فعالیت گسل شمال تهران هر ۳ هزار تا ۳۵۰۰ سال

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با تاکید بر اینکه هر ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال یکبار گسل شمال تهران گسیخته می‌شود، گفت: از ۲۳۰۰ سال گذشته پیرامون تهران زلزله‌هایی به‌ویژه بر روی گسل شمال تهران رخ داده است، ولی هیچ کدام از آنها در تهران نبوده است.

به گزارش ایسنا، دکتر مهدی زارع در نشست "زلزله تهران قبل و پس از زلزله" با اشاره به زلزله‌های تهران، با بیان اینکه تهران منطقه‌ای است که پیرامون آن گسل‌های شناخته شده‌ای قرار دارد، افزود: از سال ۱۱۷۵ شمسی آغامحمدخان قاجار این منطقه را پایتخت اعلام کرد که در آن زمان تنها در حوالی ری بود، ولی امروزه این شهر تا کوه‌های توچال پیش رفته است.

وی با اشاره به زلزله‌های مهم شهر تهران، ادامه داد: زلزله ۳۱۰ میلادی اولین زلزله تاریخی ایران است که از طرف یونانی‌ها ثبت شده و دارای مستندات تاریخی است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به زلزله‌های ۸۰۵ میلادی و ۹۵۸ میلادی در طالقان، ادامه داد: در ۲۳۰۰ سال گذشته پیرامون تهران زلزله‌هایی به‌ویژه بر روی گسل‌های شمال تهران رخ داده، ولی هیچ کدام از این زلزله‌ها در تهران نبوده است.

زارع با طرح این سوال که چرا در ۲۳۰۰ قبل و به‌ویژه ۵۰‌ سال گذشته زلزله مهمی در تهران رخ نداده و لرزه‌خیزی چندانی بر گسل شمال تهران مشاهده نمی‌شود، ادامه داد: مطالعات ما نشان می‌دهد در ۳۰ هزار سال گذشته پهنه گسل شمال تهران، ۹ زلزله با بزرگای بالای ۷ را تجربه کرده است.

به گفته وی، هر ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ سال یکبار گسل شمال تهران گسیخته می‌شود.

زارع با تاکید بر اینکه گسل شمال تهران از ۳۲۰۰ سال قبل در حال سکون بوده است، ادامه داد: طبیعت به گونه‌ای است که هر چه در گذشته رخ داده باشد، این دوره نیز رخ خواهد داد.

این محقق زلزله‌شناس با تاکید بر اینکه خطر زلزله در تهران تنها منحصر به گسل شمال تهران نمی‌شود، یادآور شد: گسل مشاء از ۳۵ کیلومتری تهران عبور می‌کند، علاوه‌ بر آن گسل‌های جنوب تهران شامل گسل "پیشوا"، "ایوانکی" و "ری" همچنین گسل ماهدشت در کرج نیز تهران را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

وی با اشاره به وضعیت ساخت ‌و سازها در تهران، افزود: شهر لواسان به عنوان یکی از شهرهای مهم استان تهران با حدود ۱۹ هزار نفر جمعیت بر روی گسل شمال واقع است و این گسل تا روستای "کلان" که به گسل مشاء می‌رسد، ادامه دارد.

این محقق زلزله با تاکید بر اینکه محل تلاقی گسل شمال تهران و مشاء در ۱۰‌کیلومتری شمال شهر جدید پردیس واقع است، خاطرنشان کرد: تلاقی دو گسل امری بسیار مهم است؛ زیرا حرکت یک گسل موجب القای حرکت گسل دیگر می‌شود.

وی اظهار کرد: بر اساس مطالعه‌ای که بر روی آهنگ بالا آمدن لبه گسل مشاء انجام شد، مشاهده کردیم ۴ میلی‌متر در سال این‌ گسل بالا می‌آید که مطالعات دیگر این امر را تایید کرد.

زارع با انتقاد از آغاز شبه‌مدرنیسم در دهه ۴۰ خورشیدی در کلانشهر تهران، گفت: ساخت بناهای بلند روی ترانشه‌های (افتگاه‌ها و گودبرداری‌ها) بزرگ ریسک زلزله را برای ساختمان‌ها افزایش می‌دهد؛ زیرا در تهران مساله تشدید ساختگاه به دلیل جنس خاک و توپوگرافی داریم. یعنی اگر در اطراف تهران هم زلزله‌ای رخ دهد، این ساختمان‌های بلند تکان‌های ناشی از زلزله را بیشتر احساس می‌کنند.

زارع با اشاره به وجود ۷ رود- دره در تهران، افزود: علاوه بر آن ساخت و سازها در ولنجک در پهنه گسل شمال تهران رخ داده و پارکینگ‌ تله کابین توچال بر روی صفحه‌های گسل شمال تهران، همچنین شهرک پلیس و واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد نیز روی این گسل بنا شده‌اند.

وی با تاکید بر اینکه در طول ۸۵ سال توسعه شهر تهران در جهت تخریب فضای طبیعی و گسترش زمین‌های ناامن در تهران بوده است، اضافه کرد: این در حالی است که سالانه ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار نفر به جمعیت آن اضافه می‌شود.

وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر در مناطق اطراف تهران چون شریف آباد و جواد آباد ورامین زلزله‌هایی روی داده است، ادامه داد: مسکن مهر قرچک روی گسل پیشوا ساخته شده؛ پژوهش‌ها نشان می‌دهد گسل پیشوا در محدوده قرچک زیر آبرفت‌ها پوشیده است و در شمال قرچک به کهریزک می‌رسد.

زارع با تاکید بر اینکه در حلقه ۵۰ کیلومتری بیرون شهر تهران ۷ میلیون نفر زندگی می‌کنند، بر ضرورت توجه به ریسک زلزله در نواحی حاشیه‌ای تاکید و با اشاره به گسل‌های جنوب تهران، خاطرنشان کرد: در جنوب تهران مساله تشدید بر اثر خاک نرم را هم داریم، به گونه‌ای که پس از هر رخداد لرزه‌ای سطح جنبش زمین در این منطقه ۳ تا ۴ برابر بیش از مناطق مرکزی و شمال تهران قابل انتظار است. از این رو بلندمرتبه‌سازی روی خاک‌های نرم اقدامی نابخردانه است؛ زیرا موجب تمرکز جمعیت زیاد در منطقه می‌شود.

بافت‌های فرسوده ناشی از کاهش کیفیت در ساخت‌وساز

عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله با اشاره به وجود بافت فرسوده در تهران، گفت: بافت فرسوده غیر از بافت‌های فرسوده موجود و ساختمان‌های قدیمی، شامل ساختمان‌های بلندمرتبه‌ بی‌کیفیتی هم می‌شود که به تازگی ساخته شده و می‌شوند.

وی اضافه کرد: متخصصان سازه سازمان نظام مهندسی تهران در بررسی بعضی بتن‌ریزی‌های ساخت و سازهای سال ۹۷ روی مقاومت بتن‌ریزی‌های این ساختمان‌ها مشاهده کرده‌اند مقاومت لازم را ندارد؛ زیرا مقاومت بتن در حداقل ۲۵ مگاپاسکال قابل انتظار است که این میزان در ساختمان‌های خراب شده سرپل ذهاب ۱۱ مگاپاسکال و در بعضی مناطق تهران در سال ۹۷ حدود ۵ تا ۶ مگاپاسکال گزارش شده است.

مدیریت بحران و انواع آن

دکتر زارع در مورد مدیریت بحران پیشگیرانه با تاکید بر اینکه این امر بیشتر پیشگیرانه و بر سلسله مراتبی استوار است، اظهار کرد: مدل‌های مختلف مدیریت بحران وجود دارد که مثلا مدل توسکالوسا یکی از معروف‌ترین آنها و مشتمل بر ۴ مرحله است.

وی ادامه داد: این مراحل شامل سانحه، پاسخ و بازسازی، پیشگیری و آمادگی است.

زارع افزود: در این مدل حتما باید سلسله مراتب فرماندهی و سازماندهی داشته باشیم، ولی در مواقع بحران به‌ویژه در کلانشهرها گاه سلسله مراتب از بین می‌رود و بی نظمی (آنارشی) خواهیم داشت.

وی نتیجه گیری کرد: در این موارد مدل‌های جدید مدیریت بحران مطرح می‌شود که مشخصات آن عبارت از خودمختاری، اعتماد، توانمندسازی، شفافیت است. این ویژگی‌ها در جهت ممانعت از استمرار بی‌نظمی و شرایط آشوبناک است.