فعلا منتظر فعال شدن آتشفشان دماوند نباشید

استاد پژوهشگاه زلزله می‌گوید: شواهدی حاکی از اینکه قله دماوند به زودی فعال می‌شود، فعلا از دیدگاه زلزله شناختی و ژئوفیزیکی وجود ندارد، ولی همین فعالیت موجودش بر تحریک گسل‌های پیرامونش اثر می‌گذارد.

این روز‌ها حرف و حدیث پیرامون وضعیت آتشفشان دماوند، احتمال فعال شدنش و عواقب ناشی از آن، بسیار زیاد است. محدوده جمعیتی کلان‌شهر تهران عملا از هشتگرد در استان البرز در غرب آغاز شده و تا کرج و تهران ادامه می‌یابد و در نهایت در محدوده شهر‌های پردیس و بومهن در استان تهران به پایان می‌رسد.

مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم در گفتگو با ایرناپلاس، در مورد وضعیت دماوند می‌گوید: در چند ماه اخیر وقایعی مانند رخداد سیل هولناک در شهریورماه ۹۷ در گزنک، موجب توجه بیشتر به آتشفشان دماوند و فعل و انفعالات پیرامون آن شد.

**آخرین فوران آتشفشان دماوند ۷۳۰۰ سال پیش بود

وی در مورد تاریخچه فعالیت فعالیت‌های آتشفشانی دماوند می‌گوید: آخرین فوران آتشفشان دماوند را به حدود ۷۳۰۰ سال قبل مربوط می‌دادند. بعضی پژوهش‌ها نیز از فوران مهم و انفجار قله در آخرین عصر یخبندان در حدود ۲۴ هزار سال قبل خبر می‌دهد. آتشفشان دماوند از نوع آتشفشان چینه‌ای است که با توجه به خروج گاز‌ها و بخارات فومرولی از آن و وجود چشمه‌های آب گرم، به عنوان یک سامانه فعال شناخته می‌شود.

مخروط آتشفشانی دماوند در یک سامانه زمین‌ساختی با گسلش تراگذر کششی در البرز مرکزی شکل گرفته است. طبیعی است که فعل و انفعالات زمین ساختی بر دماوند و فعالیت‌های آتشفشانی بر گسلش فعال در حوزه مخروط دماوند اثر بگذارد. در کشور ژاپن در پی یک سری فعالیت‌های ولکانیکی از ماه فوریه ۱۹۹۸ پیرامون سامانه آتشفشانی ایواته، در ۳ سپتامبر ۱۹۹۸ زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۶.۱ در جنوب آتشفشان رخ داد؛ بنابراین در شرایط خاص وقوع زمین لرزه‌های مهم می‌تواند به انفجار در قله آتشفشانی هم بیانجامد.

**رصد دائمی تحریک گسل‌های پیرامون آتشفشان دماوند ضروری است

به گفته وی با آزاد شدن تنش در اثر فعالیت‌های آتشفشانی، احتمال تحریک گسل‌های پیرامون سامانه آتشفشانی و وقوع زمین‌لرزه وجود دارد. از این دیدگاه لازم است تحریک احتمالی گسل‌های پیرامون سامانه آتشفشانی دماوند (گسل‌های مشا، لار، فیروزکوه، شمال تهران، کندوان، بلده، شمال البرز) براساس فعالیت دائمی چنین سامانه‌ای با دقت سنجیده شود. خطر زمین لرزه شدید (به دلیل وجود گسل‌های فعال و تغییر شکلی که در پوسته دائما در این ناحیه رخ می‌دهد) خطری دائمی است که ممکن است با فعالیت‌های سامانه دماوند تحریک شود.

زارع در مورد آخرین تغییرات در وضعیت دماوند گفت: در آخرین عصر یخ، دما در ناحیه ایران حدود چهار تا پنج درجه از نیمه اول سده بیستم سردتر بوده است. این در حالی است که در تابستان ۲۰۱۸ دمای هوا در ایران به طور متوسط حدود سه درجه از نیمه اول سده بیستم گرم‌تر نیز شده است.

ازبین رفتن عمده یخچال‌های ایران در آخرین مراحل آخرین عصر یخ (حدود ٢٥ تا ١٠ هزار سال قبل) در بخش‌های مهمی از نواحی البرز مرکزی با بخشی از مهم‌ترین نواحی پهنه‌های گسل‌های لرزه زای البرز مرکزی منطبق است؛ بنابراین ذوب یخ در دماوند به دلیل باربرداری و رهایی تنش از گسل‌های تحت تنش می‌تواند با وقوع زمین لرزه‌های بزرگ در البرز مرکزی مرتبط باشد. ۴ زلزله در روز ۱۰ شهریور ۹۷ در ناحیه مشا و به احتمال فراوان در اثر جنبایی گسل مشا در شمال شهر دماوند ثبت شد.

**فعالیت آتشفشان دماوند می‌تواند زلزله‌ای بزرگ ایجاد کند

به گفته استاد پژوهشگاه زلزله، فعالیت آتشفشان دماوند می‌تواند موجب تحریک گسل‌های فعال و ایجاد زلزله‌ای بزرگ در گسل‌های اطراف خود شود و براثر آن گسل شمال تهران، مشا، لار، بلده، لاسم، کندوان، ایوانکی و... فعال شوند که فعال شدن این گسل‌ها از لحاظ تئوری ثابت شده است و آتشفشان‌ها می‌توانند موجب تحریک گسل‌ها و سپس فعالیت آن‌ها و وقوع زمین‌لرزه شوند، تاثیرات بزرگ آتشفشان دماوند برگسل‌های تهران مورد توجه مردم قرار می‌گیرد، زیرا در صورت تاثیر آتشفشان بر گسل‌ها زلزله‌یی بزرگ رخ می‌دهد.

وی تاکید کرد: با توجه به اینکه دماوند از لحاظ سیستم زمین‌شناسی فعال است، امکان فعال شدن دماوند در سال‌های آینده وجود دارد، اما درباره اینکه آیا هم‌اکنون شواهدی مبنی برفعالیت قریب‌الوقوع این قله وجود دارد یا نه؟ باید گفت: براساس تحقیقاتی که انجام شده شواهدی حاکی از اینکه این قله به زودی فعال می‌شود، فعلا از دیدگاه زلزله شناختی و ژئوفیزیکی وجود ندارد، ولی همین فعالیت موجودش بر تحریک گسل‌های پیرامونش اثر می‌گذارد.

**مهمترین زمین‌لرزه‌های پیرامون آتشفشان دماوند در شرق البرز است

مهمترین زمین‌لرزه‌های پیرامون آتشفشان دماوند در تاریخ حدود ۱۰۰۰ ساله اخیر آن بیشتر در بخش‌های شرق البرز مرکزی - در فریم و منتهی الیه غربی آن (در طالقان) ثبت یا گزارش شده‌اند.

گسل البرز شمالی و گسل مازندران در بخش‌های مرکزی - نور و بلده و شمال البرز مرکزی و همچنین گسل بهشهر و قطعه شرقی گسل البرز شمالی در بخش‌های شرقی البرز مرکزی، مهمترین رخداد‌های زلزله‌های تاریخی و زمین لغزش‌های حاصل از زلزله را موجب شده‌اند.

به گفته زارع مهمترین مناطق با پتانسیل خطر بالای رخداد یک زمین‌لرزه بزرگ در پیرامون آتشفشان دماوند عبارتند از: مناطق مرکزی و تلاقی گسل‌های بهشهر و مازندران در جنوب ساری و بابل و منطقه مرکزی البرز مرکزی که پتانسیل رخداد زمین‌لرزه با بزرگای ۷.۵ در آن‌ها بر پایه زمینلرزه‌های تاریخی و شواهد گسلش و ریخ زمین‌ساختی سطحی وجود دارد (شرق سامانه دماوند).

گسل شمال البرز گسل مهمی است که پتانسیل لرزه‌زایی مهمی نیز داراست. این گسل در سال‌های اخیر در ۲۱-۶-۹۲، سه زمین‌لرزه کوچک را در جنوب غرب موجب شد. این زلزله‌ها همگی زلزله‌های کوچکی بودند، که در حوالی کلاردشت در غرب سامانه دماوند و غرب دره چالوس رخ داده‌اند. هر رخداد زلزله شدید (با بزرگای بیش از ۶) در این منطقه با وقوع زمین‌لغزش‌های مهم می‌تواند همراه باشد که به عنوان مخاطره ثانویه در منطقه کوهستانی البرز مرکزی و غربی در اثر رخداد زلزله می‌تواند موجب خسارت و تلفات به ویژه در جاده‌های مهم - نظیر جاده چالوس- و روستا‌ها و شهر‌های واقع در منطقه کوهستانی - مانند کلاردشت-شود.

مهمترین گسل‌ها جنوب دماوند نیز عبارتند از: گسل‌های مشا، فیروزکوه و شمال تهران. در شمال آن نیز گسل‌های بلده و گسل شمال البرز، گسل مازندران و گسل بهشهر.

آتشفشان دماوند در میانه آرامش لرزه‌ای قرار گرفته است

به گفته این استاد دانشگاه، آخرین پژوهش‌ها بر پایه داده‌های ثبت شده لرزه خیزی تا آبان ۱۳۹۷ نشان می‌دهد که یک پهنه آرامش لرزه‌ای از جنوب شرق تهران (ورامین و پیشوا) تا پهنه دشت مازندران (آمل تا بهشهر) وجود دارد که توان لرزه‌زایی گسل‌های این پهنه نشان از رخداد زلزله‌های با بزرگای بیش از ۷ نیز دارد.

زارع با تاکید براینکه در صورت پایان یافتن دوره آرامش لرزه‌ای، پهنه مذبور رخداد مهم لرزه‌ای نشان خواهد داد خاطرنشان کرد: آتشفشان دماوند در میانه این آرامش لرزه‌ای قرار گرفته است. در گستره یاد شده در هر دویست سال انتظار رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای حدود ۷ وجود دارد. در این گستره از سال ۱۸۳۰ میلادی که آخرین رخداد مهم مربوط به زلزله ۱۸۳۰ دماوند شمیرانات است روی داده، به بعد - طی ۱۸۸ سال زلزله مهمی روی نداده است.

استاد پژوهشگاه زلزله گفت: سناریویی که هم اکنون در حال پژوهش در مورد آن هستیم بررسی رابطه بین تغییر مکان‌های احتمالی مواد مذاب در اتاقک ماگمایی دماوند با تحولات سطحی از جمله خرد لرزه‌ها و احتمالا ذوب یخچال‌های سطحی دماوند است.