المانیتور: طرح عرضه نفت در بورس انرژی می‌تواند اقتصاد ایران را تقویت کند

با آغاز دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران صادرات نفت این کشور تا حدودی کاهش یافته و از بیشینه خود در ماه می با رقم 2.7 میلیون بشکه در روز به 2.2 بشکه در ماه اکتبر رسیده است.

علیرغم آنکه آمریکا از هدف اولیه خود در به صفر رساندن صادرات نفت ایران عقب‌نشینی کرده و به خریداران عمده نفت این کشور معافیت داد است، اما به نظر می‌رسد ایران نیز نخواهد توانست تا زمانی که تحریم‌های آمریکا پابرجا هستند به بیشینه صادرات نفت خود برسد.

برای آنکه این کشور بتواند کانال‌های جایگزین برای فروختن نفت خود در بازار جهانی ایجاد کند مقامات ایرانی یک طرح قدیمی شامل عرضه نفت در بورس انرژی را دوباره فعال کردند.

این طرح نخستین برای در سال 2012 و با آغاز خرید و فروش فرآورده‌های نفتی در این بورس کلید خورده بود. تا پیش از هفته پیش بورس انرژی ایران بستر مبادله فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی بود اما نفت خام در آن خرید و فروش نمی‌شد. در این بورس همچنین میعانات گازی و برق نیز داد و ستد می‌شد.

طرح اولیه عرضه نفت خام در بورس انرژی در فاز نخست تحریم‌های علیه ایران در سال 2011 تا 2013، مطرح شد اما به دلایل مختلف اجرایی نشد.

شرکت ملی نفت ایران اما هفته گذشته با عبور از موانع نخستین محموله نفت خام خود را از طریق بورس انرژی عرضه کرد. دولت ایران اعلام کرده است که تنها شرکت‌های خصوصی اجازه خرید نفت را خواهند داشت.

سوال اینجاست که آیا این کانال جدید فروش نفت می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای بخش خصوصی ایران در کنار بالا بردن صادرات نفت این کشور فراهم کند؟

با نگاه به پیش‌نیازهای بخش خصوصی در خرید نفت خام از بورس انرژی که از سوی شرکت ملی نفت ایران تعیین شده است به این نتیجه می‌رسیم که این بورس جای شرکت‌های تازه‌کار نخواهد بود. یکی از پیش‌نیازهای ورود به بورس انرژی برای بخش خصوصی این است که شرکت حاضر یا باید قرارداد مستقیم با یکی از پالایشگاه‌های نفتی داشته باشد و یا اینکه سهام‌دار یک پالایشگاه باشد.

به نظر می‌رسد مشوق‌های قیمتی می‌توانند انگیزه خوبی برای بخش خصوصی پالایشگاهی در خرید نفت ایران و صادرات علیرغم تحریم‌های آمریکا باشد. از طرف دیگر به نظر می‌رسد شرکت ملی نفت ایران تمایل دارد تا به صورت مستقیم این تخفیف را به خریداران خود در خارج بدهد تا اینکه آن را در بورس انرژی اعمال کند. در عین حال این طرح شروع کندی داشته است که نشان می‌دهد بازیگران حاضر در این بورس هنوز به طور کامل برای مشارکت در صادرات نفت ایران و یا پالایش آن ندارند.

یکی دیگر از مشوق‌های حضور بخش خصوصی در بورس انرژی ایران این است که خریداران برای خرید محموله‌های نفتی تنها به پرداخت 20 درصد قیمت ریالی محموله نیاز دارند. به عبارت دیگر حاضران در بورس انرژی می‌توانند پس از پرداخت 20 درصد قیمت محموله آن را خریداری کرده به بازار جهانی برده و بفروشند و پس از آن پول نفت را پرداخت کنند.

در عین حال اما شاید باز هم موانعی در این مسیر وجود داشته باشد که از جمله آن می‌تواند به عدم توانایی بخش خصوصی در پرداخت همین 20 درصد باشد. از منظر شرکت ملی نفت ایران پایین بودن قیمت نفت مشکلی نیست چرا که خود این شرکت در سایه تحریم‌های آمریکا تخفیفات خوبی را برای خریداران در نظر گرفته است. از طرف دیگر دیرکرد پرداخت پول نفت نیز برای شرکت ملی نفت ایران محل اختلاف نخواهد بود  چرا که خریداران می‌توانند در این زمینه با شرکت توافق کنند.

مشکل فقط احتمال عدم پرداخت نفت دریافتی از سوی شرکت‌ها است. دقیقاً شبیه همان کاری که بابت زنجانی انجام داد و 2.7 میلیارد دلار از ایران نفت گرفت ولی پول آن پرداخت نشد. به خاطر همین مسائل بود که تا پیش از این بیژن زنگنه مخالف عرضه نفت خام در بورس انرژی بود. وی معتقد بود که تمام ابهامات در این زمینه برطرف شود.با این حال با عرضه نفت خام در بورس انرژی ایران این پتانسیل وجود دارد که این مسئله به رشد اقتصادی این کشور منجر شود.

محمدرضا پورابراهیمی دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی اخیراً طی نامه‌ای به وزیر نفت ایران 6 راهکار برای بالا بردن بهره‌وری در بورس انرژی این کشور پیشنهاد کرده است که از جمله آنها ارائه زمانبندی درباره حجم نفت ارائه شده در بورس انرژی، تقویت پالایشگاه‌های بومی و تأسیسات پتروپالایشگاه برای خرید نفت از بورس انرژی، و ایجاد ابزارهای جدید سرمایه‌گذاری نظیر اوراق و دیگر گزینه‌ها برای ورود شرکت‌ها به این حوزه است.

در واقع از منظر کلان اقتصادی بهترین کارایی بورس انرژی ایران می‌تواند تقویت ظرفیت داخلی در این کشور باشد. اجرای این طرح هم می‌تواند به نفع وزارت نفت این کشور باشد و هم می‌تواند به نفع کل اقتصاد ایران تمام شود. چرا که پالایشگاه‌ها و تأسیسات پتروشیمی را به سمت بالا بردن ظرفیت و بهره‌وری خود سوق داده و سپس این امکان را برای آنها فراهم می‌کند تا با خرید هر چه بیشتر نفت و میعانات گازی صادرات بیشتری انجام دهد. البته این مسئله تنها زمانی تحقق خواهد یافت که آنها بتوانند به درآمدهای ارزی خود حاصل از صادرات دست یابند.