روایت مسئول دفتر آیت الله شبیری از خصوصیات اخلاقی ایشان: سفارش کردند که تابلویی برای دفتر نصب نکنیم/ در هیچ شهرستانی دفتر نداریم/ شاگردان مشهور ایشان کیستند؟

حجت الاسلام محمد رضا باباخانی مسئول دفتر آیت الله العظمی آقا موسی شبیری زنجانی، در گفت و گو با نشریه حریم امام  با اشاره به فعالیتهای دفتر این مرجع عالیقدر، از خصوصیات اخلاقی ایشان سخن به میان آورد.

در حال حاضر چند مدرسة علمی و فقهی تحت اشراف آیت‎الله العظمی حاج آقا موسی شبیری زنجانی فعال هستند؟ هدف از تأسیس این مدارس چه بوده است؟

در حال حاضر سه مدرسه تحت اشراف آیت‎الله شبیری زنجانی دایر هستند. به خاطر اینکه طلبه‎های مستعد جذب بشوند و به امور دیگری مشغول نشوند و ممحض در فقه و اصول بشوند، این سه مرکز تأسیس شدند. سابقاً یک مدرسه بیشتر نبود. پس از مدتی مدرسة حضرت سیدالشهدا علیه‎السلام اضافه شد. الان یک مدرسه دیگر در امتداد آن‎ها اضافه شده است. مدرسة سیدالشهدا طلبه‎های پایه اول تا پایه ششم را جذب می‎کند. قسمت دوم این مدرسه طلبه‎های پایه هفتم تا درس خارج را جذب می‎کند. مدرسة فقهی امام محمدباقر علیه‎السلام کار خود را از آنجا آغاز کرد که طلبه‎های پایه ششم را جذب می‎کند. سالانه حدوداً هفتصد طلبه ثبت‎نام می‎کنند. پس از گزینش و امتحان شفاهی و کتبی سالانه حدوداً بیست الی بیست و پنج طلبه پذیرش می‎شوند. بحمدالله این مدرسه از سال 1380 دایر است و سالانه حدود ده نفر از آن فارغ‎التحصیل می‎شوند. به گمانم در حال حاضر این سه مدرسه حدود چهارصد الی پانصد طلبه دارند.

حضرت آیت‎الله شبیری زنجانی بر این باورند که سطح علمی حوزة علمیه پایین آمده است. تلاش ایشان بر این است که حوزة علمیه از وجود فضلا و علمای مستعد خالی نشود. به همین خاطر تصمیم گرفتند که مدارس علمی را با پشتیبانی‎های خود تأسیس و اداره کنند.

اشراف آیت‎الله العظمی شبیری  زنجانی بر این مراکز به چه صورت است؟

معمولاً مراکز تحت نظر حضرت آیت‎الله شبیری را آقازاده‎های ایشان (آقا سید محمد، آقا سید جواد و آقا سید علی) اداره می‎کنند. مدیریت مدارس را معمولاً آقا سید علی بر عهده دارد و در امور علمی هم هر سه نفرشان مشارکت دارند. البته در هیئت‎ امنا آقایان دیگری هم حضور دارند. اعضای هیئت مدیره هم امور تصمیم‎گیری کلی را بر عهده دارند و هر ساله گزارش عملکرد مراکز را به حضرت آقا ارائه می‎دهند و نظارت ایشان به همین شکل است.

در طول این مدت آیا به اهداف مدنظر حضرت آیت‎الله شبیری دست یافته‎اید؟

البته نمی‎توان گفت که کاملاً به همة اهداف مدنظر حضرت آقا رسیده‎ایم. اما در مجموع ایشان از فعالیت مدارس علمی و مرکز فقهی راضی هستند.

معمولاً هر ساله طلبه‎های پذیرفته شده، مجدداً گزینش می‎شوند. یکی از سؤالاتی که از آنان می‎شود این است که فعالیت و سطح علمی مدرسه را چگونه ارزیابی می‎کنید و اگر به سال گذشته برگردیم، آیا همچنان حاضرید که در این مدرسه تحصیل کنید یا خیر؟ تقریباً همگی طلبه‎ها رضایت کامل دارند و می‎گویند که اگر به سال گذشته برگردیم، یقیناً همین مدرسه را برای تحصیل انتخاب می‎کردیم. بحمدالله ما هم از طلبه‎های خودمان راضی هستیم. به هر حال در مسیر قرار داریم و امیدواریم وضعیت امور هر ساله بهتر از سال گذشته باشد. حضرت آیت‎الله شبیری و آقازاده‎های ایشان هم همگی از این مدارس و سطح علمی طلبه‎های آن راضی هستند.

خود حضرت آقا در این مدارسی که نام بردید تدریس می‎کنند؟

خیر. حضرت آقا در این مدارس تدریسی ندارند. چون ایشان در دفتر یا حرم حضرت معصومه سلام‎الله علیها درس خارج می‎گویند و همگی طلبه‎ها از هر حوزه و مدرسه‎ای که باشند می‎توانند درس معظم له را شرکت کنند. برنامه مدارس ما به این صورت است که طلبه‎ها برنامه درس خارج را در بیرون دنبال کنند و کسانی که مسلط به مبانی مراجع تقلید هستند، در داخل مدارس با راهنمایی اساتید به درس و تحقیق خود ادامه می‎دهند. معمولاً استاد راهنمایی را انتخاب می‎کنند که کاملاً با مبانی مراجع تقلید مدنظر آشنایی داشته باشد. شرکت در دروس خارج برای همه طلبه‎های این مدرسه و مدارس دیگر آزاد است. البته ما اساتید درس خارج را در مدرسة خودمان داریم؛ از قبیل حججاسلام و المسلمین شهیدی، قائنی، شب‎زنده‎دار و...

این اساتید در مدارس ما تدریس می‎کنند؛ هر چند بیرون از مدارس ما هم جلسات درسی دارند. طلبه‎های ما معمولاً آزاد هستند و می‎توانند در دروس خارج دیگر آقایان مانند آیت‎الله العظمی وحید خراسانی و آیت‎الله العظمی  مکارم شیرازی و... شرکت کنند؛ اما برای کامل شدن درس و بحث و تحقیق خود باید با استاد راهنمای مدرسه هماهنگ باشند.

مرکز فقهی امام محمدباقر علیه‎السلام از چه زمانی و برای چه منظوری تأسیس شده است؟

مرکز فقهی امام محمدباقر علیه‎السلام اخیراً تأسیس شده که عموم طلبه‎های آن، فارغ‎التحصیل مدرسة فقهی امام محمدباقر علیه‎السلام هستند. این مرکز چند بخش دارد: بخشی از فعالیت آن مربوط به استفتائات است؛ در قسمت دیگر درس‎های حضرت آقا را تدوین و چاپ می‎کنند. در بخش دیگر کتاب‎های مرحوم آیت‎الله سید احمد زنجانی تنظیم و تحقیق و چاپ می‎شود. آثار ایشان از قدیم ماندهاند، اما تنظیم و تدوین نشده‎اند. به همین خاطر در این مرکز فقهی روی این آثار کارهای لازم را انجام می‎دهند و آن‎ها را آمادة انتشار می‎کنند. برای مثال کتاب الکلام یجر الکلام آیت‎الله زنجانی چهار جلدی است؛ اما فقط دو جلد آن چاپ شده است و اعضای مرکز دارند روی جلد سوم و چهارم آن کار می‎کنند. همچنین کتاب اسلام و رجعت در همین مرکز تنظیم و منتشر شده است. موضوعات فقهی و اصولی دیگری هم در میان آثار ایشان وجود دارد که اعضای مرکز مشغول تنظیم و تدوین و تنقیح آن‎ها هستند. امیدواریم که در همین سال‎های پیش‎ رو همگی آثار آیت‎الله سید احمد زنجانی چاپ و منتشر بشوند.

تا چه اندازه با مرحوم والد ایشان، آیت‎الله سید احمد زنجانی آشنایی دارید؟ اگر مطالبی دربارة خاندان شبیری زنجانی در ذهن دارید، بیان کنید.

مرحوم آیت‎الله سید احمد زنجانی از جمله علمای مطرح و بنام زنجان می‎باشد و جایگاه بسیار ویژه‎ای در زنجان و شهرهای ترک‎زبان مانند تبریز دارد. البته آیت‎الله شبیری زنجانی، فرزند ایشان در قم متولد شده‎اند. خانوادة آیت‎الله زنجانی به علم و اخلاق مشهور هستند. تواضع حضرت آیت‎الله شبیری زنجانی تأییدی است بر این مسئله. معمولاً از همة مراجع تقلید دیگر راحت‎تر می‎توان با ایشان ارتباط برقرار کرد. شاید الان در این شرایط سنی نتوانند پیاده‎روی کنند؛ اما تا قبل از این، مردم ایشان را وقتی می‎دیدند راحت می‎توانستند ارتباط بگیرند و سؤالات خود را بپرسند. همة این‎ها نشان از تواضع مرحوم والدشان است. ایشان به مرحوم آیت‎الله سید احمد زنجانی، علاوه بر اینکه پدرشان است، احترام ویژه‎ای قائل هستند. یکبار در مراسم عمامه‎گذاری پشت تریبون بودم و گفتم فلان طلبه به دست آیت‎الله العظمی شبیری زنجانی ملبس می‎شود. حضرت آقا مرا صدا زدند و فرمودند: «به من نگویید آیت‎الله العظمی. من در حد پدرم و بسیار از علمای بزرگ گذشته نیستم.» این‎ها تواضع ایشان را نشان می‎دهد. این خانواده در زنجان به عنوان شخصیت‎های مردمی شناخته می‎شوند و گره‎ای از مشکلات مردم را حل می‎کردند. مردم به این خاندان مراجعه می‎کردند و مشکلاتشان را درمیان می‎گذاشتند.

جلسات حضرت آقا آزاد است و طلبه‎های درس خارج و حتی طلبه‎های پایه اول به دفتر ایشان می‎آیند و درسشان را گوش می‎دهند. ایشان تواضع زیادی دارند. گاهی دیده می‎شود که طلبة سال اول سؤالاتی خارج از موضوع از حضرت آقا می‎پرسد و ایشان به خوبی گوش می‎دهند و پاسخ می‎گویند. گاهی بعضی از طلبه‎های درس خارج از این سؤالات خارج از بحث طلبه‎های پایه اول ناراحت می‎شوند. با این حال حضرت آقا مانع ورودشان نمی‎شوند و می‎گذارند هر کسی هر سؤالی که دارد بپرسد. من می‎دیدم که بعضی از اساتید می‎گفتند که با این وضع ما به جلسات درس نمی‎آییم. ما هم این انتقادات را به حضرت آقا منتقل کردیم. ایشان فرمودند که همه باید بیایند. البته کسی که تمایلی به شرکت در درس نداشته باشد، ارتباط به ما ندارد. از نظر ما هر کسی می‎تواند در جلسات شرکت کند و مانعی برای کسی ایجاد نشود.

از مقام علمی آیت‎الله العظمی شبیری زنجانی برای ما بگویید و وجه متمایز ایشان را با سایرین ترسیم بفرمایید .

بنده در آن سطح نیستم که سطح علمی را ارزیابی کنم. به نظرم این موضوع برای همگان مسلم باشد که ایشان احاطة کامل بر فقه و اصول دارند. آنچه می‎توانم عرض کنم دربارة خصوصیات فردی و اخلاقی ایشان است. واقعاً پناهگاهی برای مردم به شمار می‎آیند و هر کسی آقا را از نزدیک دیده احساس راحتی کرده است. آقا تا جایی که از دستشان برمی‎آمده احتیاجات مردم را رفع کرده‎اند.

ایشان شخصیتی محبوب العام است. علت این همه محبوبیت را چه می‎دانید؟

به نظرم همة این‎ها ناشی از خداباوری و ایمان راسخ به مبدأ و معاد است. هر کسی به آخرت باور عمیقی داشته باشد، رفتار و گفتار و روحیاتش با کسی که اعتنایی به آخرت نداشته باشد، قطعاً فرق دارد. عموم کسانی که به دفتر آقا می‎آیند مشتاق هستند که ایشان را از نزدیک ببیند. معنویتی در شخصیت ایشان هست، که دیگران را به خود جذب می‎کند و این معنویت به نظرم لطف الهی است. هر کسی که باور و اعتقاد قلبی‎ مانند آقا داشته باشد، همین جذابیت را میان خلق الله پیدا می‎کند.

هیچ‎گونه تکبری و بخلی در وجود ایشان دیده نمی‎شود. با مردم ارتباطات خیلی خوبی برقرار می‎کنند و خود را پشت پرده و حجاب قرار نمی‎دهند.

بنده سال‎هاست که در خدمت حضرت آقا هستم و واقعاً در طول این مدت تأثیر فراوانی از حضور و دیدارشان گرفته‎ام.

فعالیت‎های روزمرة حضرت آقا را برای ما تبیین بفرمایید.

عمدة فعالیت‎های روزمرة آیت الله العظمی شبیری زنجانی مطالعه است. ایشان بعد از نماز مغرب و عشاء به منزل تشریف می‎برند و تا هنگام صرف شام، مطالعه می‎کنند. بعد از صرف شام، مجدداً تا ساعت 12 شب مطالعه و بعد استراحت می‎کنند. قبل از نماز صبح بیدار می‎شوند و نوافل را می‎خوانند. صبح‎ها برای نماز دوم جماعت به حرم حضرت معصومه سلام‎الله علیها می‎روند. بعد از حرم مجدداً به منزل برمی‎گردند و مشغول مطالعه می‎شوند. شاید در طول شبانه‎روز پنج ساعت استراحت کنند. سال قبل ظهرها برای درس به دفتر می‎آمدند و بعد از آن جلسه‎ای میان برخی علما و ایشان برقرار می‎شد. این جلسات تاکنون هم ادامه دارد و کاملاً هم به حضور در این جلسات مقید هستند. بعد از جلسه برای نماز ظهر و عصر به مدرسه فیضیه می‎روند. نماز ظهر و عصر را با تمام مستحباتش می‎خوانند. پس از آن به منزل می‎روند و استراحت می‎کنند و بعد از ظهر به دفتر برای جلسة عموم می‎آیند. مردم و طلبه‎ها می‎تواند ایشان را بعد از ظهرها از نزدیک ببیند. نزدیک اذان مغرب و عشاء مجدداً برای نماز آماده می‎شوند و می‎روند. این برنامة روزانة ایشان سال‎هاست که ادامه دارد.

در فرمایش خود گفتید که جلسة علما با حضور ایشان ظهرها در دفتر برگزار می‎شود. مشخصاً کدام یک از علما در این جلسات شرکت می‎کند؟

از جمله افراد مطرح در این جلسات می‎توان از آیت‎الله خرازی، آیت‎الله استادی، آقای میرمحمدی (داماد حضرت آقا) و آیت‎الله سید علی محقق داماد نام برد.

گاهی استفتائات خاصی در این جلسات مطرح می‎شوند و حضرت آقا آن‎ها را بیان می‎کنند. اما اغلب موضوع جلسات بحث‎های علمی و فقهی و اصولی است که هر روز برگزار می‎شود. معمولاً اغلب این افراد در جلسات حضور می‎یابند.

سابقاً افرادی دیگری هم می‎آمدند که به رحمت خدا رفتند؛ مانند آیت‎الله روحانی، آیت‎الله میانجی، آیت‎الله طاهری خرم‎آبادی و... . سال‎ها قبل‎تر این جلسات در منزل ایشان برگزار می‎شد و بعد به دفتر منتقل شد. در واقع وقتی حضرت آقا مقام مرجعیت را قبول کردند، دفتری را برای همین امور افتتاح کردند.

تألیفات حضرت آقا در چه زمینه‎هایی است؟

بخشی از تألیفات آیت‎الله شبیری درس‎های خارج ایشان است که در حال حاضر در مرکز فقهی مشغول جمع‎آوری و تنظیم آن‎ها هستند. بخشی از خاطرات را هم در کتاب جرعه‎ای از دریا با کمک آقای مختاری جمع‎آوری کرده‎اند.

دفتر حضرت آقا چرا این‎قدر گمنام است؟

تواضع حضرت آقا همه جا خودش را نشان می‎دهد. حتی در دفتر که گمنام است. ایشان خودشان سفارش کردند که تابلویی برای دفتر نصب نکنیم. ما در هیچ شهرستانی دفتر نداریم و فقط در قم یک دفتر داریم. حتی در رسالة ایشان فقط «سید موسی شبیری زنجانی» قید شده و از عناوینی مانند آیت‎الله العظمی پرهیز شده است. این‎ها سفارش خود حضرت آقا است.

این سادگی و تواضع چه تأثیری در روحیة مقلدان ایشان داشته است؟

طبیعتاً این سادگی و تواضع در روش و منش حضرت آقا و دفتر ایشان، باعث جذب افراد می‎شود. شاید این نکته را درست نباشد اینجا عرض کنم؛ اما نمونه‎هایی بوده که بعضی از افراد که مقلد دیگران هستند، به اینجا آمدند و از سادگی و تواضع حضرت آقا به وجد آمدند و درخواست کردند که مرجع تقلید خودشان را تغییر بدهند و از ایشان تقلید کنند!

همین سهل‎الوصول بودن و در دسترس بودن آقا برای همه اقشار جامعه در جذب آن‎ها بسیار مؤثر بوده است. معمولاً هر کسی می‎تواند وارد دفتر بشود. البته شاید دم در او را راهنمایی کنند که با کدام قسمت کار دارد تا سریع‎تر بتواند کارش را انجام بدهد.

دفتر ایشان به چند بخش تقسیم می‎شود و چه کارهایی در آن صورت می‎گیرد؟

یک بخش مربوط به پاسخگویی به مسائل شرعی است. حدوداً چهار نفر از طلاب محترم و فاضل در این دفتر مشغول پاسخگویی به مسائل شرعی مردم هستند. پاسخگویی هم به صورت حضوری است و هم به صورت تلفنی. بخش دیگر، مربوط به وجوهات شرعی است. بخش دیگر مربوط به عبادات است.

بنده هم اسماً مدیر هستم. معمولاً اینجا هر کاری پیش بیاید هر کسی در حد توانایی خودش انجام می‎دهد. اتاقم معمولاً همیشه باز است و گاهی به بخش‎های دیگر می‎روم و اگر کاری باشد، انجام می‎دهم.

معمولاً بحثی در حوزة علمیه میان طلبه‎ها مطرح است و آن اینکه چرا آیت‎اللهالعظمی شبیری با اینکه مرجع تقلید است و به هر حال وجوهاتی به دفتر ایشان می‎آید، اما به طلبه‎ها شهریه نمی‎دهد. علت آن را برای ما توضیح بفرمایید تا ان‎شاءالله شبهه‎ای در اذهان مخاطبین باقی نماند.

بعضی از مؤمنین که برای پرداخت خمس به دفتر می‎آیند، ما می‎بینیم که بر اساس مبانی فقهی حضرت آقا، خمسی برای آنان تعلق نمی‎گیرد. به همین خاطر دریافت خمس معمولاً کم است. همه وجوهات خمس که به دفتر می‎آید، هزینة مدارس می‎شود. در حال حاضر سه مدرسه دایرند و این‎ مدارس باید به نحوی اداره بشوند و به طلاب آن مدرسه هم شهریه تعلق می‎گیرد. در بعضی از شهرستان‎ها که حضرت آقا مقلد زیادی دارند، آقایان تتمة وجوهات را می‎فرستند و مابقی را خودشان برمی‎دارند. در اینجا طبق شورای مدیریت بر اساس لیست شهریه می‎دهیم. آن مقداری که وسع ما می‎رسد به طلاب مدارس تحت امرشان شهریة پرداخت می‎کنیم. وسع وجوهات دریافتی هم آنقدری نیست که بتوانیم شهریة کلی به همة طلبه‎ها پرداخت کنیم. سابقاً وقتی این مدارس نبودند، تقسیمی دوره‎ای داشتیم؛ اما در حال حاضر این مدارس هستند و حضرت آقا بیش از شهریه معمولی به طلاب مدرسه کمک می‎کنند تا بتوانند ممحض در درس بشوند.

 آقا مستقیماً نسبت به کفارات نظارت دارند و هیچ کس در آن‎ها دخالت نمی‎کند و تماماً خرج فقرا و نیازمندان می‎شود. در فصل سرما و گرما کمک‎های خاصی متناسب با شرایط به بعضی از نیازمندان می‎شود.

به خاطر دارم که چند سال پیش حضرت آقا را در میان مردم عادی بدون هیچ محافظ و همراهی در اطراف حرم دیدم. ایشان آیا هنوز هم محافظ ندارند و از منزل پیاده برای حرم و دفتر می‎روند؟

چند سال اخیر به خاطر بعضی از مسائل امنیتی برای آقا محافظ گذاشتیم و تا قبل از آن بدون هیچ همراهی خودشان با پای پیاده از حرم تا منزل می‎رفتند. خیلی‎ها با آقا صحبت کردند که این کار شما ممکن است خطرساز باشد. به هر حال مسئلة پدید آمدن داعش به تازگی مطرح شده بود و مسائل امنیتی ایجاب می‎کرد که ایشان بدون محافظ نباشند. الان هم به نظرم به خاطر این مسائل نیست که آقا یک همراه دارند و با ماشین رفت و آمد می‎کنند. بیشتر مسئلة سن و ضعف جسمی ایشان مطرح است. بعضی از مردم هم به خاطر علاقه‎ای که به آقا دارند، هجوم می‎آورند و ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید. ناراحتی پای ایشان باعث شد که با ماشین رفت و آمد کنند.

از ارتباط مرحوم والد ایشان با حضرت امام خاطراتی برای شما هم نقل می‎کنند؟

ایشان گاهی از ارتباط مرحوم والدشان با حضرت امام خاطراتی تعریف می‎کنند و همیشه از امام به بزرگواری یاد می‎کنند. به هر حال معروف است که آیت‎الله سید احمد زنجانی ارتباط صمیمی و نزدیک با حضرت امام داشت. در کتاب جرعه‎ای از دریا به این مطلب اشاره شده است.

شاگردان درس خارج قدیم و جدید ایشان را می‎شناسید؟ از آقازاده‎ها چه کسانی درس ایشان را شرکت می‎کردند؟

من وقتی به دفتر آمدم بیشتر وارد کار اجرائیات شدم و در درس خارج حضرت آقا کمتر توفیق پیدا کردم حضور داشته باشم. متأسفانه فقط دو سال توانستم در درس آقا شرکت کنم و بیشتر از آن سعادت نداشتم و به صورت پراکنده شرکت می‎کردم. آقازاده‎های ایشان از همان اول در درس والدشان حضور داشتند.

بعضی از آقازاده‎ها را در درس ایشان دیدم؛ از جمله حاج سید حسن آقا و سید علی آقا. آقا مسیح بروجردی(نوه های گرامی حضرت امام) همیشه در درس آقا شرکت می‎کند و الان هم جزو اساتید خوب مدرسة فقهی امام محمدباقر علیه‎السلام به شمار می‎آید. هر کسی درس آقا را شرکت کند، می‎تواند برای استاد راهنما، آقای حاجآقامسیح بروجردی را انتخاب کند؛ چون یکی از اساتیدی است که با مبانی آقا آشنایی دارد.

فرزندان رهبری، آقا سید مصطفی و آقا سید مجتبی هم در درس آیت‎الله شبیری شرکت داشتند. این افراد معمولاً در درس آقا شاخص هستند. افراد دیگری هم بودند که عموماً از محققین به شمار می‎آیند.

در حوزة علمیه این مطرح است که هر کسی بخواهد درس دقیقی را برود و چیزی بفهمد، درس آیت‎الله شبیری را شرکت کند. شاید بیان حضرت آقا برای بعضی‎ها ثقیل باشد، اما آن‎هایی که درس‎ را می‎فهمند و ارزش آن را می‎دانند به درس ایشان می‎آیند.

حضرت آقا امسال هم درس خارج دارند؟

امسال درس را هنوز شروع نکرده‎اند. با توجه به شرایط جسمی که دارند احتمال این هست که درس را شروع نکنند. اما به هر حال جلسات علمی در دفتر برقرار است. شب‎ها بحثی با عنوان طلاق را شروع کردند و هر وقت به اینجا بیایند همان را ادامه می‎دهند.

از چه طریقی با مقلدان خود در خارج و داخل کشور ارتباط برقرار می‎کنید؟ آیا برای معرفی مرجعیت حضرت آقا اقدامی کرده‎اید؟

آقا سفارش کرده که ما هیچ وقت دفتر و خود ایشان را در رسانه‎ها تبلیغ نکنیم و از این امور پرهیز داشته باشیم. حتی برای دادن رساله سابقاً هزینة آن را می‎گرفتیم. هیچ شهرستانی دفتر تأسیس نکردیم و همة این‎ها نشان می‎دهد که ما قصد تبلیغ برای داشتن مقلد هر چه بیشتر آقا را نداریم. ارتباط ما با خارج از کشور یا باقی شهرستان‎ها فقط از طریق سایت است. مقلدان هم از طریق نامه‎نگاری و سایت میتوانند با دفتر ارتباط برقرار کنند و سؤالات خود را مطرح نمایند. سایت به دو زبان فعالیت دارد: فارسی و عربی. 

دغدغه این روزهای حضرت آیت‎الله شبیری چیست؟

دغدغة حضرت آقا افول سطح علمی حوزة علمیه است. به همین خاطر اقدام به تأسیس مدارس فقهی کردند. تمایل ندارند که طلبه‎ها وقت خودشان را به امور روزمره سیاسی تلف کنند. از نظر ایشان طلبه باید ممحض در درس فقه و اصول باشد.

بعضی‎ها ایراد می‎گیرند که با دروس حوزه نمی‎توان جامعه را اداره کرد. حضرت آقا می‎گویند ما نمی‎توانیم از منابع موجود استفاده کنیم و این ناتوانی را به منابع نسبت می‎دهیم. هر موضوع جدیدی را می‎توان از منابع موجود استنباط کرد.

منبع : جماران