وزیر نیرو می‌گوید، از آنجا که روند کنونی مصرف آب و برق و صِرف توجه به تولید برای جوابگویی به تقاضا روندی پایدار نیست، ناگزیریم مجموعه‌ای از سیاست‌های تشویقی و تنبیهی را برای مدیریت مصرف و تقاضا به کار بگیریم.
«در شرایطی که اسب دنیا چهار نعل به سمت مقابله با آثار تغییر اقلیم حرکت می‌کند، نباید با طرح یک سری دعوا‌های «حیدری-نعمتی» و تسویه حساب‌های سیاسی فرصت محدود باقیمانده را از بین ببریم؛ باید همسو با یکدیگر، با گام‌هایی همچون اصلاح مصرف به سمت مقابله با تغییر اقلیم حرکت کنیم».
این سخنان، بخشی از اظهارنظر‌های «رضا اردکانیان» وزیر نیرو است که در گفتگو با خبرنگار ایرنا، در پاسخ به هر پرسشی، پای اصلاح مصرف را پیش می‌کشد.
وی معتقد است، «ما در زمینه مصرف برق، بد مصرف هستیم؛ اینکه دمای آسایش ۲۵ درجه است، اما حتی در نقاط گرمسیری خود را عادت داده ایم که با اتکا به برق ارزان و یارانه‌ای دمای محیط را در حد ۱۷ و ۱۸ حفظ کنیم، در هیچ جای دنیا پذیرفته نیست».
اردکانیان می‌افزاید: «در مصرف آب، هیچ جای دنیا نمی‌پذیرند که در یک اقلیم خشک، در مناطق وسیعی از کشور کشت برنج داشته باشیم؛ ما هم باید فکری برای معیشت جایگزین کشاورز بکنیم و هم فکری برای اینکه حدود ۱۷۰ هزار هکتار از اراضی ما در مناطقی که خود وزارت جهادکشاورزی کشت برنج را در آن مناطق ممنوع کرده، زیر کشت برنج نروند».
وزیر نیرو تاکید دارد باید تعرفه‌ها در بخش آب و برق، نه با هدف صرفاً تامین منابع، بلکه بیشتر با هدف مدیریت مصرف اصلاح شود؛ به گونه‌ای که اعمال این تعرفه ها، طبقات پرمصرف را از بدمصرفی منصرف کند.
متن کامل این گفتگو به شرح زیر است:
** دولت منابع کافی برای سرمایه گذاری در افزایش ظرفیت تولید و تاسیسات انرژی برق ندارد و بخش خصوصی نیز با توجه به مشکلاتی از جمله مطالبات انباشته شده، انگیزه‌ای برای سرمایه گذاری در این صنعت ندارد؛ وزارت نیرو برای مدیریت این چالش چه برنامه‌ای دارد؟
_. یک مجموعه از برنامه‌ها باید با همدیگر جلو برود که ما در موضوع اقتصاد انرژی بتوانیم به وضعیت نسبتاً مطلوبی دست یابیم. بخش عمده‌ای از این مساله به این بر می‌گردد که ما بتوانیم همچنان انگیزه‌های بخش خصوصی را در سطحی مناسب حفظ کنیم و مراقب باشیم که این انگیزه‌ها از دست نرود.
برای اینکه این اتفاق رخ دهد، مکانیزم‌هایی قانونی در تبصره‌های بودجه امسال پیش بینی شده است؛ امیدواری ما به میزان زیادی است که بتوانیم با امکان تهاتر که در این تبصره‌ها پیش بینی شده، بخش قابل توجهی از بدهی‌های خودمان به بخش خصوصی را متناسب با دیون بخش خصوصی به بانک ها، سیستم مالیاتی و نظایر آن تهاتر کنیم؛ این اقدام، مقداری علاقه مندی بخش خصوصی به تداوم همکاری و سرمایه گذاری و کار در بخش صنعت برق و آب را تقویت می‌کند.
** این امر تاکنون اتفاق نمی‌افتاده است؟
_. خیلی محدود بود؛ اما امسال به میزان وسیعی تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان راهکار قانونی در قانون بودجه دیده شده است؛ آئین نامه اجرایی این اقدام که همین روز‌ها ابلاغ می‌شود، در دولت نهایی شده است؛ ما در وزارت نیرو جلسه‌هایی را با بخش خصوصی برگزار کرده ایم که روش‌های اجرایی را به محض ابلاغ آیین نامه بتوانیم عملیاتی کنیم.
علاوه بر این، راهکار دیگری مورد توجه داریم؛ اینکه به تدریج به سمتی برویم که ما به عنوان دولت، حدی از نیاز‌های پایه در صنعت آب و برق را که در سطح الگوی مصرف مورد انتظار مردم است، بتوانیم فراهم کنیم و برای بیش از آن، راهکاری را تدوین کنیم که بخش خصوصی بتواند وارد میدان شود؛ بر اساس این شیوه، ما بیشتر با تنظیم دستورالعمل‌های مورد نیاز نظارت کنیم؛ وزارت نیرو به عنوان یک سازمان نظارت کننده بر مقررات عمل می‌کند و بخش خصوصی خودش تولید و تولیدش را عرضه کند.
یک گام دیگر در این مسیر اصلاح تعرفه هاست؛ دولت از یک طرف دغدغه عدم فشار غیرقابل تحمل به بخش‌های آسیب پذیر جامعه را دارد و از طرف دیگر، به وضوح می‌داند که نباید به طبقات پرمصرف یارانه‌های وسیع پرداخت کند.
ما به این سمت می‌رویم که تعرفه‌ها در بخش آب و برق، نه با هدف صرفا تامین منابع، بلکه بیشتر با هدف مدیریت مصرف اصلاح شود؛ یعنی به گونه‌ای تعرفه‌ها اصلاح شود که طبقات پرمصرف را از بدمصرفی منصرف کند.
*در این زمینه به نظر می‌رسد وزارت نیرو به دنبال افزایش مساوی تعرفه‌های آب و برق برای همه مشترکان نیست و قصد دارد در راهبردی جدید، تعرفه‌های پرمصرف‌ها را افزایش دهد؛ آیا چنین نگاهی در وزارت نیرو شکل گرفته است؟
_. علاوه بر این، باید سیاست‌های تشویقی هم به کار گرفت تا کسانی که مصرف کمی دارند، تشویق شوند که این عادت خوب را حفظ کنند؛ اینکه چگونه تشویق شوند و چه تخفیف‌هایی به آن‌ها داده شود، در دست بررسی است.
ناگزیریم مجموعه‌ای از سیاست‌های تشویقی و تنبیهی را به کار بگیریم؛ چرا که ادامه روند فعلی و صِرف توجه به تولید برای جوابگویی به تقاضا، روندی پایدار نخواهد بود. برنامه وزارت نیرو برای اصلاح مصرف، افزایش یکسان تعرفه‌های آب و برق نیست بلکه در نظر دارد تعرفه‌ها را به گونه‌ای اصلاح کند که پرمصرف‌ها تنبیه و کم مصرف‌ها تشویق شوند.
*برای اجرای چنین برنامه‌ای دولت و مجلس همراه هستند؟
_. سیگنال‌هایی که از نمایندگان و کمیسیون‌های تخصصی مجلس مثل کمیسیون انرژی، کمیسیون کشاورزی و کمیسیون عمران دریافت کردیم، مثبت و نشانه همراهی آنان بوده است و دولت هم قطعا همراهی خواهد کرد.
متاسفانه امتیازی که در عرصه آب وجود دارد، در برق وجود ندارد؛ در بخش آب، مردم به مرور متوجه تغییرات ناشی از بدمصرفی می‌شوند که آن‌ها را به سمت اصلاح مصرف هدایت می‌کند؛ مردم می‌بینند که ارتفاع آب دریاچه سد پایین آمده یا جریان ورودی رودخانه‌ها کم شده است.
در بخش برق این شرایط نیست و تا وقتی می‌بینیم کلید را می‌زنیم و چراغ روشن می‌شود، فرض بر این است که همه چیز مرتب است در حالی که اینگونه نیست و با افزایش مصرف فشار به نیروگاه‌ها آغاز می‌شود و وقتی خارج شدن از مدار به نقطه قرمز رسید، به یکباره مشاهده می‌کنیم که دیگر چراغ روشن نمی‌شود کما اینکه امسال این اتفاق رخ داد.
*چه عواملی بجز بدمصرفی، موجب خاموشی‌های تابستان امسال شد؟
_. اتفاق‌های دیگری این مساله را تشدید کرد؛ رقم قابل توجهی از مصرف برق را از نیروگاه‌های آبی می‌گرفتیم که امسال حدود پنج هزار مگاوات از این میزان را از دست دادیم؛ علاوه بر این هوا در سطح کره زمین گرم شد؛ هنوز در بخش‌های قابل توجهی از آسیا، اروپا، آمریکای شمالی و جنوبی موج گرما وجود دارد؛ این مساله در کنار سیل‌های وسیع در این فصل از تابستان، آثار هشدار دهنده تغییر اقلیم است.
ما می‌توانیم تا مدتی، همین زمانِ کم باقیمانده را با طرح یک سری دعوی‌های «حیدری-نعمتی» و تسویه حساب‌های سیاسی بِکُشیم و از بین ببریم، ولی واقعیت این است که اسب دنیا چهار نعل به سمت مقابله با آثار تغییر اقلیم حرکت می‌کند؛ باید حواسمان جمع باشد، زیرا در غیر این صورت روزی می‌رسد که باید بنشینیم و آثار این کوتاهی‌ها را بین همدیگر تقسیم کنیم. همه باید همسو جلو برویم به این سمت که نخست، مصرف را مدیریت کنیم؛ روند فعلی مصرف به هیچ وجه روند پایداری نیست و نمی‌توانیم اینگونه ادامه دهیم و فکر کنیم که کشور در بخش آب و انرژی قابل اداره شدن است؛ باید تمهیداتی برای اصلاح الگوی مصرف بیاندیشیم.
*منتقدان وزارت نیرو هرگاه بحث اصلاح مصرف و اصلاح قیمت‌ها مطرح می‌شود، موضوع تلفات برق را به میان می‌کشند و می‌گویند وزارت نیرو به جای طرح این مباحث، تلفات را کاهش دهد؛ نظر شما در این زمینه چیست؟
_. این بحث که هر بار صحبت اصلاح تعرفه‌ها می‌شود افرادی می‌گویند به جای اصلاح تعرفه ها، تلفات را کاهش دهید، به همان اندازه بحث ناقص و غیرمفیدی است که ما هر وقت در وزارت نیرو بحث تامین آب و برق مطرح شود صرفاَ پاسخ دهیم که مردم باید مصرف خود را کنترل کنند. این دو رویکرد، از حیث ناقص بودن به یک اندازه بحث‌های ناواردی است.
اکنون تلفات شبکه توزیع ۱۰.۶ درصد است؛ این رقم در بهترین حالت در دنیا حدود هشت درصد است، چون کمتر از آن هزینه‌های سنگینی دارد؛ ما کشور پهناوری هستیم و مدیریت این بخش باید به سمت توسعه مولد‌های پراکنده برویم؛ در غیر این صورت صد‌ها و هزاران کیلومتر شبکه توزیع طبیعتا تلفات دارد.
البته در اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا تلفات باید در سطح ۱۰.۶ درصد بماند؟ قطعا خیر؛ این رقم باید پایین‌تر بیاد، اما تعرفه‌ها هم باید اصلاح شود؛ اگر تعرفه‌ها اصلاح نشود هم در بخش آب هم برق، توصیه به مصرف صحیح راه به جایی نخواهد برد.
در سطح متوسط جامعه، استفاده از آب داخل بطری کم کم به یک عادت تبدیل می‌شود؛ ما برای یک متر مربع آبِ داخل بطری حاضریم ۲ میلیون تومان بپردازیم، اما در همین حال، برای یک متر مکعب آب تصفیه شده با کیفیت که اگر کیفیت آن از آب داخل بطری بهتر نباشد بدتر نیست، ۵۰۰ تومان می‌پردازیم.
پس هر چقدر هم که به مدیریت مصرف توصیه کنیم، زمانی که یک هزار لیتر آب ۵۰۰ تومان باشد- یعنی لیتری پنج ریال - طبیعی است که این آب برای شستشو، تنظیف سطح زمین و خودرو استفاده می‌شود؛ یکی از شیوه‌های اصلاح مصرف، اصلاح تعرفه است؛ هم باید تعرفه را اصلاح کنیم و هم هدررفت را کاهش دهیم.
*با توجه به اینکه جنس بارش‌ها در سال آبی جاری بیشتر باران بوده و ذخیره برفی چندانی وجود ندارد، ورودی سد‌ها به حداقل ممکن رسیده است؛ در این شرایط، ذخیره آب سد‌ها به دلیل مصرف در بخش‌های مختلف و همچنین تولید برق روز به روز رو به کاهش است؛ آیا چالش کم آبی تا قبل از بارش‌های پایان سال شدیدتر خواهد شد؟ در این صورت چه برنامه‌ای برای تامین آبِ ماه‌های پیش رو دارید؟
_برنامه ریزی کرده ایم که در تامین آب شرب با مشکل جدی مواجه نشویم؛ دولت حمایت خوبی کرده و نزدیک به بیش از یک هزار میلیارد تومان اعتبار را برای اجرای طرح‌های اضطراری و کمک به طرح‌های در حال اجرا در زمینه آب شرب شهر‌ها و روستا‌ها در اختیار وزارت نیرو قرار داد که در مناطق مختلف کار می‌کنیم.
در بعضی استان‌ها که میزان کم بارشی تا حدود ۷۰ درصد نسبت به سال گذشته بوده است، به طور طبیعی مشکلات بیشتری داریم؛ تکیه ما در این مناطق روی استفاده از آب شیرین کن هاست و در مناطق روستایی ممکن است ناچار باشیم با تانکر آبرسانی کنیم.
طرح‌های مستمر ما مبتنی بر این است که مجتمع‌های آبرسانی روستایی مطابق برنامه اجرا شود و بتوانیم به درصد خوبی از پوشش سطح خدمات رسانی در روستا‌ها هم برسیم.
مردم هرچقدر نسبت به این مساله همراهی بیشتری نشان دهند، از ضریب اطمینان بالاتری برخوردار خواهیم شد که در هفته‌های باقیمانده فصل گرم، مشکلی برای تامین آب شرب نداشته باشیم.
*فکر می‌کنید محدودیتی داشته باشیم؟
_. این مساله کاملا به رفتار مردم بستگی دارد؛ مردم اگر با درک صحیح از این موضوع، همراهی کنند خاطر جمع هستم که مشکل جدی پیش نخواهد آمد.
این نکته را هم از ذهن دور نداریم که کسانی که به هر دلیل امسال به هوس افتاده اند فشار بیشتری بیاورند و تحریک بیشتری بکنند، در خشکترین سال ۵۰ سال اخیر برای تحریک افکار عمومی و پایین بردن آستانه تحمل مردم روی موضوع محدودیت منابع آب و محدودیت برق سرمایه گذاری خواهند کرد.
پاسخی که مردم به این تحریک‌ها می‌دهند مهم است؛ ما در سطح مصارف خانگی اگر کمی با دقت‌تر عمل کنیم مشکلی نخواهیم داشت.
*برخی جریان‌های سیاسی مخالف دولت روحانی، مباحثی در مورد خاموشی‌های امسال مطرح کرده اند و سوء مدیریت را عامل اصلی این مشکلات می‌دانند؛ نظر شما در این مورد چیست؟
_. کار جریان‌های مخالف و منتقد، پرداختن به این بحث‌ها است و این که همیشه روزنه‌هایی برای طرح دیدگاه‌های مخالف وجود داشته باشد، یک نوع شاخص حرکت به جلو و مردمسالاری است.
این نوع طرح دیدگاه‌ها اثری مثبت روی تنویر افکار عمومی خواهد گذاشت؛ بالاخره وقتی یک اطلاعات غلط راجع به تلفات شبکه داده می‌شود، دلیلی می‌شود که ما هم در پاسخگویی اطلاعات دقیق تری را عرضه کنیم و جامعه هم با استدلال‌ها آشنا می‌شود و مطلب صحیح را جلب و جذب می‌کند.
اما اینکه ما بگوییم مشکل مدیریت است، به تعبیری درست و به تعبیری نادرست است؛ اینکه مدیریت را صرفاً یک دستگاه تلقی کنیم، تعبیر درستی نیست؛ مثلا در موضوع آب، چرخه مدیریت آب چرخه وسیعی است و سهم و نقش دستگاه مسئول در داخل سازمان دولت سهم بسیار بالایی است، اما اینگونه نیست که سایر سازمان‌ها و خارج از دولت و حتی مصرف کنندگان جزئی از چرخه مدیریت نیستند؛ هر کسی که با شیوه عمل خود، بر کمیت و کیفیت مصرف تاثیرگذار است، جزئی از چرخه مدیریت است.
با این نگاه، نه تنها در عرصه آب و برق، بلکه در خیلی از حوزه‌ها مشکل مدیریت داریم؛ اما با این فرض که بگوییم با بزرگ کردن این مساله توجه خود را از عرصه‌هایی که نیاز به کار دارد دور کنیم، به اعتقاد من حرکتی در جهت خلاف منافع ملی است.
ما در زمینه مصرف برق، بد مصرف هستیم؛ اینکه دمای آسایش ۲۵ درجه است، اما حتی در نقاط گرمسیری خود را عادت داده ایم که با اتکا به برق ارزان و یارانه‌ای دمای محیط را در حد ۱۷ و ۱۸ حفظ کنیم، در هیچ جای دنیا پذیرفته نیست.
کسانی که جزو گروه‌های مرجع هستند، باید کمک کنند که این عادت بد اصلاح شود؛ هر حرفی که ما را از این اصلاح دور کند، حرفی مخل منافع جامعه است.
هیچ جای دنیا نمی‌پذیرد که در یک اقلیم خشک، در مناطق وسیعی از کشور کشت برنج انجام شود؛ برای این کار هم باید برای معیشت کشاورز به فکر جایگزین باشیم و هم به این بیندیشیم که در حدود ۱۷۰ هزار هکتار از زمین‌هایی که وزارت جهادکشاورزی کشت برنج را ممنوع کرده است، کشت انجام نشود.
اگر منظور از عبارت «اشکال از مدیریت» این است که موضوع بدمصرفی را باز نکنیم و به آن نپردازیم، آن حرف خلاف مصالح و منافع ملی است.