هرکدام از ما ممکن است به هر دلیلی تصمیم بگیریم که پس از پایان تحصیلات کارشناسی ارشد بازهم به دانشگاه برگردیم و تحصیلات خود را در مقطع دکتری ادامه دهیم. اما مسیر ورود به دکتری هموار نیست چرا که برای وارد شدن به آن باید از سد آزمون دکتری و مصاحبه آن گذشت. بعد از گذشتن از سد اول یعنی همان آزمون ورودی دکتری باید خود را جلسه مصاحبه دکتری آماده کنید.
با نزدیک شدن به فراخوان دانشگاه‌ها برای مصاحبه آزمون دکتری، اساتید دانشگاه‌ها و دانشجویان دوره دکتری از تجربیات خود در این جلسه می‌گویند.
شما طبق برنامه‌ای که از سوی دانشگاه‌ها اعلام می‌شود دعوت به مصاحبه می‌شوید. مرحله‌ای که در محک آزمونی دیگر قرار می‌گیرید و توانایی‌های علمی و البته توانایی‌های شغلی شما سنجیده می‌شود. فرصت حضور در جلسه مصاحبه‌ی آزمون دکتری شاید تکرار شدنی نباشد پس اگر نتوانید خود را برای این مرحله آماده کنید هر آنچه تاکنون رشته اید پنبه می‌شود! پاسخ دادن به سؤالات در زمان کوتاه هنری است که شما باید قبل از جلسه آن را کسب کرده باشید. در این گزارش تلاش کرده ایم باید‌ها و نباید‌های مصاحبه دکتری را از زبان ۵ تن از اساتید دانشگاه‌های بزرگ کشور و دو تن از دانشجویانی که سال گذشته از مرحله این مصاحبه با موفقیت عبور کرده اند را بازگو کنیم.
برخی از راز‌های موفقیت در مصاحبه دکتری مورد اتفاق نظر تمام اساتید بود:
*با اعتماد به نفس وارد جلسه مصاحبه شوید و آرامش خود راحفظ کنید.
*علاقه و انگیزه خود را از تحصیل در مقطع دکتری تخصصی توضیح دهید.
*در تمام طول مصاحبه تنها یک هدف داشته باشید، باید اثبات کنید که کاندیدای با ارزشی برای دوره دکتری هستید.
*اگر سوالای از شما پرسیده شد که جواب آن را نمی‌دانید سعی نکنید حتما یک جوابی برای ان پیدا کنید، چون قرار نیست که بتوانید به همه سوالات پاسخ دهید. گا‌ها داوران سوالاتی میپرسند که خود نیز جواب آن را نمی‌دانند!
*به سوالات جواب کوتاه و مختصر دهید از حاشیه پردازی خودداری کنید.
بی‌منطق‌ترین سوالات را نیز با صبر و حوصله پاسخ دهید
سوسن روشن‌ضمیر عضو هیات‌علمی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه علم و صنعت:
اعتمادبه‌نفس داشته باشید و با اعتمادبه‌نفس کامل خود را پرزنت کنید؛ به عبارتی نقاط مثبت و قوت و همچنین توانمندی خود را به جمع نشان دهید. ممکن است در جلسه مصاحبه از شما سوال علمی باربط یا حتی بی‌ربط شود. خود را برای هر سوالی آماده کنید، چندان مهم نیست که پاسخی که شما می‌دهید دقیقا درست باشد. شاید هدف استادان از سوال این نباشد که پاسخ کامل یا صددرصد درست را از شما بشنوند بلکه بیشتر می‌خواهند بدانند شما چگونه درباره یک موضوع فکر و تحلیل می‌کنید. در واقع تلاش دارند نحوه تحلیل شما را بررسی کنند. گاهی مصاحبه‌کننده قصد دارد با فن بیان شما آشنا شود پس با تسلط به سوالات پاسخ دهید. لباس رسمی و منظم می‌تواند در جلسه مصاحبه تاثیر‌گذار باشد؛ به عبارتی آراسته و منظم در جلسات حاضر شوید و روی توانمندی‌های خود تمرکز کرده و با اعتمادبه‌نفس صحبت کنید. البته اعتمادبه‌نفس افراطی نداشته باشد. گاهی در جلسات با دانشجویانی مواجه شده‌ام که گستاخانه به سوالات پاسخ می‌دهند. این موضوع در ذهن اساتید یک نمره منفی است! پس مودبانه و با احترام برخورد کنید. حتی ممکن است در جلسه سوالی مطرح شود که داوطلب تصور کند سوال بی‌ربطی پرسیده شده و منطقی نیست، اما سعی کنید به شکل محترمانه و با ادب به آن پاسخ دهید. حتی بی‌منطق‌ترین سوالات را نیز با صبر و حوصله پاسخ مناسب دهید.
راه آینده خود را انتخاب کرده باشید
محمود ملاباشی، عضو هیات‌علمی دانشکده فیزیک دانشگاه علم و صنعت:
تکنیک‌های پاسخگویی در آزمون‌ها ۸۰ درصد مشترک است؛ در دوره دکتری امتحان مصاحبه نقش اساسی دارد، اگرچه نمره در آزمون کتبی کسب می‌شود، اما این مصاحبه چهره به چهره است که نقش اساسی در موفقیت دارد. پس با خونسردی وارد جلسه مصاحبه شده و سعی نکنید هرچه را نمی‌دانید جوابی برای آن داشته باشید! در آزمون کتبی وقتی جواب سوالی را نمی‌دانید ممکن است به آن یک پاسخ نامناسب بدهید، اما در جلسه مصاحبه حرف حرف می‌آورد! وقتی جواب سوالی را نمی‌دانید هرچه به داشتن دانش درباره آن اصرار کنید بیشتر نمره منفی در اذهان مصاحبه‌کننده ایجاد می‌کنید. ولی اگر بخشی از جواب یک سوال را می‌دانید با کمال آزادی و خونسردی تنها بخشی که می‌توانید را پاسخ داده و آن بخشی از سوال که فکر می‌کنید دیگر نمی‌توانید پاسخ دهید را بگویید از اینجا به بعد تسلط ندارم. نکته بعد اینکه بیشترین انرژی را در بیان کار‌هایی که در گذشته کرده‌اید، بگذارید. خیلی شفاف و علمی بیان کنید. این سوال را از همه میپرسند: چه کاری انجام داده‌ای؟ علاقه داری در دوره دکتری درباره چه موضوعی ادامه تحصیل بدهی؟ علت اینکه این دانشگاه را انتخاب کردی چیست؟ این سه سوال مشترکی است که در هر مصاحبه از دانشجویان پرسیده می‌شود. در پاسخ به سوال اول لیست کار‌های گذشته و حاضرجوابی نقش اساسی ایفا کرده و درصد مهمی از نمره را به خود اختصاص می‌دهد؛ چراکه مصاحبه‌کننده‌ها می‌خواهند بدانند شما در کار‌های تحقیقاتی تا چه حد توانسته‌اید خود را وارد کنید که اینک تصمیم گرفته‌اید در کارگاه‌های تحقیقاتی قوی و عمیق‌تری وارد شوید! پس باید قدم‌های اولیه را درست پشت‌سر گذاشته باشید؛ بنابراین بیان شرح حال علمی گذشته در جلسه مصاحبه بسیار مهم و تاثیر‌گذار است. حتما باید راه آینده خود را انتخاب کرده باشید؛ بیان چندین راه نمره مثبتی را برای شما به دنبال نخواهد داشت. حداکثر می‌توانید دو راه را بیان کنید. به‌طور مثال در رشته فیزیک می‌توانید بگویید تصمیم دارید در رشته اتمی مولکولی یا ماده چگال ادامه تحصیل دهید. پس فقط یک یا نهایتا دو رشته بیشتر انتخاب نکنید! جمله «در هر رشته‌ای مایل هستم ادامه تحصیل دهم» به این معناست که فقط می‌خواهید وارد دوره دکتری شوید و راهی برای طی مسیر آینده انتخاب نکرده‌اید. فکر کنید درنهایت پذیرفته نخواهید شد! پس استرس نداشته باشید و به راحتی سوالات را پاسخ داده و سعی کنید جواب علمی را پاسخ دهید. همان‌طور که در امتحان کتبی پاسخ نادرست نمره منفی برای شما به دنبال دارد در مصاحبه دکتری نیز در رویه فردی که می‌خواهد به شما نمره بدهد، تاثیر‌گذار خواهد بود. انتظار مصاحبه‌کننده این است که داوطلب دوره دکتری حال و روحیه یک انسان ۱۸ ساله را نداشته باشد! پس مانند یک جوان و مطابق عرف جامعه در کسوت علم درآیید.
در دانش خود غلو نکنید
محمدرضا کاویان‌پور عضو هیات‌علمی دانشکده عمران دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیر:
جلسه مصاحبه باید استاندارد باشد؛ یعنی اگر ما نتوانیم جلسه مناسب را برای دانشجویان فراهم کنیم که بتوانند با آرامش در جلسه حاضر شوند مطمئنا جلسه خروجی خوبی را نیز نخواهد داشت. بعضا در برخی جلسات دیده می‌شود که ۲۰ نفر در یک سالن نشسته و یک دانشجوی جوان هم در جلسه حضور دارد و همین‌طور او را سوا‌ل‌باران می‌کنند! این نحوه برگزاری جلسات درست نیست و حداکثر پنج استاد وزینی که آکادمیک برخورد می‌کنند باید در جلسه حاضر شوند. این موضوع باید در اولویت ما باشد و تلاش شود از بین داوطلبان بهترین آن‌ها انتخاب شود. در ابتدا باید بدانید وقتی وارد فاز دکتری شدید، در معرض سوال قرار می‌گیرید. وقتی مدرک دکتری را گرفته و به‌طور مثال می‌خواهید در یک کنفرانس جلوی صد نفر ایستاده و از کار خود دفاع کنید یا وقتی یک مقاله می‌نویسید این مقاله مورد سوال داوران بین‌المللی قرار می‌گیرد پس باید حواس‌تان باشد اینجا (جلسه مصاحبه) جایی است که باید خود را به جامعه بین‌الملل عرضه کنید. به نظرم در جلسه آزمون دکتری باید یک فرصت برای خود بگیرید و روش کار و برخورد را نشان دهید. پس اولین بحث ما این است که این جلسه باید به یک جلسه آموزش تبدیل شود یعنی دانشجو فکر کند من چاره‌ای ندارم جز اینکه در این جلسه شرکت کرده و جواب سوالات را داده و مسیر خود را ادامه دهم. باید آن چیزی را که بلد هستید پاسخ داده و در دانش خود غلو نکنید. اگر دانشجویی جلوی من ایستاده و غلو کند به او اعتماد نمی‌کنم، چون تصورم بر این است که این دانشجو فردا روزی که بخواهد نتایج خود را پرزنت کند ممکن است در بیان نتایج غلو‌هایی بکند که در جامعه بین‌الملل پذیرفته نشود. باید بدانید چیزی که بلد نیستید را پاسخ ندهید.
آن چیزی که اساتید مجرب به دنبال آن هستند این است که ببینند شما توانایی ورود به یک مساله مجهول را دارید یا خیر! می‌خواهند بدانند چگونه با یک موضوع برخورد کرده و چه توانمندی از خود نشان می‌دهید. به‌طور مثال من وقتی با یک دانشجو برخورد می‌کنم باید ببینم این دانشجو با مسائلی که قبلا روبه‌رو بوده چگونه برخورد کرده و از کار خود خروجی داشته است یا خیر. باید بدانم چه میزان برای کار خود موشکافی کرده است. ما به دنبال دانشجویی هستیم که بدانیم ابزار توانمند برای موضوع جدیدی که می‌خواهیم به او بدهیم در اختیار دارد یا خیر. آیا دقت عمل دارد یا خیر.
آیا امانتدار خوبی هست و می‌توان به او اعتماد کرد یا نه؛ بنابراین تلاش کنید به طرف مقابل نشان دهید هم علاقه داشته و هم پشتکار دارید و هم ریزبین هستید.
به اساتید ثابت کنید مثل خوراک شب به این کار اهمیت داده و کار را انجام می‌دهید. وقتی یک دانشجو وارد دانشگاه می‌شود چهار سال کنار یک استاد می‌ماند. مگر ما چقدر عمر داریم که چهار سال عمر خود را برای دانشجویی تلف کنیم که از او چیزی در نمی‌آید!
در پاسخ به سوالات عجله نکنید
دانشجوی دکتری مدیریت دولتی
داشتن مقاله علمی و پژوهشی در روند مصاحبه تاثیر‌گذار است؛ اگر در رزومه خود یک مقاله علمی - ترویجی هم داشته باشید می‌توانید نمره مثبت مصاحبه‌کننده‌ها را کسب کنید.
پس سعی کنید روی مقالات علمی - پژوهشی خود مانور دهید. پژوهش‌ها و مقالات شخصی که در حوزه تحقیق شما هستند در پذیرش شما نقش بسزایی دارند. داشتن مدرک زبان هم روی دیدگاه اساتید تاثیر‌گذار است. در حوزه تخصصی نیز مسائل پایه و یک‌سری مسائل روز در حوزه درسی خود مطالعه کنید. سعی کنید خلاصه مقالات ماه‌های اخیر یک نشریه معتبر در زمینه کاری خود را مطالعه کنید و از موضوعات جدید مطلع باشید. یک‌سری از دانشگاه‌ها و اساتید رفتار خوبی با داوطلبان ندارند، پس بهتر است در جلسه مصاحبه خود را کنترل کنید. برای بسیاری از استادان اعتمادبه‌نفس فرد مصاحبه‌شونده مهم است پس به سوالات با اعتمادبه‌نفس پاسخ دهید و استرس نداشته باشید. در پاسخ‌دهی به سوالات عجله نکنید. قبل از جواب به سوالات فکر کنید.
رزومه‌سازی نکنید
دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبایی
رزومه خود را به‌روز کرده و به صورت مرتب و فهرست‌وار سر جلسه همراه خود داشته باشید. رزومه‌سازی نکنید! مقاله پولی، مقاله‌های مجله‌های بی‌کیفیت و بلک‌لیست‌شده را با خود به سر جلسه نبرید. حتی اگر یک مجله‌ای هنوز در فهرست مجلات بلک‌لیست شده نیست، اما شما می‌دانید مجله خوبی نیست و برای چاپ مقاله خود در آن پولی پرداخت کرده‌اید آن را سرجلسه امتحان نبرید، چون استادان با یک نگاه متوجه این موضوع می‌شوند. لیست مجلات معتبر دانشگاه آزاد اسلامی و وزارت علوم و دانشگاه‌های علوم پزشکی با یکدیگر متفاوت است. حتما این موضوع را مدنظر داشته باشید. با رتبه مشابه و برتر سال گذشته ارتباط گرفته و تمام چیز‌هایی که نیاز دارید را از او بپرسید. اگر جواب یک سوالی را نمی‌دانید به هیچ عنوان جواب‌سازی نکنید، چون استادان برای این موضوع نمره منفی لحاظ می‌کنند. مغرور نباشید و سعی کنید زیرکانه پاسخ دهید. آمادگی رفتار و سوالات عجیب را داشته باشید و حتما سه موضوع یا حوزه به‌منظور کار کردن برای تز دکتری آماده کنید. توان توضیح شفاهی انگلیسی برای معرفی خودتان، چکیده‌مقالات‌تان و موضوع تز مورد علاقه خود را داشته باشید. در آخر اینکه دکتری نه آش دهن‌سوزی هست نه آخر دنیا!
به فکر نوشتن یک مقاله باشید
محمد شریف‌خانی عضو هیات‌علمی دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف:
در درجه اول وب‌سایت اساتید را مطالعه کنید و رزومه خود را برای استادانی که فکر می‌کنید موضوع همکاری مشترک با آن‌ها وجود دارد با توجه به حوزه کار استاد و علاقه دانشجو ارسال کرده و با او وقت ملاقات بگیرید. اگر بتوانید با چند استاد قبل از جلسه صحبت و تعامل کنید یک پله به موفقیت نزدیک می‌شوید. برخی اوقات اساتیدی که در جلسه حاضر می‌شوند ظرفیت جذب دانشجوی دکتری را ندارند پس مطمئن شوید اساتید ظرفیت جذب را دارند؛ چراکه گاهی یک استاد خود خبر ندارد که ظرفیت او پر شده است و نمی‌تواند کسی را جذب کند.
معمولا در جلسات مصاحبه دکتری درباره وضعیت مالی و زندگی شما سوال پرسیده می‌شود؛ چون دانشجوی دکتر به‌عنوان یک جوان بیست و چند ساله باید استقلال مالی داشته باشد. اینکه این تامین مالی از کجاست معمولا مورد سوال واقع می‌شود و باید از قبل خود را آماده کنید.
جلسه مصاحبه مثل جلسه کنکور نیست و تنها رزومه و پیشینه علمی فرد است که حرف اول و آخر را می‌زند، بنابراین خود را آماده کنید. توصیه‌نامه اساتید دوره کارشناسی‌ارشد بسیار تاثیر‌گذار است و توصیه‌نامه‌هایی که قوی نوشته شده باشد می‌تواند موثر باشد. داشتن مقالات هم موثر است. شما نمی‌توانید شب امتحان یک مقاله علمی تولید کنید پس از قبل به فکر نوشتن یک مقاله باشید!
از جمله «به نظر من...» استفاده نکنید
کیومرث یزدان‌پناه عضو هیات‌علمی جغرافیای دانشگاه تهران:
طبیعتا حضور در مصاحبه آزمون دکتری که یکی از عوامل اصلی تعیین‌کننده قبولی نهایی داوطلبان دکتری است همیشه برای دانشجویان و داوطلبان یک دغدغه است. وقتی یک فرد مورد آزمون رودرروی با چند نفر از اساتید قرار می‌گیرد فضای سنگین روحی روانی بر او حاکم است. پس طبیعی است که نتواند خود و فضا را مدیریت کند؛ بنابراین وقتی در جلسه مصاحبه دکتری حضور پیدا می‌کنید اولا باید از موقعیت علمی خود مطمئن شوید. ثانیا از رقبایی که با آن‌ها رقابت می‌کنید و از همه مهم‌تر رتبه‌ای که کسب کردید، مطمئن باشید. طبیعتا هرچه رتبه شما بهتر و تک‌رقمی باشد می‌تواند اعتمادبه‌نفس شما را افزایش دهد. نکته بعدی اعتماد و پشتوانه‌ای است که دانشجویان مصاحبه‌شونده براساس رزومه‌های علمی - پژوهشی خود ایجاد می‌کنند. پس هر مقدار توان علمی بالایی در مقالات علمی و پژوهشی معتبر داشته باشید به موفقیت نزدیک‌تر می‌شوید. داشتن مقالات در سطح بین‌المللی و ISI و همچنین درجات عالی‌تر مثل ساینس و... در نمره شما تاثیر‌گذار خواهد بود، چراکه این موضوع می‌تواند بر فضای سنگین روحی و روانی شما غلبه کند و با اعتمادبه‌نفس بیشتری وارد جلسه شوید.
در مصاحبه خونسردی خود در پاسخگویی به سوالات را حفظ کنید. تجربه نشان داده بازی با واژه‌ها و طولانی جواب دادن کار را برای داوطلب سخت می‌کند. پس تلاش نکنید که حتما به همه سوالات جواب دهید. گاهی اساتید با استفاده از اصل روان‌سنجی سوالات بی‌ربطی میپرسند. آمادگی و جسارت این را داشته باشید که بگویید این سوال در حیطه علمی نیاز به پاسخ ندارد. جواب‌های کوتاه و مستدل بدهید! یکی از مهم‌ترین مباحث نیز تسلط بر بیان است؛ بسیاری از دانشجویان در فضای مطلوبی قرار ندارند و نمی‌دانند چگونه به سوالات پاسخ بدهند بنابراین پاسخ‌های بی‌سروته می‌دهند. این در حالی است اگر بتوانند یک مدخل و درنهایت یک نتیجه‌گیری خوب داشته و فضا را مدیریت کنند، تاثیر‌گذاری بیشتری در اذهان مصاحبه‌کننده‌ها دارد. اگر با رعایت این نکات آمادگی ذهنی مطلوب داشته باشید به پذیرش نهایی شما کمک می‌کند. نکته بعدی که می‌تواند به کاهش استرس و نگرانی ناشی از مصاحبه به شما کمک کند مراجعه به تجربه گذشتگان است، یعنی کسانی که در مصاحبه دکتری حضور پیدا کرده و در آن قبول شدند. راهکار‌های آن‌ها را بپرسید، شاید جایی به درد شما بخورد. مهم‌ترین تکنیک تسلط آموزشی بر مباحث و شیوه گفتمان است؛ بنابراین با تسلط به سوالات پاسخ دهید؛ پاسخ‌های کوتاه و علمی. از جملات «به نظر من»، «من این‌گونه تصور می‌کنم» و... پرهیز کنید؛ چراکه این جملات در مصاحبه علمی در شرایطی که هنوز در مقطع تحصیلات تکمیلی قرار نگرفته‌اید مقداری اغراق‌آمیز است و طبیعتا مطلوب‌نظر در مصاحبه برای اساتید نیست.
منبع:فرهیختگان