چرا ایرانیان دیگر در مواقع بحرانی به کمک یکدیگر نمی‌شتابند؟ / از «طلب یک میلیونی کرایه تاکسی در کوران برف» تا «فراگیر شدن احساس بی‌تفاوتی»

امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه در خصوص نبود روح همبستگی در جامعه در اتفاقاتی مانند برف اخیر گفت: مشکل اینجاست که دو کلمه وظیفه مداری و مسئولیت پذیری را فراموش کرده ایم.

قرایی مقدم در گفت و گو با خبرنگار «انتخاب» گفت: آموزش و پرورش، خانواده و فرهنگ ما دو کلمه وظیفه مداری و مسئولیت پذیری را فراموش کرده است. ما در خانوده های خود به فرزندان مان وظیفه ای نمی‌دهیم و از آنها مسئولیت نیز نمی‌خواهیم.

او ادامه داد: در مدرسه نیز همین وضعیت وجود دارد. اگر تکلیفی به دانش آموز داده شود روی آن هم خط می کشیم. یعنی نبود وظیفه مداری و مسئولیت پذیری عیب آموزش و پرورش است. اگر این موضوع وجود داشته باشد آسیب های اجتماعی مانند طلاق و بیگانگی از یکدیگر نیز نخواهیم داشت.

قرایی مقدم افزود: اینکه چرا وظیفه مداری و مسئولیت پذیری جایی در جامعه ما ندارد به این دلیل است که هیچ گاه مردم را کارها مشارکت نداده ایم. 

این جامعه شناس در پاسخ به این سوال که چرا در کشوری مثل ژاپن روح همبستگی در موارد مشابه بالاست و به طور مثال در زلزله چند سال پیش، حتی هیچ سرقتی از فروشگاه های تخریب شده آنها صورت نگرفت، گفت: ژاپن از سال 1948  انقلاب آموزشی کرد و گفت ژاپنی بمانیم اما از تمدن غرب عقب نمانیم. اما ما این کار را نکردیم و فرهنگ گذشته خود را هم دور ریخته‌ایم.

او با اشاره به این شعر سعدی که «هر که فریاد رس روز مصیبت خواهد / گو در ایام سلامت به جوانمردی کوش» گفت: ریشه جامعه شناسی این مشکلات آن است که مردم در بسیاری از امور مشارکت داده نشده اند.

قرایی مقدم ادامه داد: ژاپنی ها مانند کره ای ها اما به همان دلایلی که گفته شد مشارکت پذیر، وظیفه مدار و مسئولیت پذیر بار می آیند. وزرای آنها گاه به خاطر کوتاهی عذرخواهی می کنند.

او با اشاره به نظریه اعتماد عمودی و افقی فرانسیس فوکویاما که اولی بین مردم و مسئولان و دومی میان خود مردم با یکدیگر تعریف شده گفت: اعتماد عمومی در جامعه ما ضعیف شده و در نتیجه در مواقع برف و کولاک و ... هم مشارکت نمی کنند.

قرایی مقدم افزود: بر این اساس، مردم برای مشارکت های اینچنینی، آموزش نمی بینند، تجربه ندارند و در امور نیز مشارکت داده نمی شوند در نتیجه هرکس می تواند به هر وسیله که می تواند سوءاستفاده می کند.

او ادامه داد: اینکه یک راننده تاکسی برای مسیر فرودگاه امام تا تهران یک میلیون تومان کرایه می خواهد به ضعف کنترل و نظارت اجتماعی و ضعف فرهنگ سازی در خصوص وظیفه مداری و مسئولت پذیری باز می گردد.

قرایی مقدم ادامه داد: البته یادمان نرود که بر اساس نظریه پیتیریم سوروکین، جامعه شناس، از قرن 16 و 17 ذهنیت حاکم بر تفکر بشر مادی شده و افراد وقتی سوءاستفاده ها را می بینند، به هر وسیله ای که می شود خود نیز به سوءاستفاده ترغیب می شوند.