تغییر الگوی بارش / سال‌های گرم و خشک در انتظار تهران

الگوی بارش در کشور تغییر کرده، فصل ها در حال جابه جا شدن هستند و میانگین بارش ها رو به کاهش؛ استان تهران، پائیز امسال کمترین دریافت بارندگی را در 30 سال اخیر داشته و این آمار نگرانی ها را نسبت به آینده پایتخت افزایش داده است.

باران های بی رمق امسال تشنگی تهران را کم نکرده ، خشکسالی همچنان روی پایتخت سایه انداخته است.
«پائیز امسال خشک ترین پائیز طی 67 سال گذشته در کشور بوده است»، «ذخیره برف کشور صفر شده است» اینها اخبار نگران کننده ای است که در روزهای اخیر از جانب مسئولان کشور اعلام و در رسانه ها منتشر شده است.
پایتخت هم تقریبا وضعیتی مشابه سایر نقاط کشور دارد، شهر تهران امسال پائیز گرم و خشکی را سپری کرده است.
آنگونه که رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی می گوید: استان تهران، پائیز امسال کمترین دریافت بارندگی را در 30 سال اخیر داشته است.
شاهرخ فاتح اظهار کرد: پائیز امسال 15.6 میلی متر بارندگی در این استان داشته ایم و کمترین میزان بارش استان طی این مدت بعد از امسال مربوط به پائیز 1375 با 18.5 میلیمتر بوده است.
به گفته وی، میزان بارش های استان تهران از ابتدای مهر تا پایان آذر ماه امسال 15.6 میلمتر بارش بوده است که این میزان در مقایسه با مدت مشابه پارسال با 52میلیمتر، 75 درصد کاهش را نشان می دهد.
فاتح، متوسط بلندمدت بارش های پائیزه در استان تهران را 70.5 میلیمتر عنوان کرد و افزود: بر این اساس بارندگی در این استان به نسبت آمار بلندمدت 81.5 درصد کاهش داشته که این وضعیت نگران کننده است.
وی با بیان اینکه متوسط بارش سالانه استان تهران 296 میلیمتر است، اضافه کرد: استان تهران در سال آبی 96-95 حدود 326 میلی متر بارش داشته که نسبت به متوسط بلندمدت 10 درصد افزایش را نشان می دهد.
وی تصریح کرد: پیش بینی های سازمان هواشناسی نشان می دهد در خوشبینانه ترین حالت، تهران زمستان طبیعی خواهد داشت، با این حال زمستان طبیعی نخواهد توانست پائیز خشک را جبران کند و این کمبود بارش را تا پایان سال آبی به همراه خواهیم داشت.
به گفته وی، کمبود بارش پائیز در صورتی جبران می شود که پیش بینی ها با خطا همراه باشد و زمستان و بهار پربارشی را شاهد باشیم.
فاتح با بیان اینکه هر کدام از فصول سال سهمی در بارش بلندمدت سالانه دارند اظهار کرد: سهم بارش های پائیزه در آمار بلندمدت استان تهران 28 درصد است، این در حالیست که بارش ها در پائیز امسال انتظارات را برآورده نکرده و تنها 6 درصد سهم بارش های سالانه تهران محقق شده به این معنی که در این فصل با 22 درصد عقب ماندگی از دریافت بارش های سالانه مواجه هستیم.

* شیب نزولی بارش و شیب صعودی دما
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی همچنین گفت: آمارهای بلندمدت کشور (47 سال گذشته) شیب نزولی بارش و شیب صعودی دمای هوا را نشان می دهد.
وی افزود: در 47 سال اخیر هر دهه با 0.4 درجه سلسیوس افزایش دما روبه رو بودیم، به عبارتی دمای کشور طی این مدت در حدود 2 درجه سلسیوس گرم تر شده است.
به گفته وی، در همان مدت سالانه 1.1 میلی متر کاهش بارش داشتیم که به معنی کاهش 11 میلی متر در هر دهه و حدود 50 میلیمتر در تقریبا نیم قرن اخیر است.
این مقام مسئول با اشاره به پدیده گرمایش جهانی، ادامه داد: نگاهی به آمارها نشان می دهد ایران به تبعیت از گرمایش جهانی، به سمت گرم شدن پیش می رود و با توجه به اینکه کشور ما روی کمربند خشک و نیمه خشک دنیا قرارداد، به نظر می رسد که از این پدیده متاثر شود.
فاتح، میانگین دمای پائیز امسال استان تهران را 11.9 درجه سلسیوس(سانتیگراد) عنوان کرد و گفت: دمای پائیز امسال اگر چه گرم به نظر می آید اما این دما در استان تهران بی سابقه نبوده به طوری که در پائیز سال های 89 میانگین دما در این استان 13.6 درجه سلسیوس و در سال 84 دما در مدت مشابه 12.3 درجه سلسیوس بوده است.

*گرمایش جهانی؛ تغییر اقلیم
گزارش سازمان هواشناسی کشور با عنوان «آشکارسازی، ارزیابی اثرات و چشم انداز تغییر اقلیم در ایران طی قرن 21 » که آخر آبان امسال منتشر شد، گرمایش جهانی ناشی از افزایش غلظت گازهای گلخانه ای و تغییر کاربری اراضی را موجب تغییرات آشکاری در فراسنج های اقلیمی ایران اعلام کرده است.
افزایش دما، کاهش بارش و افزایش فراوانی رخداد پدیده های مخرب جوی - اقلیمی در کشور به ویژه در 2 دهه اخیر، از آن جمله هستند.
این گزارش افزایش دمای ایران در نیم قرن اخیر را نشان می دهد، همچنین در برخی ایستگاه های کشور، نرخ افزایشی دمای کمینه تا 4 برابر بیش از نرخ افزایشی دمای بیشینه به ثبت رسیده است.
این وضعیت در کلانشهرهای رو به توسعه همچون تهران، اصفهان و شیراز به سبب شکل گیری پدیده جزیره گرمایی بارزتر است.
رئیس پژوهشکده هواشناسی معتقد است که فاکتورهای متعددی در تغییرات هوای یک منطقه دخیل است که برهم کنش آنها موثر و پیچیده است.
عباس رنجبر گفت: 2 مقوله گرمایش جهانی و تغییر پذیری اقلیم در این زمینه موثر است، از سوی دیگر کشور ما تحت تاثیر عرض جغرافیایی و منطقه جنب حاره و مناطق گرمسیری قرار دارد.
وی خشکسالی و پایداری هوا را از تبعات تغییر اقلیم دانست و افزود: پدیده خشکسالی در گذشته هم رخ داده اما با بررسی میانگین 30 ساله درمی یابیم که گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در این آمار دخیل هستند، همه مدل هایی که مطالعه کردیم بیانگر این است که مساحت تحت تاثیر این الگو بسیار بزرگ مقیاس بوده و بخش عمده کشور را در برمی گیرد که تنها شامل تهران نیست.
وی تصریح کرد: در واقع حوزه غرب مدیترانه تا ترکمنستان و بخش عمده ای از خاورمیانه رو به گرمایش قابل ملاحظه و روبه خشکسالی است، این گرمای قابل ملاحظه ناشی از تاثیر سیستم های مناطق گرمسیری است.
به گفته وی، اگر چه خشکسالی و ترسالی از تغییرات کوتاه مدت اقلیم هستند اما با یک دید کلی می توان گفت که در حال حاضر الگوی بارش در کشور تغییر کرده، فصل ها در حال جابه جا شدن و میانگین بارش ها رو به کاهش، که این وضعیت نگران کننده است. امسال نیز سیستم های جنب حاره ای قوی حاکم هستند که مانند یک سد جلوی عبور امواج ناپایدار را گرفته اند.
رنجبر با بیان اینکه در برنامه توسعه ششم به موضوع تغییر اقلیم پرداخته نشده، تاکید کرد: مطالعاتی که در سال 85 توسط پژوهشکده اقلیم شناسی انجام شد نشان داد که تعداد و الگوی بارندگی ها در حال تغییر و روزهای یخبندان در حال کاهش است، اما چون مساله تغییر اقلیم آرام است، مسئولان کمتر به آن توجه می کنند، با این حال شرایط امسال کشور تلنگری است برای اینکه گرمایش جهانی را جدی بگیریم و تدابیر خاصی برای آن بیندیشیم.
وی اظهار کرد: این شرایط ایجاب می کند پژوهش های دقیق تری صورت بگیرد و شرایط مناطق مختلف کشور پیش بینی شود تا امکان برنامه ریزی باشد.
وی همچنین تاکید کرد: مباحثی که در مورد تغییرات عمدی در جو (هارپ) منتشر می شود، غیرعلمی است، هارپ یک پروژه تحقیقاتی است که توان ایجاد این تغییرات را در آب و هوا ندارد بنابراین پیش کشیدن این مبحث گمراه کننده است.
رئیس پژوهشکده هواشناسی افزود: اکنون در امریکا و روسیه سرمای شدید و خشکسالی شدید اتفاق می افتد اما آنها با برنامه ریزی بلندمدت توانسته اند سیستم های پیش آگاهی را تقویت و منابع و آب خود را مدیریت کنند.
رنجبر، به نقش جزایر حرارتی در افزایش دمای تهران نیز اشاره کرد و گفت: شهرهای صنعتی همانند تهران نیز با توجه به اینکه میزان آلایندگی شان بیشتر است به صورت «جزیره گرمایی» عمل می کنند و هوای آنها از محیط های اطرافشان گرم تر است.

* گسترش جزایر گرمایی
درجه حرارت بعضی شهرها یا مناطق شهری در مقایسه با محدوده اطرافشان یا حومه شهر به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته و این پدیده که از آن به عنوان جزیره گرمایی یا جزیره حرارتی شهری (Urban heat island) یاد می شود، موجب بروز مشکلات فراوانی شده است.
عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه تهران با اشاره به نتایج مطالعات مفصل انجام شده در زمینه جزایر حرارتی در تهران گفت: شرایط خاص جغرافیایی، ساخت و سازهای بدون قاعده و فعالیت های مختلف شهری، باعث شکل گیری پدیده ای موسوم به «جزایر حرارتی» در این کلانشهر شده است، به این معنی که این مناطق شهری حرارتی تولید و متصاعد می کند که باعث آلودگی و گرم تر شدن هوای آنها نسبت به سایر مناطق می شود.
حسین بحرینی افزود: این مطالعات که حدود 15 سال پیش انجام شده، سه منطقه فرودگاه مهرآباد، مرکز شهر و شمال تهران را به عنوان جزایر گرمایی نشان می داد که البته طبق تحقیقات اکنون وضعیت بدتر و تعداد این جزایر بیشتر شده است.

* تهران و توافقنامه پاریس
چشم انداز تغییر اقلیم کشور تا انتهای قرن 21 میلادی نشان می دهد که درصورت عدم پایبندی به توافقنامه پاریس (پیمان نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم)، میانگین دمای کشور حدود 5.2 و درصورت پایبندی به آن 1.3 درجه سلسیوس نسبت به دوره 2005-1986 افزایش می یابد. از نظر منطقه ای بیشترین کاهش بارش به ترتیب در منطقه زاگرس و شمال غرب رخ خواهد داد.