آلودگي هوا، معضلی فراسازمانی

آلودگي هوا نفس تهران را به شماره انداخته و پيش‌بيني‌ها نشان مي‌دهد كه تا پايان هفته آسمان تهران و حتي برخي كلان‌شهرها خاكستري خواهد بود. تجربه فعلی کمیته محیطزیست در شورای پنجم شهر نشان داده در مسألهای مانند آلودگی هوا که برای حل آن بیش از 15 نهاد دولتی و عمومی دارای تکالیف قانونی معین هستند، نمیتوان تنها از شورای شهر و شهرداری تهران انتظار مسئولیت حل مسأله داشت؛ بدون آنکه همپوشانی و تضاد وظایف نهادهای مختلف را تحلیل کرد. از همین روست که قائل شدن به نقشی تسهیل‌گر برای مدیریت شهری تهران نقشی اساسی دارد. در واقع اینجا تنها مسأله، متوجه متن اسناد و قوانین نیست، بلکه الزامات اجرا، نظارت و پایش اقدامات از اولویتهای برزمین مانده است. اين در حالي است كه به نظر می‌رسد از منظر راهبردی در برنامه دوم شهرداری تهران، هدف مهم دستیابی به هوای سالم، جایگاه شایسته خود را نیافته است. غلبه بر معضل آلودگی هوا در شهر تهران نیازمند عزم جدی و تمرکز همه جانبه شورا و شهرداری در این زمینه است. بطور مثال هدف گذاری روشن در زمینه کاهش آلایندگی ذرات ریزتر از 2.5 میکرون و تعیین سهم منطقی شهرداری در تحقق این هدف در کنار سایر ذینفعان، می تواند جزو اهداف راهبردی برنامه سوم باشد.

از سوي ديگر تدوین سومین برنامه توسعه شهر تهران، فرصتی است که میتوان در حین آن از نظرات و دغدغههای شهروندان تهرانی، خبرگان، مدیران شهری و سازمانهای مردمنهاد بهره گرفت. همانطور که چرخ توسعه تنها به دست سیاستگذاران و مدیران نمیچرخد، شهر تهران نیز تنها با احکام برنامه اداره نخواهد شد. برنامهای که راهنمای عمل در سطح منطقهها و محله‌هاي شهر تهران باشد، بتواند مسائل شهر تهران را آنگونه که برای شهروندان موضوعیت یافته، حل و فصل نماید، ناظر بر مشارکت و همراهی شهروندان و نهادهای مربوطه باشد، امکان موفقیت بیشتری را خواهد داشت. در غیر اینصورت با همان سنت حاکم بر تدوین برنامه مواجه خواهیم بود که مفاد برنامه، سخت به برنامههای عملیاتی تبدیل میشود و در مراحل اجرایی به مسیری غیر از هدف اصلی برنامه هدایت خواهد شد.

در توسعه پایدار شهری، اثرات سیاستهای شهری بر روی مؤلفههای بسیاری بررسی و سنجیده میشود تا علاوه بر پیشبینی همکاریهای میانبخشی، تصمیمات در یک حوزه منجر به پسرفت در حوزههای دیگر نشود. از این روی نمیتوان برای حل مسأله‌های شهر تهران، یکجانبه و یکسویه عمل کرد. شورای شهر تنها نهاد مرجع تصمیمگیری برای شهر تهران نیست، اما میتواند به گونهای وظایف خود را به انجام برساند که نقش حکمرانی خوب شهری را ایفا نماید. در حال حاضر، با توجه به تعدد وظایف نهادهای مختلف و گستردگی موضوعات در شهر تهران، بیش از هر زمان دیگری به نهاد سیاستگذار و تنظیمکننده نیاز است. به طور مشخص در مورد مسائل مربوط به حوزه محیطزیست که مسألهای محدود به یک محیط جغرافیایی مشخص نیست و در حیطه اختیارات، مسئولیتها و تکالیف یک نهاد نمیگنجد، قواعد تنظیمگری ضرورت بیشتری دارد. آلودگي هوا به طور مشخص در اين حوزه جاي مي‌گيرد و با توجه به مسئوليت 15 نهاد در اين زمينه بايد به يك سياستگذار و تنظيم‌كننده واحد رسيد.

تدوین برنامه، سیاستگذاری، اجرا و پایش هم به مشارکت تمامی ذینفعان نیاز دارد و هم نیاز به نهادی دارد که بتواند به خوبی نقش تسهیلگری را بر عهده بگیرد. از این رو ضمن استقبال از فرایند تدوین برنامه، التزام به ترتیباتی که بتواند این رویه را به صورت مشارکتی به سرانجام برساند و مسألههای مشخص شهر تهران که به دغدغههای شهروندی و ملی تبدیل شده را محور قرار دهد، عامل موفقیت برنامه پنجساله سوم میدانم. آنگاه مي‌توان آلودگي هوا را به عنوان يكي از معضلات اصلي پايتخت از نگاه شهروندان رفع كرد.

آرش میلانی/ رییس کمیته محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران