پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : امروز در دنیا فقط یک کشور وجود دارد که تعداد سالمندانش بیش از سی درصد کل جمعیت است، ژاپن. اما تا میانه قرن بیست و یکم کشورهای بسیاری بخصوص در میان کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی چنین نسبت جمعیتی خواهند داشت. ایران هم در کنار کره، چین، شیلی، روسیه، تایلند و ویتنام یکی از این کشورها خواهد بود.
به گزارش انتخاب به نقل از سازمان بهداشت جهانی، نزدیک به ده درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند، اما در سال ۲۰۵۰ یک سوم جمعیت ایران سالمند خواهند بود.
افزایش روزافزون سالمندان در تقریبا تمام جوامع بشری، موضوع سلامت و رفاه آنها را در دوران پیری به مسئله‌ای تبدیل کرده که دولت‌ها اکنون با آن دست به گریبان هستند و اگر برای آن چاره‌ای مناسب نیندیشند روز به روز ابعاد آن گسترده‌تر خواهد شد. اما وضعیت زندگی سالمندان در ایران چگونه است و آیا آنها با عزت و احترام و مراقبتی که در خور آنها است زندگی می‌کنند یا اینکه قربانی آزار و خشونت هستند، در حالی که معروف است ایرانیان رئوف و خانواده دوست هستند و احترام موی سپید را دارند.
در ایران احترام به والدین و حتی حاکمیت آنان بر امور زندگی حتی مسایل خصوصی فرزندان مانند انتخاب همســر، انتخاب محل زندگی و غیره بخشی از فرهنگ و آداب و سنن است و مخالفت با آنها به منزله بی‌احترامی است و نوعی سوءرفتار احساسی تلقی می‌شود.
واقعیت این است که در سال‌های اخیر نه فقط در ایران بلکه در کشورهای مختلف دنیا به پدیده سالمندآزاری توجه نشده و هنوز در بسیاری از کشورهای دنیا آمار درستی در این باره وجود ندارد. علاوه بر این ناتوانی‌ها و وابستگی‌های سالمندان هم امکان تهیه آمار درست را محدود می‌کند. با این حال با توجه به تحقیقاتی که در ایران صورت گرفته، سعی می‌کنیم سالمندآزاری در ایران را بررسی کنیم.
سالمندآزاری
در دنیا در سال گذشته از هر شش سالمند یکی قربانی سالمندآزاری شده است. بنا به تعریف، ۶۰ سالگی شروع سالمندی در نظر گرفته می‌شود، هرچند در کشورهای توسعه یافته سالمندی را بعد از ۶۵ سالگی در نظر می‌گیرند.
انواع سالمندآزاری؛ برگرفته از تحقیق فاطمه استبصاری و همکاران
ساده‌ترین تعریف سالمندآزاری: هر نوع اقدام عمدی یا غیرعمدی یا عدم اقدام -چه یک بار چه بارها- که باعث آسیب و آزار سالمند شود بخصوص از طرفی کسانی که سالمند با آنها رابطه نزدیک دارد و انتظار می‌رود به آنها اعتماد داشته باشد. سوءرفتار با سالمندان یکی از پنهان‌ترین اشکال خشونت در خانواده است.
غفلت و بی توجهی به نیازهای سالمند از موارد سالمندآزاری محسوب می‌شود. علاوه بر این سالمندآزاری با فشارهای اجتماعی و عدم حمایت اجتماعی هم در ارتباط است. هزینه عاطفی و مالی مراقبت دشوار و مستمر از سالمند یکی از دلایل سالمندآزاری است بخصوص برای آنها که از بنیه مالی و آگاهی کمی دارند.
شیوع بیماری‌های مزمن مخصوصاً بیماری‌های روانی و آلزایمر، محدود بودن مراکز نگهداری سالمندانی که به این بیماری‌ها مبتلا هستند و هزینه سنگین نگهداری از آنها، سبب می‌شود بعضی از فرزندان که توانایی پرداخت این هزینه‌ها را ندارند، پدر و مادر پیر خود را در خیابان رها کنند که معمولاً این سالمندان را نیروی انتظامی از خیابان جمع‌آوری می‌کند و به بهزیستی تحویل می‌دهد.
شیوع سالمندآزاری در کشورهای مختلف دنیا فرق دارد و گاهی این تفاوت قابل ملاحظه است، اما با اطمینان می‌توان گفت که این پدیده نسبتا شایع در تمام دنیا کمتر از حد واقعی شناسایی و گزارش می‌شود.
نخستین قانون کیفر عمومی ایران مصوب دهه ۱۳۱۰ هجری شمسی، عدم توجه فرزندان به والدین سالخورده و خودداری از نگهداری و تأمین معیشت آنان را جرم شناخته بود.
جمعیت سالمندان در ایران 'رو به افزایش است'
سالمندان بالای ۶۵ سال به خرید بروند
یک میلیون و ۵۰۰ هزار سالمند در ایران تحت پوشش کمیته امداد هستند
در حال حاضر نزدیک به هفت میلیون و نیم سالمند در ایران زندگی می‌کنند. برخی از تحقیقاتی که در ایران در باره سالمندآزاری انجام شده به این نتایج رسیده‌اند:
بر اساس تحقیقی که در سال ۱۳۸۹ انجام شد، ۸۷ درصد سالمندان حداقل یک بار آزار دیده‌اند (بیش از ۸۴ درصد سوءرفتار عاطفی، بیش از ۴۰ درصد سوءرفتار مالی و بیش از ۳۵ درصد سوءرفتار جسمی).
تحقیقات بسیاری شایعترین نوع سالمندآزاری را آزار روانی یافته‌اند، اما تحقیقی در اصفهان شایعترین نوع آزار سالمند را استفاده از اموال، بدون رضایت سالمند دانسته است. تحقیقات مشابهی هم غفلت و آزار مالی را در صدر آزارهای سالمندی در ایران ذکر کرده‌اند.
بسیاری از سالمندآزاران به سالمندان تحت مراقبت خود نیاز مالی دارند و با محدود کردن دسترسی آنها به اموال، پول نقد یا انتقال اموال به زور، آنها را آزار می‌دهند.
مهمترین عامل سالمندآزاری همسر، فرزندان یا کسانی هستند که سالمند با آنها زندگی کند.
دوازده درصد سالمندان ایران دچار سوء تغذیه هستند و ۴۵.۳ درصد در خطر سوء تغذیه قرار دارند، این مشکل، در زنان، مناطق روستایی، افراد با تحصیلات کم و فقرا بیشتر است.
بیشتر موارد سالمندآزاری در خانه و از طرف نزدیکان است، سالمندانی که با خویشان خود زندگی می کنند بیش از آنها که تنها زندگی می کنند قربانی آزار می شوند. شایعترین نوع سالمند آزاری در واقع همسر آزاری است.
برخی محققان این باور رایج که سالمند در بالای هشتاد و پنج سالگی بیشتر در معرض آزار است را رد کرده و معتقدند سالمندان کم‌سن‌تر بیشتر در معرض آزار هستند.
درباره سالمندآزاری در بیمارستان‌ها و سراهای سالمندان هم در ایران تحقیقاتی انجام شده است:
تحقیقی که بر ۸۴ سالمند ساکن سراهای سالمندان تهران انجام شد، نشان داد که ۸۲ در صد آنها غفلت عاطفی، ۳۰ درصد سوء رفتار اقتصادی، ۲۷.۳ درصد طردشدگی و ۲۲ درصد آزار جسمی را تجربه کرده بودند.
در تحقیقی دیگر درباره سالمندآزاری در بیمارستان، سوءرفتارهای جسمی (لمس قسمتهای مختلف بدن بدون رضایت و ضربه عمدی به بدن)، آزار روانی (بی‌اعتنایی)، مالی، غفلت و خودغفلتی شایعترین موارد آزار گزارش شده است.
شورای عالی سالمندان طرح مقابله با سالمندآزاری را تدوین کرده و سه سند ملی سالمندان هم در ایران تهیه شده، با این حال پراکندگی سندها و ناهماهنگی نهادهای مربوطه، وزارت بهداشت، سازمان مدیریت و برنامه ریزی و سازمان بهزیستی مانع از بهبود قابل توجه در زمینه مسائل سالمندان شده است.
در نهایت آزار و سوء استفاده در هر جای دنیا و برای هر کس به فقر، کمبود تحصیلات، فقدان آگاهی و آسیب‌های اجتماعی ارتباط نزدیک دارد و وقت آن رسیده در باره این پدیده که تا یکی دو دهه دیگر در بسیاری کشورهای دنیا شیوع خواهد یافت بیشتر بحث شود.