پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : دکتر فواد صادقی در روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: موسم حج امسال به پایان خود نزدیک می‌شود و در روزهای آینده، آخرین گروه‌های حجاج به وطن بازمی‌گردند. لطف الهی امسال شامل این بنده کمترین نیز شد و توفیق شرکت در بزرگترین میعادگاه انسانی در جهان که با مناسک ابراهیمی، رستاخیزی دنیوی را پدید می‌آورد، نصیب گردید. این وجیزه را از باب وظیفه تقدیم می‌کنم.
1- مناسک حج با همه جزئیات و احکام و دامنه گسترده فقه حج، صورت و پوسته‌ای برای معانی عمیق و حقایق عظیمی است که به بیان قرآن کریم برای اهل تدبر و صاحبان بصیرت، راهگشا و گنجینه‌ای بی‌نظیر محسوب می‌شوند، بخشی از این حقایق خودبه‌خود و در فرایند انجام مناسب به کام حجاج نوشانده می‌شود. از محو هویت‌ها، منیت‌ها، تفاوت‌ها و بهره‌مندی‌ها در جامه احرام تا خاک‌نشینی در عرفات و مشعر، حلق و تقصیر و طواف و سعی، در هر جزئی از مناسک گوهرهایی نهفته است که بخشی از آن نصیب عموم حجاج می‌گردد و بخشی دیگر نیازمند تلاش فکری و تکاپوی معنوی و آمادگی ذهنی فرد است که باید معترف بود در این بخش دچار ضعف و کم‌بنیگی فرهنگی هستیم.
آثاری که بتواند حاجی را از سنگ نشانی به یار برساند و مُحرِم را مَحرم کند، کمتر در دهه‌های اخیر تولید و نشر یافته‌اند؛ آثاری از قبیل نوشته‌های مرحومان جلال آل‌احمد و علی شریعتی هم که مخاطبانی انبوه داشته‌اند و از حج و مناسکش برای مشتاقان روایتی درخور تامل دارند، در نیم قرن اخیر که نزدیک به چهل سال از آن، در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی سپری شده، انعکاس و اقبال عمومی نیافته است که این خلا رسالت سنگینی را متوجه متولیان امر و اصحاب قلم می‌کند.
2- شکاف و تفاوت فرهنگی بین حجاج کاروان‌ها و ضعف در تبیین ماموریت روحانیون اعزامی موجب شده در میان تعداد قابل توجهی از حجاج، رضایت کافی از فعالیت‌های فرهنگی چه در بعد فقهی و چه در بعد فکری تامین نشود. روحانیون کاروان حتی اگر از نظر علمی و فکری هم توانمندی کافی را داشته باشند، در مقابل شکاف عمیق مخاطبان به لحاظ تحصیلات، سن و فهم، قادر به تامین رضایت آنها نبوده و عمدتا در زمانی محدود به تکرار احکام و ذکر مصیبت می‌پردازند. این معضل را می‌توان در سال‌های آینده با همگون کردن و نزدیک‌سازی اعضای کاروان و طبقه‌بندی کاروان‌ها براساس گویش، تحصیلات و... کاهش داد و همچنین با تقسیم وظایف بین دو روحانی کاروان، هر دو گروه مخاطب را در سطح بالاتری اقناع کرد.
3- دولت عربستان با هر انگیزه‌ای، امسال مصمم به تکریم حجاج ایرانی بود و این امر از بدو ورود به فرودگاه تا خروج از عربستان کاملا مشهود بود؛ از بازرسی حجاج که سهل‌گیرانه‌تر از فرودگاه‌های ایران انجام شد تا همراهی و مدارا با حجاج ایرانی و عبور از کنار برخی رفتارها و اعمالی که در سال‌های گذشته توسط ماموران و مبلغان مذهبی سعودی تحمل نمی‌شد، موجب گردید یکی از بهترین سال‌های حج برای حجاج ایرانی پدید آید. شاهد بودیم که در برخی مواقع برخورد ماموران سعودی با زوار ایرانی حتی مهربانانه‌تر از سایر کشورها بود. در بقیع، عرفات، مسجدالنبی و مسجدالحرام کمترین میزان برخورد را با حجاج ایرانی شاهد بودیم. نگارنده که همراه بسیاری دیگر از ایرانیان و شیعیان سایر کشورها در روز سوم رمی جمرات، به جهت حکم شرعی ناگزیر به توقفی حدود دوساعته در محل جمرات برخلاف مقررات اعلامی بودم، هرچند ده‌ها بار برای خروج از جمرات با تذکر قوای خاصه یا ماموران مذهبی مواجه شدم، اما این تذکرات پیاپی خالی از هرگونه بی‌احترامی، خشونت و برخورد فیزیکی بود درحالی که این میزان تحمل نقض مقررات و سرپیچی از دستور پلیس در بسیاری از کشورها از جمله کشور خودمان تحمل نمی‌شود. این‌که انگیزه این برخورد مناسب جبران حوادث تلخ دو سال قبل در ذائقه ایرانیان باشد یا ناشی از دیپلماسی عمومی دولت سعودی جهت پاسخ به تنش‌ها و تبلیغات داخل ایران یا ناشی از تغییر راهبرد این کشور در برابر جمهوری اسلامی، قابل تحلیل است؛ اما قدر متیقن آن است که بیش از هشتادهزار نفر از شهروندان ایرانی با مشاهداتی متناقض با تبلیغات رسمی سال‌های اخیر علیه عربستان سعودی به کشور بازگشتند که باید جهت کاهش این تناقض و جلوگیری از بی‌اعتمادی بیشتر به رسانه‌های داخلی و مسئولان، در سیاستگذاری تبلیغی در مورد حج و عربستان سعودی بازنگری شود، همانگونه که این اتفاق در قبل از موسم حج در عربستان رخ داده است.
4- توقف تحریک و موضع‌گیری منفی علیه شیعیان و ایرانیان توسط وهابیون در موسم حج موجب گردید وحدت و برادری میان مسلمانان با همه تفاوت‌های اعتقادی و مذهبی و اختلافات فقهی و فرهنگی بروز بیشتری یابد. نماز و طواف سرشار از محبت و برادری میان فِرق گوناگون اسلامی و اهل سنت و شیعیان در حج امسال، این پرسش را در اذهان پدید می‌آورد که آیا ما نسبت به آرمان «وحدت جهان اسلام» که از مهمترین کلیدواژه‌ها در اندیشه و بیان امام‌خمینی(ره) محسوب می‌شد و رهبر انقلاب نیز بر آن تاکید موکد دارند عدول نکرده‌ایم؟ چرا باید با پررنگ کردن اختلافات مذهبی، هتک بزرگان اهل سنت و دامن زدن به حساسیت‌ها، بر آتش شکاف مذهبی و کینه در جهان اسلام که توسط دولت‌های استعماری و فِرق دست‌ساز آنان برافروخته شده است، بدمیم حال آنکه سوزنده‌ترین بخش این آتش نیز نصیب شیعیان به عنوان اقلیت مذهبی در جهان اسلام خواهد شد؟
پرسش دوم آن است که وقتی می‌توان در موسم حج اینگونه بین مذاهب و فِرق اسلامی با بیشترین تفاوت‌های اعتقادی و فقهی، مودت، برادری و وحدت ایجاد کرد، چرا در داخل کشور و میان شیعیان دوازده امامی انقلابی اینگونه شکاف وجود دارد؟ به نظر می‌رسد «مدارا» چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی از بزرگترین نیازهای امروز جامعه ماست.
5- تبیین و معرفی صحیح تاریخ و جغرافیای اسلام و حج، یکی دیگر از حلقه‌های مفقوده حج ایران به شمار می‌رود. با وجود کارشناسان ارزنده این حوزه در کشور که بنده توفیق همراهی با دو تن از پژوهشگران شاخص حج اساتید رسول جعفریان و مرتضی باقری را داشتم، شاهد بودم که عموم حجاج و بسیاری از مسئولان و روحانیون کاروان‌ها از دسترسی به اطلاعات علمی و مستند در حوزه تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه محروم هستند. در سال‌های آینده این کمبود را می‌توان با برگزاری دوره‌های آموزشی حضوری و غیرحضوری جبران کرد.
6- فراگیری استفاده از شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی میان حجاج نیز یکی از ویژگی‌های حج امسال بود، مزایای اقتصادی و تصویری این شیوه موجب اقبال عمومی به استفاده از آن در موسم حج برای برقراری ارتباط با خانواده و دوستان حجاج شده بود. این شیوع مانند هر پدیده نوین دیگری می‌تواند هم به عنوان فرصت و هم به عنوان تهدید تلقی شود. اگر برای مدیریت، ساماندهی، غنابخشی و استفاده بهینه از شیو‌های جدید ارتباطی برنامه‌ریزی علمی و تولید محتوا و آموزش کافی صورت گیرد، طبیعتا فرصتی برای گسترش فرهنگ حج در جامعه و کاهش حساسیت‌ها و نگرانی‌ها خواهد بود و اگر اقدامات فوق صورت نگیرد، می‌تواند به پدیده‌ای در جهت تضعیف معنویت و جایگزینی عبادات حجاج تبدیل شود.
7- یکی از اتهاماتی که از ابتدای انقلاب ازسوی جریان سلفی و وهابی به جمهوری اسلامی زده می‌شد، تلاش برای تضعیف حج و شبیه‌سازی حج توسط ایرانیان و شیعیان بود؛ حتی تهمت قرامطه‌گری و تکرار ربودن حجرالاسود که در قرن چهارم هجری توسط قرامطه بحرین رخ داد، به ایرانیان نسبت داده شد. متاسفانه عملکرد صدا و سیما و برخی دستگاه‌های تبلیغاتی رسمی کشور در سال‌های اخیر در کمرنگ کردن مسجدالحرام و مسجدالنبی در رسانه ملی و جایگزینی آن با تصاویر امام‌زاده‌ها و مساجد و حسینیه‌های داخلی تقویت شده است و حتی امسال در حین موسم حج نیز، آنگونه که باید حج مورد توجه صدا و سیما و رسانه‌های حاکمیتی کشور قرار نگرفت. درحالی که محتوای غنی و معارف سرشار شیعه نظیر ادعیه، مناجات‌ها و اذان بیشترین تناسب را با فضای مسجدالحرام و مسجدالنبی دارد و انتظار می‌رود بیش از این مدیران رسانه ملی در جهت خلاف مصالح شیعیان و ایران حرکت نکنند.
8- جفا خواهد بود اگر در این نوشتار اشاره‌ای به نقش حجت‌الاسلام والمسلمین قاضیعسگر به عنوان امیرالحاج جمهوری اسلامی نداشته باشم. سهولت، شیرینی و معنویت حج امسال برای ایرانیان بدون تردید مدیون خطرپذیری، توکل و تدبیر ایشان بود که یکی از بهترین انتصابات رهبر انقلاب در دهه اخیر محسوب می‌شوند. ایشان با وجود تمامی نگرانی‌هایی که در وزارت خارجه و درون دولت و مخالفت‌های برخی نهادها و جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای با شرکت ایرانیان در حج امسال وجود داشت، به پشتوانه توصیه و حمایت مراجع معظم تقلید بر برگزاری حج پافشاری کرد و با تلاش فراوان دلواپسان مخالف اعزام حجاج ایرانی را اقناع نمود. گرچه نگارنده دیداری با جناب قاضی عسگر و سایر مسئولان بعثه نداشتم اما آثار تدبیر، دلسوزی و مدیریت‌شان برای همه حجاج ایرانی مشهود و مورد تحسین بود که اگر این عزم و ابرام به برگزاری حج امسال نبود، شاید تا سال‌ها ایرانیان از حضور در این مناسک محروم می‌شدند.