عباس عبدی: پذیرفتنی نیست همه فرزندان یک مقام سیاسی در موقعیت‌های ویژه قرار گرفته باشند

 

نظرات گوناگونی درباره به اصطلاح موفقیت های رانتی و سوء استفاده هایی که افراد و اشخاص از موقعیت های سیاسی خود دارند، مطرح می شود، به طوری که نبود شفافیت را ریشه این مساله می دانند و آن را به اقتصاد و سیاست محدود می کنند.

موفقیت های رانتی چند وقتی است که به عنوان یک سوژه مهم در روزنامه ها و شبکه های اجتماعی مورد انتقاد قرار می گیرد، برخی از آن دفاع می کنند و برخی آن را توجیه ناپذیر و آفتی برای ایجاد عدالت در جامعه به حساب می آورند. دیدگاه هایی نیز مساله سوء استفاده از موقعیت های سیاسی و رانت های سیاسی، اطلاعاتی، اقتصادی را که به دلایلی از جمله انتساب به اشخاص و جریان های سیاسی برای صاحبان آنها فراهم آمده است؛ نه از خود اشخاص بلکه به بسترهای ساختاری کشور برای ایجاد و تداوم چنین پدیده ای نسبت می دهند.

 

با توجه به اهمیت موضوع پژوهشگر ایرنا در گفت و گو با «عباس عبدی» فعال سیاسی اصلاح طلب به این مساله پرداخته است. عبدی عدم شفافیت و ضعف نهادهای نظارتی را از علل بروز فساد و رانت دانست و گفت: ضعف نهادهای نظارتی است اعم از نهادهای رسمی مثل دادگاه، بازرسی ها و چه نهادهای نظارتی غیر رسمی که مطبوعات، احزاب و سمن ها هستند؛ می توانند بهترین وجه نظارت را داشته باشند و مانع فساد و رانت شوند.
مشروح این گفت و گو در ادامه آمده است؛

** سال ها است که در جامعه ایران مظاهر گوناگونی از فساد را شاهد هستیم که بسیاری از عاملان آن به صرف وابستگی یا نسبتی که با اشخاص و چهره های مطرح جریان های سیاسی دارند، از امتیازات، منافع و رانت هایی بهره مند می شوند؛ به نظر شما چرا شاهد چنین مساله ای هستیم؟
**عبدی: فساد در ایران فقط محدود به وابسته های سیاسی نیست بلکه مردم عادی و کارکنان دولت نیز با این مساله درگیر هستند. میان فساد و رانت تفاوت است فساد یک امر غیرقانونی است که جرم محسوب می شود، مجازات دارد، اما رانت مساله ای است که به ظاهر غیرقانونی نیست اما ظالمانه است. در مورد دانشگاه ها نیز این را می بینیم که فرزندان هیات های علمی از رانت و امتیازات ویژه ای استفاده می کنند این امکان وجود دارد که رانت در بلندمدت توجیه گر فساد باشد.
عدم شفافیت و رانت از علل بروز فساد هستند دیگر علتی که می توان به آن اشاره کرد، ضعف نهادهای نظارتی است اعم از نهادهای رسمی مثل دادگاه، بازرسی ها و چه نهادهای نظارتی غیر رسمی که مطبوعات، احزاب و سمن ها هستند؛ می توانند بهترین وجه نظارت را داشته باشند و جلوی فساد و رانت را بگیرند. مقررات فساد زا، یکی از عوامل فساد است. وقتی قوانین به گونه ای تنظیم می شوند که به راحتی می توان از آنها سوء استفاده کرد و مرتکب قانون گریزی شد، مظاهر فساد را شاهد خواهیم بود.

** به نظر شما چه عواملی باعث می شود که یک جریان سیاسی که مدعی شایسته سالاری، جامعه مدنی، دین و مذهب، برابری فرصت های و ... است، خود به مظاهر فساد آلوده شود؟
**عبدی: نباید به ادعای جریان های سیاسی همچون شایسته سالاری و ... توجه کنیم. جریان سیاسی که مدعی شایسته سالاری است باید در سیاست خود، از استقلال دستگاه قضایی دفاع کند در راستای تقویت نهادهای مدنی حرکت کرده و فقط به شعار اکتفا نکند، بلکه باید مقدماتی که به تحقق شعارها منجر می شود، فراهم نماید. هر حزب و گروه و شخصیت سیاسی که خود را طرفدار آزادی، عدالت یا شایسته سالاری می داند، باید با مقدمات آن موافقت کند. موافقت با مقدمات به این معنا است که با ایجاد موازنه قوا بین دولت و ملت و گروه های مختلف، تقویت نهادهای مدنی، آزادی رسانه ها و مطبوعات و ... در نهایت به شایسته سالاری و عدم فساد منجر شود. نگاه سلبی به این مقدمات از سوی اشخاص، احزاب و جریان های سیاسی، هم فرد و هم جامعه را به سمت فساد حرکت می دهد.

** در خصوص دسترسی به منابع، فرصت ها و امتیازات اقتصادی، سیاسی و ...برای وابستگان جریان های سیاسی، این نظر وجود دارد که آنها به شخصه یا به لحاظ استعداهای خاص خود لیاقت و شایستگی این امتیازات را داشته اند، این سوال پیش می آید که چرا این زمینه ها و بسترها برای دیگر افزاد جامعه ممکن نیست؟
**عبدی: جامعه ای که در آن عدم اعتماد وجود دارد به هر چیزی با سوء ظن نگاه می کند. شاید واقعا فرزند یک شخصیت سیاسی توانایی ها و صلاحیت های لازم را داشته باشد که در موقعیتی قرار گیرد، اما چون در جامعه ای اعتمادی را شاهد هستیم و مصادیقی وجود داشته است که افراد بدون داشتن شایستگی و به صرف وابستگی به یک شخص یا جریان به موقعیت خوب و مناسبی دست یافته اند در نتیجه مواردی هم که شایستگی دارند، مورد تردید قرار می گیرند. پذیرفتنی نیست که یک مقام سیاسی یا دولتی چند فرزند داشته باشد و همه آنها در موقعیت های ویژه قرار گرفته باشند وجود چنین مواردی گویای این است که از موقعیت و منصب سیاسی سوءاستفاده شده است .

** آیا می توان گفت که نبود تحزب و احزاب واقعی در کشور به عنوان زمینه ساز شکل گیری فساد در جریان های سیاسی است؟
**عبدی: نبود احزاب یک وجه قضیه در مساله سوء استفاده از مقام و جایگاه های سیاسی است. خلاء ساختارهایی که موازنه قوا را ایجاد کند، یکی دیگر از مسائل است. از طرفی مردم باید از طریق نهادهای مدنی متشکل شده باشند، دستگاه قضایی و بازرسی مستقل عمل کند، در غیاب اینها؛ اگر فقط احزاب مسوول باشند چه بسا آنها نیز از واقعیت خود فاصله گیرند و با سازش با یکدیگر به چپاول سرمایه های مردم اقدام کنند. احزاب در کنار سایر نهادها است که می توانند نقش سایسته خود را ایفا کنند.

** به رغم مفاسد مختلفی که سال هاست از سوی جریان های سیاسی در کشور شاهد هستیم، از دیدگاه برخی کارشناسان برخورد محدودی با آنها صورت گرفته است، تحلیل شما در این زمینه چیست ؟
**عبدی: مبارزه با فساد به موارد قانونی محدود نمی شود. زیرا سیستمی که برای مبارزه با فساد اراده نماید، به یک شیوه بسنده نمی کند. باید تغییر مقررات و نظارت های مدنی صورت گیرد، مثلا درخصوص امتیازات و واگذاری های غیر قانونی، افشاگری رسانه ها و مطبوعات بسیار موثرتر و کارسازتر است. در دادگاه ها شفافیت رعایت نمی شود. اگر امکان دسترسی به اطلاعات به ویژه برای رسانه ها فراهم باشد از وقوع بسیاری از مفاسد در جامعه جلوگیری می شود. اگر فقط به دستگاه قضایی بسنده کنیم نتیجه نمی گیریم.

** با توجه به آنچه گفته شد، برای مباررزه با مسائلی که تحت عنوان فساد، سوء استفاده های سیاسی، رانت و ... درون جریان های سیاسی شکل گرفته، چه باید کرد؟
**عبدی: مسائل موجود در جریان های سیاسی با مسائلی که از آنها به فساد، رانت و ... در دستگاه ها و سازمان های دولتی صورت می گیرد، هیچ تفاوتی ندارد، زیرا فساد یک بیماری است که جامعه به آن دچار شده است و برای مبارزه با آن نیز باید به صورت ساختاری عمل کرد. بنابراین تمام شیوه هایی که برای مباره با فساد، رانت و ... درون نظام و دولت و به صورت قانونی وجود دارد اگر به صورت کامل اجرا شود، زمینه را برای برطرف کردن این مساله در سطح جامعه و در فضای سیاسی احزاب و جریان های سیاسی کشور نیز فراهم می آورد.

** بسیاری ریشه فساد را نه از اشخاص که ناشی از ساختارها بیان می کنند، به نظر شما از نظر ساختاری چه اتفاقاتی باید رخ دهد که مساله مزبور در جامعه برطرف شود؟
**عبدی: برای رفع این مشکل باید از طریق رسانه ها، احزاب، گروه ها و حتی گروه هایی مسوول مبارزه با مظاهر رانت و فساد در جامعه هستند، باید اقدام کرد زمانی که این بسترها مهیا نشود، امکان ندارد که مبارزه با فساد به سرانجام برسد. از طرفی نظارت های رسمی همانطور که اشاره شد باید مستقل و قدرتمند باشند. شفافیت و دسترسی به اطلاعات، رکن اصلی مبارزه با فساد است. فساد بیش از هر چیز در نظام هایی شکل می گیرد که از دسترسی ازاد به اطلاعات جلوگیری می شود. قوانین و مقررات فساد زا باید از میان رود و به جای آن قوانین و مقررات مناسب و با ضمانت اجرایی بالا باید برای مبارزه با فساد تدوین شود. باید زمینه های رانت با به حداقل رساندن ارائه مجوزها و از میان برداشتن امضاهای طلایی برچیده شود تا زمینه های سلامت فعالیت های سیاسی و دوری از مظاهر فساد در ساختار کشور اعم از رسمی - غیر رسمی و سیاسی -اقتصادی و ...برچیده شود.