تصاویر : روزی که مجلس به توپ بسته شد

به گزارش انتخاب مظفرالدین شاه مدتی کوتاه پس از امضای قانون اساسی مشروطه، در ۱۲ دی ماه سال ۱۲۸۵ هـ.ش درگذشت. با مرگ او، حکومت به محمدعلی شاه رسید. 

محمدعلی شاه، در دوران ولیعهدی، مدت‌ها به بهانه پذیرفته نشدن تغییراتی که او خواستار اعمال آن در قانون اساسی مشروطه بود، از امضای آن خودداری کرد. اما با امضای قانون اساسی توسط پدرش و به دلیل ترسی که از واکنش‌های مردمی داشت، سرانجام، ناچار به امضای قانون اساسی شد. وی بعدها همین رویه را در مورد متمم قانون اساسی مشروطه نیز، در پیش گرفت و به بهانه محدود شدن قدرت سلطنت در آن، از امضای این قانون امتناع کرد. 

محمدعلی شاه، امین السلطان را که از طرفداران مشهور استبداد بود، به مقام صدراعظمی برگزید و کوشید با بی اعتنایی به نمایندگان مجلس در مراسم تاجگذاری خود، اعتبار مشروطیت را خدشه دار کند. در این میان، امین السلطان مجری اصلی نقشه‌های استبدادی شاه بود. با ادامه سیاست‌های ضد مردمی محمدعلی شاه، فردی به نام عباس‌آقا صراف تبریزی، امین السلطان را مقابل مجلس هدف گلوله قرار داد و خود حین گریز از چنگال مأموران صدر اعظم، کشته شد. 

واکنش مردم به این واقعه، حضور هزاران نفری در مراسم چهلم عباس‌آقا صراف‌تبریزی بود. به این ترتیب، مردم نشان دادند که حاضر به پذیرش سیاست های مستبدانه شاه نیستند. محمدعلی شاه با مشاهده عکس العمل مردم و مرگ امین السلطان، با عجله متن متمم قانون اساسی را امضا کرد و در ۱۴ مهرماه سال ۱۲۸۶هـ.ش، در نامه ای به مجلس شورای ملی نوشت: متمم نظامنامه اساسی ملاحظه شد. تماماً صحیح است و شخص ما ان شاءا... حافظ و ناظر کلیه آن خواهیم بود. اعقاب و اولاد ما هم ان شاءا... مقوی این اصول و اساس مقدس خواهند بود.

 با این حال، محمدعلی شاه در پی یافتن بهانه‌ای برای برانداختن اساس مشروطیت بود. این بهانه، ظاهراً با ترور نافرجام شاه در مسیر تهران به دوشان تپه، به دست او افتاد. محمدعلی شاه دستور داد، کلنل لیاخوف فرمانده نیروهای قزاق، مجلس شورای ملی را در تیرماه سال ۱۲۸۷هـ.ش، به توپ ببندد.

با به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی، در دوم تیرماه سال ۱۲۸۷هـ.ش، محمدعلی شاه و سایر مستبدان، نهضت مشروطه را تمام شده می‌دانستند. شاه، سرمست از پیروزی به دست آمده، دست قزاق‌ها را برای غارت اموال عمومی و خصوصی باز گذاشته بود. تمام خانه هایی که به عنوان سنگر، توسط مشروطه خواهان و نمایندگان مجلس مورد استفاده قرار گرفته بود، غارت شد. قزاق ها به داخل ساختمان مجلس ریختند و هرچه به دستشان رسید، غارت کردند. از همه مهم تر، اسناد و صورتجلسه‌های مجلس شورای ملی توسط آنها نابود شد. حتی در و پنجره مجلس نیز از این غارت در امان نماند. قزاق ها سپس به پارک امین الدوله رفتند و به تعدادی از علما، مشروطه خواهان و نمایندگان مجلس که در این محل حضور داشتند، حمله کردند.

در غروب روز دوم تیرماه، محمدعلی شاه در تهران حکومت نظامی اعلام و لیاخوف روس را به سمت فرماندار نظامی پایتخت منصوب کرد. با تعطیل شدن مجلس و حاکمیت مجدد استبداد، دوره استبداد صغیر آغاز شد. 

طولی نکشید که مستبدان توانستند با استفاده از قدرت و ثروت خود تمام نقاط کشور را در اختیار بگیرند. با این حال، یک نقطه از کشور همچنان در برابر استبداد مقاومت می‌کرد. تبریز بیش از سایر نقاط کشور از استبداد محمدعلی شاهی آگاه بود. شاه در دوره ولیعهدی، مدت‌ها بر آذربایجان حکومت کرده بود و مردم این خطه با رفتار مستبدانه او آشنا بودند. به همین دلیل، با رسیدن اخبار پایتخت به تبریز، مردم آماده مقابله با استبداد شدند. 

محمدعلی شاه برای از بین بردن آخرین دژ مقاومت، عین الدوله، صدراعظم مستبد دوره مظفرالدین شاه را به عنوان والی آذربایجان منصوب کرد. عین الدوله مأموریت داشت با محاصره تبریز، کار مبارزان این شهر را یکسره کند. او شهر را به مدت دوماه محاصره کرد. این درحالی بود که مبارزان تبریز در داخل شهر هم، با عوامل استبداد درگیر بودند. مبارزان و مدافعان شهر شرایط دشواری داشتند. راه ورود مواد غذایی به تبریز بسته شده بود. محاصره تبریز تا فروردین سال ۱۲۸۸هـ.ش ادامه یافت.

تبریز تا چند ماه بعد عرصه مبارزات سنگین و گسترده میان نیروهای استبداد و مبارزان شهر به فرماندهی ستارخان و باقرخان بود. به فاصله کوتاهی پس از قیام تبریز، مردم گیلان نیز به پا خاستند. گسترش این قیام در کشور، سقوط استبداد صغیر را رقم زد. پس از آن نیروهای استبداد صغیر موفق به فتح تهران شدند.