دلایل و درمان سرگیجه

 
سرگیجه اصطلاحی برای توصیف احساس غش یا سبکی سر تا احساس ضعف و ناپایدار بودن است. سرگیجه ای که سبب شود احساس کنید که شما یا محیط اطرافتان می چرخد یا در حال حرکت است را سرگیجه دورانی (Vertigo) گویند.

سرگیجه یکی از شایع ترین علل مراجعه افراد بزرگسال به پزشک است. اگرچه سرگیجه مکرر یا مداوم می تواند شما را از کار کردن باز دارد اما سرگیجه به ندرت نشان دهنده یک بیماری جدی و تهدید کننده حیات است. درمان سرگیجه به علت و علائم شما بستگی دارد اما معمولاً موثر است.
 
نشانه ها

سرگیجه معمولاً می تواند به طور خاص به صورت یکی از احساسات زیر بیان شود:

•    احساس کاذب حرکت یا چرخش (Vertigo یا سرگیجه دورانی)
•    سبکی سر یا احساس غش
•    از دست دادن تعادل یا عدم تعادل
•    سایر احساسات مانند شناور بودن یا سنگینی سر

تعدادی از بیماری های زمینه ای می توانند سبب بروز این مشکلات شوند. برخی از این بیماری ها سبب بروز اختلال در سیگنال هایی می شوند که توسط مغز از یک یا تعداد بیشتری از سیستم های حسی دریافت می شوند:

•    چشم ها، که به شما کمک می کند تا محل قرارگیری بدن در فضا و چگونگی حرکت آن را تعیین کنید.
•    اعصاب حسی، که پیام هایی را درباره حرکات و حالات بدن به مغز می فرستند.
•    گوش داخلی، که دارای حسگرهایی است که به تشخیص ثقل و حرکت عقب و  جلو کمک می کند.
 
علت

محرک های خاص، مانند فعالیت ها یا موقعیت های خاص ممکن است سرنخ هایی برای تشخیص علت زمینه ای سرگیجه فراهم کنند. طول مدت سرگیجه و هرنوع علائم دیگری که شما احساس می کنید می تواند در تشخیص علت دقیق کمک کننده باشد.

سرگیجه دورانی (Vertigo)    

سرگیجه دورانی معمولاً نتیجه یک تغییر ناگهانی یا موقتی است که در فعالیت ساختارهای تعادل در گوش داخلی (سیستم دهلیزی) یا در اتصالات ساختارهای تعادل در مغز روی می دهد. این اتصالات حرکت و تغییرات در وضعیت سر را حس می‌کنند. بلند شدن از حالت نشسته یا حرکت سبب بدتر شدن این حالت می‌شود. برخی اوقات سرگیجه دورانی آنچنان شدید است که سبب بروز تهوع، استفراغ و عدم تعادل می‌شود. اما، این مشکل به مدت طولانی ادامه نمی یابد. طی مدت چند هفته بدن معمولاً نسبت به آنچه سبب بروز سرگیجه بوده است، سازگار می شود.    

علل سرگیجه دورانی عبارتند از:    

•    سرگیجه وضعیتی خوش خیم حمله ای (BPPV). BPPV  سبب بروز سرگیجه دورانی شدید و کوتاه مدت، بلافاصله به دنبال تغییر وضعیت سر شده و اغلب زمانی روی می دهد که شما در بستر می‌چرخید یا صبح از خواب بلند می‌شوید. BPPV  شایع ترین علت سرگیجه دورانی می باشد.   
 
•    التهاب گوش داخلی. علائم و نشانه‌های التهاب گوش داخلی(التهاب حاد عصب دهلیزی) شامل شروع ناگهانی سرگیجه دورانی به صورت مداوم و شدید که ممکن است چند روز طول کشیده و همراه تهوع، استفراغ و عدم تعادل باشد. این علائم ممکن است شدید بوده و منجر شود شما در بستر بمانید. زمانی که این علائم با از دست دادن ناگهانی شنوایی همراه باشد، این حالت را التهاب لابیرنت می‌نامند. خوشبختانه، التهاب عصب دهلیزی عموماً فروکش کرده و به خودی خود از بین می‌رود.  
 
•    بیماری منییر (Meniere’s disease). در این بیماری مایع بسیار زیادی در گوش داخلی جمع می‌شود. این بیماری با حمله‌های ناگهانی سرگیجه دورانی مشخص می‌شود که تا چند ساعت طول کشیده و با کاهش شنوایی، صدای زنگ در گوش و احساس پری در گوش مبتلا همراه است.    

•    میگرن وستیبولار (Vestibular migraine). میگرن بیشتر از یک بیماری سردرد است. همانطور که برخی افراد همراه با میگرن aura(شامل اختلالات بینایی، تاری دید و یا دیدن نوارهای ضربان دار و چشمک زن و یا خطوط زیگزاگی) را تجربه می کنند، سایر بیماران ممکن است سرگیجه دورانی یا سایر انواع سرگیجه را حتی زمانی که سردرد شدید ندارند، تجربه کنند. سرگیجه دورانی ممکن است چند ساعت یا چند روز طول کشیده و ممکن است با سردرد و همچنین حساسیت به نور و صدا مرتبط باشد.

•    نوروم‌آکوستیک. نوروم آکوستیک یک تومور خوش خیم است که بر روی عصب دهلیزی به وجود می‌آید. این عصب رابط گوش داخلی با مغز شما است. علائم نوروم آکوستیک معمولاً شامل از بین رفتن تدریجی شنوایی و وزوز گوش در یک طرف است که با سرگیجه و عدم تعادل همراه می ‌باشد.   
 
•    سایر علل. به ندرت ممکن ‌است سرگیجه دورانی، نشانه‌ یک مشکل عصبی جدی مانند سکته مغزی، خونریزی مغزی یا مولتیپل اسکلروز(ام اس) باشد. در این موارد، معمولاً سایر علائم عصبی مانند دوبینی، اختلال تکلم، ضعف یا کرختی صورت، عدم هماهنگی اندام ها یا مشکلات شدید تعادل نیز وجود دارد.  

احساس غش     

سرگیجه ممکن است سبب احساس غش و سبکی سر بدون از دست دادن هوشیاری شود. برخی اوقات تهوع، پوست رنگ پریده با احساس غش همراه است. علل این نوع سرگیجه عبارتند از:    

•    کاهش فشارخون (هیپوتانسیون ارتوستاتیک). کاهش قابل توجه فشارخون سیستولی(عدد بالایی فشارخون) ممکن است منجر به بروز سبکی سر یا احساس غش شود. این حالت ممکن است به علت نشستن یا ایستادن بسیار سریع به وجود آید.    

•    برون ده ناکافی خون از قلب. برخی شرایط خاص مانند بیماری های مختلف عضله قلب (کاردیومیوپاتی)، ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی) یا کاهش حجم خون ممکن است سبب جریان یافتن ناکافی خون از قلب شود.

از دست دادن تعادل (عدم تعادل)

عدم تعادل به معنای از دست دادن تعادل یا احساس بی‌ثباتی به هنگام راه رفتن است. علل این حالت عبارت است از:     

•    مشکلات گوش داخلی (دهلیزی). ناهنجاری‌های گوش داخلی ممکن است سبب شود ضمن راه رفتن به ویژه در تاریکی احساس بی ثباتی ایجاد شود.    

•    اختلالات حسی. ضعف بینایی و آسیب عصبی در پاها (نوروپاتی محیطی) در سالمندان شایع است و منجر به اختلال در حفظ تعادل می شود.    

•    مشکلات مفصلی و عضلانی. ضعف عضلانی و استئوآرتریت(نوعی آرتریت که مفاصل را گرفتار می‌کند) اگر مفاصلی را گرفتار کند که وزن بدن را تحمل می‌کنند، ممکن ‌است در از دست دادن تعادل مؤثر باشد.

•    بیماری‌های عصبی.  اختلالات عصبی مختلف ممکن است سبب از بین رفتن تدریجی تعادل شوند، از جمله بیماری پارکینسون و آتاکسی مخچه ای.    

•    داروها. از دست رفتن تعادل ممکن است عارضه‌ جانبی بعضی از داروها از جمله داروهای ضد‌تشنج، آرام بخش‌ها و مسکن‌ها باشد.

سایر احساسات مرتبط با سرگیجه مانند شناور بودن، شنا کردن یا سنگینی سر

برخی علل این نوع احساسات عبارتند از:

•    داروها. داروهای کاهنده فشارخون اگر فشارخون را بیش از حد کاهش دهند، ممکن است سبب غش شوند. داروهای دیگری نیز ممکن است سبب احساس سرگیجه شوند که بعد از قطع مصرف دارو، مشکل برطرف می گردد.

•    اختلالات گوش داخلی. برخی اختلالات گوش داخلی می توانند سبب سرگیجه های مداومی شوند که حالت دورانی ندارند.

•    اختلالات اضطرابی. اختلالات اضطرابی مانند حملات پانیک(هراس) و ترس از ترک خانه یا بودن در مکان های بزرگ و فضاهای باز ممکن است سبب سرگیجه شوند. گاهی اوقات اختلال دهلیزی ممکن است سبب بروز علائم شود اما اضطراب سبب می شود که حتی بعد از رفع مشکل گوش داخلی سرگیجه همچنان ادامه یابد.

•    سطوح پایین آهن (کم خونی). درصورتیکه به کم خونی مبتلا باشید سایر علائمی که ممکن است همراه با سرگیجه روی دهد شامل خستگی، ضعف و پوست رنگ پریده است.

•    قندخون پایین (هیپوگلایسمی). این وضعیت به طور کلی در افراد مبتلا به دیابت که انسولین تزریق می کنند روی می دهد. سرگیجه ممکن است با تعریق و گیجی همراه باشد.

•    عفونت گوش. گاهی اوقات، عفونت گوش می تواند سبب سرگیجه شود. این نوع سرگیجه با درمان عفونت برطرف می شود.

•    گرما و کم آبی. اگر شما در آب و هوای گرم فعالیت کنید یا به اندازه کافی آب ننوشید، ممکن است احساس سرگیجه داشته باشید. این امر به ویژه زمانی مشاهده می شود که شما داروهای قلبی خاصی را دریافت نمایید. استراحت در یک مکان خنک و نوشیدن آب یا یک نوشیدنی ورزشی به برطرف شدن سرگیجه کمک می کند.

•    سرگیجه مزمن ذهنی یا درونی. این حالت یک سندرم بالینی است که توسط سرگیجه مداوم غیراختصاصی که علت پزشکی آشکار ندارد، مشخص می شود. سرگیجه مزمن ذهنی با افزایش حساسیت به حرکت در ارتباط است.

عوامل خطر

عواملی که ممکن است خطر سرگیجه را افزایش دهند، عبارتند از:

•    سن. افراد مسن تر از 65 سال بیشتر در معرض ابتلا به بیماری هایی هستند که سبب سرگیجه می شوند. همچنین احتمال دریافت داروهایی که سبب سرگیجه می شوند نیز در این افراد بیشتر است.

•    دریافت برخی داروها. برخی داروها مانند داروهای کاهنده فشارخون، داروهای ضد تشنج، مسکن ها  و آرامبخش ها ممکن است سبب سرگیجه شوند.

•    اگر شما در گذشته سرگیجه داشته اید، احتمال ابتلای شما به سرگیجه در آینده بیشتر است.
 
عوارض

سرگیجه می تواند خطر سقوط و جراحت را افزایش دهد. سرگیجه در زمان رانندگی یا کار با ماشین آلات سنگین احتمال تصادف را افزایش می دهد.

آمادگی برای ویزیت پزشک

پزشک خانوادگی شما یا پزشک عمومی احتمالاً قادر به تشخیص و درمان علت سرگیجه شما است. با این حال، در برخی موارد ممکن است شما به متخصص گوش، حلق و بینی(ENT) یا متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده شوید.

از آنجاکه زمان ملاقات با پزشک کوتاه است، بهتر است که برای این ملاقات آماده باشید. در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که به شما در آماده شدن برای ملاقات با پزشک کمک می کند.

اقداماتی که شما می توانید انجام دهید:

•    قبل از ملاقات با پزشک از هرگونه محدودیت مطلع شوید. در صورت نیاز به انجام آزمایش ممکن است پزشک در مورد مصرف داروها در شب قبل از آزمایش و رژیم غذایی در روز آزمایش دستورالعمل خاصی به شما دهد.

•    حالات خود را در زمان سرگیجه به خوبی توصیف کنید. آیا احساس می کنید که اتاق می چرخد یا شما در اتاق می چرخید؟ آیا احساس می کنید که ممکن است بیهوش شوید؟ توصیفات شما از این علائم به تشخیص بیماری توسط پزشک کمک می کند.

•    هر نوع بیماری و علائم خود را حتی اگر بی ارتباط به سرگیجه شما به نظر می رسد، یادداشت کنید. به عنوان مثال، اگر اخیراً احساس افسردگی یا اضطراب می کنید، به پزشک اطلاع دهید.

•    اطلاعات شخصی مهم مانند هر گونه استرس یا تغییراتی که اخیراً در زندگی شما روی داده است را یادداشت کنید.

•    لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که دریافت می کنید، تهیه کنید.

•    سوالات خود را بنویسید. زمان ملاقات با پزشک محدود است بنابراین تهیه یک لیست از سوالات به شما در استفاده از زمان کمک می کند. در مورد سرگیجه برخی سوالات اساسی که می توانید از پزشک بپرسید، عبارتند از:

•    علت احتمالی علائم من چیست؟
•    آیا علل دیگری برای علائم من وجود دارد؟
•    نیاز به انجام چه نوع آزمایشاتی دارم؟
•    این مشکل موقتی است یا طولانی مدت؟
•    آیا این امکان وجود دارد که علائم من بدون درمان برطرف شوند؟
•    چه گزینه های درمانی ممکن است کمک کننده باشند؟
•    من به بیماری های دیگری نیز مبتلا هستم. چگونه می توانم این شرایط را مدیریت کنم؟
•    چه محدودیت هایی را باید رعایت کنم؟ به عنوان مثال، آیا می توانم رانندگی کنم؟
•    آیا من باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنم؟
•    آیا جایگزینی برای داروهای تجویزی شما وجود دارد؟
•    آیا بروشور یا مطالب چاپ شده ای وجود دارد که من بتوانم با خود به خانه ببرم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟

چه انتظاری از پزشک دارید؟

به احتمال زیاد پزشک سوالاتی در مورد سرگیجه از شما خواهد پرسید. سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد، عبارتند از:

•    آیا سرگیجه شما مداوم است یا به صورت دوره ای روی می دهد؟
•    اگر سرگیجه شما به صورت دوره ای بروز می کند، هر دوره چه مدت طول می کشد؟
•    چه چیز سبب شروع سرگیجه می شود؟
•    در زمان سرگیجه احساس می کنید اتاق می چرخد یا احساس می کنید حرکت می کنید؟
•    در زمان سرگیجه احساس غش یا سبکی سر دارید؟
•    آیا سرگیجه سبب از دست دادن تعادل شما می شود؟
•    آیا علائم شما با شنیدن صدای زنگ یا احساس پری در گوش (وزوز گوش) یا اختلال شنوایی همراه است؟
•    آیا به تاری دید مبتلا شده اید؟
•    آیا با حرکت دادن سر، سرگیجه شما بدتر می شود؟
•    چه داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی استفاده می کنید؟

پزشک با توجه به نوع سرگیجه شما، بررسی سابقه پزشکی و داروهای مصرفی، انجام آزمایشات فیزیکی و دستور انجام آزمایشات بیشتر علت سرگیجه شما را مشخص می کند.

در این زمان شما چه کاری می توانید انجام دهید؟

اگر در زمان ایستادن احساس سبکی سر دارید، موقعیت خود را تغییر دهید. مقدار زیادی مایعات بنوشید تا از کم آبی بدن جلوگیری کنید. کم آبی احساس سبکی سر را تشدید می کند.

اگر شما در زمان رانندگی سرگیجه دارید، از دوستان، خانواده یا همکارانتان کمک بگیرید یا از حمل و نقل عمومی استفاده کنید.
 
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت تجربه‌ هر نوع سرگیجه غیرقابل توجیه، عودکننده یا شدید به پزشک مراجعه کنید.
در صورت تجربه‌ سرگیجه شدید یا Vertigo همراه با هریک از حالات زیر به درمانگاه اورژانس مراجعه کنید:

•    صدمه‌ شدید سر
•     سردرد جدید، متفاوت یا شدید
•    تب بالاتر از ۳۸.۳ درجه
•    سفت شدن شدید گردن
•    تاری دید
•    از دست دادن ناگهانی شنوایی
•    اختلال در تکلم
•    ضعف دست یا پا
•     از دست دادن هوشیاری
•    سقوط یا دشواری در راه رفتن
•    درد ‌قفسه‌ ‌‌سینه یا تندی یا کندی سرعت تپش قلب
 
آزمایش های تشخیصی

آزمایشاتی که ممکن است پزشک برای تشخیص بیماری انجام دهد، عبارتند از:

•    آزمایش حرکت چشم: پزشک ممکن است زمانی که شما به یک شیء متحرک نگاه می کنید، چشم شما را مورد بررسی قرار دهد. همچنین ممکن هنگامی که آب سرد و گرم در زمان های مختلف در داخل کانال گوش شما قرار دارد، حرکات چشم شما مورد ارزیابی قرار گیرد.

•    آزمایش: با این آزمایش مشخص می شود که کدام نواحی از سیستم تعادلی شما مختل شده است.

•    آزمایش: در طی این آزمایش شما بر روی یک صندلی که توسط کامپیوتر کنترل می شود نشسته و به آرامی به صورت دایره وار حرکت می کنید. در سرعت های بالاتر، این صندلی به جلو و عقب حرکت می کند.

در برخی موارد، نیاز به انجام MRI است. در این روش تصاویری متقاطع از سر و بدن شما گرفته می شود. پزشک از این تصاویر برای شناسایی و تشخیص طیف گسترده ای از اختلالات استفاده می کند. MRI برای شناسایی اختلالات مرتبط با مغز که ممکن است سبب بروز سرگیجه دورانی شوند مانند به کار می رود.

حتی اگر علتی برای سرگیجه شما یافت نشود یا اگر سرگیجه مداوم باشد، تجویز دارو و سایر درمان ها ممکن است در کنترل علائم شما موثر باشند.
 
درمان دارویی

•     BPPV. درمان BPPV یک روش ساده است که طی آن پزشک مانورهایی برای طرز قرار گرفتن سر انجام می دهد. این روش معمولاً بعد از یک یا دو بار درمان موثر است.

•    بیماری های گوش داخلی. ورزش هایی وجود دارد که شما از یک متخصص کاردرمانی فرا گرفته و در منزل انجام می دهید. به منظور درمان سریع تهوع و سرگیجه ممکن است پزشک داروهایی مانند meclizine یا diazepam را برای شما تجویز کند یا مصرف dimenhydrinate را توصیه نماید که یک داروی بدون نسخه است. مصرف کوتاه مدت کورتیکواستروئیدها نیز ممکن است در بهبود عملکرد دهلیز موثر باشد.

•    بیماری منییر. درمان بیماری منییر شامل کاهش احتباس آب در بدن از طریق مصرف داروهای مدر(دیورتیک) و پیروی از یک رژیم غذایی با مقدار نمک کم می باشد. ممکن است جراحی نیز توصیه شود.

•    میگرن وستیبولار. به منظور مقابله با سرگیجه دورانی که مرتبط با میگرن وستیبولار است، پزشک احتمالاً تلاش می کند عواملی را که سبب شروع حملات شما می شوند، تعیین کرده و به رژیم غذایی، استرس، خواب و ورزش توجه کند. برخی داروها ممکن است در پیشگیری از میگرن وستیبولار موثر باشند یا به رفع تهوع و استفراغ کمک کنند. همچنین ممکن است به منظور کاهش حساسیت سیستم تعادلی شما نسبت به حرکت کردن ورزش های خاصی به شما آموزش داده شود.

•    اختلالات اضطرابی. پزشک ممکن است به منظور مقابله با اضطراب و مدیریت سرگیجه مصرف دارو و روان درمانی را به تنهایی یا همراه با هم توصیه نماید.
 
تغییر شیوه زندگی

در صورت ابتلاء به سرگیجه، به نکات زیر توجه کنید:

•    سرگیجه ممکن است سبب از دست دادن تعادل شود که خطر سقوط و جراحت جدی را به دنبال دارد.
•    از حرکت کردن به صورت ناگهانی بپرهیزید.
•    به آرامی بلند شوید.
•    زمانی که احساس سرگیجه دارید فوراً بنشینید یا دراز بکشید.
•    اگر سرگیجه های مکرر دارید از رانندگی یا کار با ماشین آلات سنگین خودداری کنید.
•    اگر شب از رختخواب بیرون می آیید، از روشنایی مناسب در پله ها و محلی که راه می روید، استفاده کنید.
•    در صورت لزوم با استفاده از عصا راه بروید.
•    از مصرف کافئین، الکل و تنباکو بپرهیزید. مصرف بیش از حد این مواد سبب تشدید علائم شما می شود.