سال 2016 میلادی و 6 شگفتی در سیاست بین الملل

سال میلادی که گذشت، حوادث و رخدادهای مهمی را به خود دید اما از میان آنها برخی شگفت آور و غیرقابل پیش بینی تر از بقیه بود؛ رخدادهایی چون رای مثبت انگلیسی ها به برگزیت یا پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا و کودتای چندساعته و نافرجام در ترکیه.
 
به گزارش انتخاب، سال 2016 میلادی در حالی به پایان رسید که جهانیان شاهد رخدادهایی شگفت و کمتر قابل پیش بینی در این سال بودند؛ شگفتی هایی که کمتر کسی احتمال وقوع آن را می داد. در این میان، رای انگلیسی ها به خروج از اتحادیه اروپا، انتخاب ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا، توافق دولت کلمبیا و شورشیان فارک، کودتای نافرجام در ترکیه و ترور سفیر روسیه در این کشور در کنار رای شورای امنیت به محکومیت شهرک سازی های رژیم صهیونیستی برجسته تر از دیگر رویدادها بود.
 
*** پایان حضور انگلیس در اتحادیه اروپا
«برگزیت» (Brexit) کلمه‌ای است که از ترکیب 2 واژه بریتانیا (Britain) و خروج (Exit) ساخته شده و به معنای خروج این کشور از اتحادیه اروپا است. سوم تیرماه (23 ژوئن) انگلیسی ها پای صندوق رای رفتند و به خروج از اتحادیه اروپا رای مثبت دادند؛ اتحادیه ای که نتیجه همگرایی و مشارکت اقتصادی و سیاسی 28 کشور اروپایی است. سنگ بنای این اتحادیه پس از پایان جنگ جهانی دوم گذاشته شد. چند کشور اروپایی تصمیم گرفتند همکاری اقتصادی‌شان را گسترده کنند چراکه معتقد بودند، ملت‌هایی که با هم تجارت می‌کنند سخت‌تر به جنگ هم می‌روند.
به باور حامیان همه پرسی خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، از سال 1975 که مردم به ماندن در اتحادیه رای دادند، 40 سال گذشته و مردم باید بتوانند دوباره نظرشان را بگویند. آنان معتقد بودند که این تشکیلات مزیتی برای انگلیس ندارد و تنها با قوانین دست‌ و پاگیر مانع رشد اقتصادی می شود. در برابر، استدلال طرفداران ماندن در اتحادیه اروپا این بود که عضویت در این اتحادیه مفید است، زیرا فروش کالا و خدمات به دیگر کشورهای اروپایی و ورود نیروی کار مهاجر را آسان می‌ سازد و هر 2 عامل به رشد اقتصادی و در نهایت تامین بودجه خدمات عمومی کمک می‌کند. دیگر استدلال مهم حامیان ماندن در اتحادیه اروپا این بود که اگر انگلیس از اتحادیه اروپا بیرون برود، جایگاهش در جهان لطمه می‌خورد. برخی نیز از دیدگاه امنیتی به موضوع می نگریستند و این گونه استدلال می کردند که به لحاظ امنیتی بهتر است به جای اینکه تنها باشیم، عضو باشگاهی با 28 ملت باشیم.
در نهایت با رای مثبت انگلیسی ها به خروج کشورشان از اتحادیه اروپا نه تنها رهبران جهان بلکه حتی مردم انگلیس نیز در شوک عمیقی فرورفتند. «آنگلا مرکل» صدر اعظم آلمان روز همه پرسی را «روزی غمگین» برای اروپا خواند.
 
***کودتای نافرجام در ترکیه
واپسین ساعت های روز جمعه بیست و پنجم تیرماه، شماری از یگان های ارتش ترکیه با استقرار در ورودی پل های شهر استانبول و تلاش برای اشغال نقاط راهبردی کشور، در صدد کودتا علیه دولت مستقر برآمدند. به رغم تسخیر برخی مراکز مهم شهر مانند ستاد مشترک ارتش، فرودگاه بین المللی استانبول و ساختمان تلویزیون دولتی ترکیه به دست کودتاگران و اعلان حکومت نظامی، فراخوان «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری این کشور، سبب شد بسیاری از مردم به خیابان ها سرازیر شوند و این کودتا پس از چند ساعت شکست خورد.
در روزهای نخستین کودتا، این حادثه هم به سبب ناآرامی داخلی و هم تنش در مناسبات خارجی به ویژه روابط با آمریکا برای ترکیه مشکل ساز شد. دولت ترکیه با اقدام هایی که بخشی از آن در روزهای اول پس از کودتا طبیعی به نظر می رسید، دست به بازداشت نزدیک به 50 هزار نظامی و کارمند غیرنظامی در بخش های مختلف از جمله آموزش، دانشگاه ها و دادگستری زد و تلاش کرد تا بر اوضاع مسلط شود. همین مساله سبب شد دولت آنکارا و شخص اردوغان با انتقادهایی روبرو شود. این دست اقدام ها نگرانی ها درباره خطر انسداد سیاسی، امنیتی شدن کامل فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه و دوقطبی شدن جامعه را افزایش داد.
برخی در ترکیه مدعی دست اندرکاری دولت های خارجی درکودتای نافرجام این کشور شدند. این فرضیه به خصوص با خودداری دولت آمریکا از استرداد «فتح الله گولن» میلیاردر ترک و چهره شاخص اجتماعی مقیم آمریکا شدت گرفت که اردوغان مدعی است رهبری این کودتا را بر عهده داشته است.
به سبب اقدام های دولت ترکیه و اعلام بازگشت مجازات اعدام، نمایندگان پارلمان اروپا چهارم آذرماه (24 نوامبر) در شهر استراسبورگ فرانسه مقر این نهاد اروپایی با اکثریتی بالا به تعلیق مذاکراتِ پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا رای دادند. پس از کودتای نافرجام ترکیه، روابط این کشور با اتحادیه اروپا رو به وخامت گذاشته و امید آنکارا برای پیوستن به اروپا کاهش یافته است. با اینکه بیش از پنج ماه از کودتای نظامیان علیه دولت ترکیه می گذرد اما پس لرزه های آن همچنان در صحنه سیاسی این کشور نمود دارد.
 
***پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا
انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، روز 18 آبان ( 8 نوامبر) با نتیجه ای دور از بیشتر پیش بینی ها به پایان رسید و «دونالد ترامپ» به عنوان چهل و پنجمین رییس جمهوری ایالات متحده، انتخاب شد. وی در حالی توانست در برابر رقیب دموکراتش به پیروزی برسد که با جبهه ای از مخالفت های نخبگان سیاسی از هر 2 حزب رو به رو و تا به حال هیچ تجربه مسوولیت سیاسی در کارنامه خود به ثبت نرسانده بود؛ میلیاردری با مواضع جنجالی که از سد جمهوریخواهان کهنه کار در انتخابات درون حزبی گذشت و توانست در مقابل «هیلاری کلینتونِ» دموکرات و با تجربه، با یک پیروزی غیرمنتظره بسیاری از پیش بینی ها و نظر سنجی ها را باطل کند.
انتخاب ترامپ را می توان به عنوان «نهِ» بسیاری از رای دهندگان به چهره های نظام سیاسی حاکم در آمریکا قلمداد کرد. بسیاری معتقدند که مخالفت با روش های حکومتداری سال های اخیر در این کشور موجب شد تا آمریکایی ها علیه نخبگان خود رای دهند و ترامپ را برنده رقابت با کلینتون کهنه کار سازند.
 
***توافق دولت کلمبیا و شورشیان فارک
شورشیان فارک و دولت کلمبیا بعد از حدود 50 سال درگیری توانستند به توافق برسند. گروه «نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا» موسوم به فارک یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های شورشی مارکسیستی جهان است که در سال 1964 تشکیل شد و علیه دولت این کشور دست به سلاح برد تا یک رژیم انقلابی سوسیالیستی را تاسیس کند. آخرین دور تلاش‌ها برای پایان دادن به مناقشه میان دولت کلمبیا و فارک با مذاکراتی میان 2 طرف در نوامبر 2012 شروع شد. با پایان یافتن مذاکرات برای توافق صلح، «خوان مانوئل سانتوس»، رییس جمهوری کلمبیا متن توافق یادشده را به کنگره این کشور ارایه کرد تا آن را به همه پرسی عمومی بگذارد؛ همه پرسی که با رای منفی مردم کلمبیا شگفتی ساز شد.
سرانجام چهارم آذر (بیست و چهارم نوامبر) توافق جدیدی میان 2 طرف منعقد شد و این بار رییس جمهوری کلمبیا بدون توسل به همه پرسی به طور مستقیم این توافق را برای تصویب به کنگره فرستاد. در نهایت نیز کنگره کلمبیا در 30 نوامبر( دهم آذر ماه) توافق نهایی صلح میان دولت کلمبیا و گروه شورشیان فارک را با هدف پایان دادن به جنگ های خونین تصویب کرد. این توافق به نیم قرن جنگ داخلی در کلمبیا با حدود 300 هزار کشته و گم شده پایان داد.
انحلال گروه فارک و تبدیل شدن آن به یک حزب سیاسی از مفاد اصلی توافق صلح به شمار می آید. به گروه فارک به عنوان یک حزب رسمی سیاسی دست‌کم 10 کرسی از 268 کرسی کنگره در این کشور اختصاص خواهد یافت. بدین ترتیب، این گروه شورشی که از سال 1964 تاکنون به مبارزه مسلحانه با دولت کلمبیا پرداخته است، اینک مبارزه خود را از میدان جنگ به صندوق های رای منتقل می کند.
 
***ترور سفیر روسیه در ترکیه
در آخرین ماه سال 2016 (19 دسامبر) «آندری کارلوف»، سفیر روسیه در آنکارا در جریان مراسم افتتاحیه یک نمایشگاه عکس هدف گلوله «مرت آلتین تاش» افسر پیشین پلیس ترکیه قرار گرفته و به قتل رسید. مقام های روسیه و ترکیه به طور مشترک این ترور را به افراد یا گروه هایی نسبت داده اند که درصددند روابط 2 کشور را تخریب کنند. گفتنی است این رخداد پیش از مذاکرات سه جانبه وزیران دفاع و امور خارجه ایران، روسیه و ترکیه در مسکو صورت گرفت.
به عقیده بسیاری از تحلیلگران اگر این حادثه درست یک سال پیش روی می داد، مشخص نبود اوضاع نابسامان خاورمیانه اکنون در چه وضعیتی قرار داشت چراکه روابط آنکارا و مسکو یک سال پیش درپی سرنگونی هواپیمای جنگنده روسی به دست ترکیه، بسیار متشنج شده بود. اما پس از کودتای نافرجام، آنکارا در راستای از بین بردن تنش با مسکو و همچنین ترمیم روابط با همسایگان خود قدم برداشت. در همین پیوند، تغییراتی در مواضع دولت اردوغان در قبال بحران سوریه صورت گرفت. به همین دلیل بود که ترکیه و روسیه توانستند این حادثه را به خوبی مدیریت کنند.
 
***تصویب قطعنامه ضدصهیونیستی در شورای امنیت
تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه رژیم صهیونیستی آخرین شگفتی سال میلادی گذشته بود. شورای امنیت سازمان ملل متحد، روز جمعه سوم دی ماه قطعنامه ای را تصویب کرد و خواستار توقف شهرک سازی رژیم صهیونیستی در سرزمین فلسطین شد.
در رخدادی غیر معمول و برخلاف بیشتر پیش بینی ها، این قطعنامه از جانب آمریکا وتو نشد و با 14 رای موافق و رای ممتنع ایالات متحده به تصویب رسید. بنا بر این قطعنامه، اشغالگران قدس باید فوری و به طور کامل هر گونه ساخت و ساز در سرزمین اشغالی فلسطینی ها از جمله اورشلیم شرقی را متوقف کنند. قطعنامه اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه رژیم صهیونیستی اگرچه از ضمانت اجرای جدی برخوردار نیست اما بی تردید حاکی از نارضایتی افکار عمومی از اوضاع فلسطین است.
آمریکا تاکنون 77 بار از حق وتو استفاده کرده که بیش از نیمی از آنها در حمایت از رژیم صهیونیستی بوده است. از تصویب آخرین قطعنامه علیه رژیم صهیونیستی در شورای امنیت 36 سال می گذرد. حال تصویب این قطعنامه بار دیگر توجه ها را به آنچه در سرزمین های اشغالی روی می دهد جلب کرد و سبب ساز فشار و انزوا برای رهبران صهیونیست و نیز واکنش شدید آنان شد.