پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : روزنامه وقایع اتفاقیه نوشت: 12 سال پیش بود که داروی ترامادول به بازار ایران وارد شد و با این توجیه که به‌سهولت در اختیار مردم قرار بگیرد، فروش آن افزایش یافت و در برخی داروخانه‌ها هم بدون نسخه و غیرقانونی فروخته شد؛ تا جایی که در پی این افزایش مصرف، شاهد رشد چند درصدی تعداد مسمویت‌های ناشی از سوءمصرف آن بودیم که به تناسب این افزایش، مرگ ناشی از این سوءمصرف هم افزایش پیدا کرد.
درواقع، مي‌توان گفت داروي ترامادول در 15 سال اخير، بزرگ‌ترين بحران در اعتياد داروخانه‌اي بوده است که بخش عمده‌اي از مراجعان آن نوجوانان 13 تا 15 ساله بوده‌اند؛ البته اعتياد داروخانه‌اي فقط محدود به داروي ترامادول نمي‌شود و چندي پيش وزارت بهداشت با معرفي داروي جديدي به نام «اکسي‌کدون» از توزيع آن در داروخانه‌ها خبر داد؛ دارويي به مراتب قوي‌تر و خطرناک‌تر از ترامادول که تبعات منفي بسياري را براي بيماران به دنبال خواهد داشت.
پس از انتشار اين خبر، تعدادي از درمانگران اعتياد و ديگر نهادهاي دولتي از جمله بهزيستي، ستاد مبارزه با موادمخدر و ... به اين موضوع اعتراض کردند و درباره خطر ورود آن به بازار آزاد و تکرار ماجراي ترامادول هشدار دادند اما وزارت بهداشت با توجيهي غيرمنطقي اصرار بر توزيع آن داشت. درواقع، اعتياد داروخانه‌اي و سوءمصرف داروهاي اين‌چنيني به علت سهل‌انگاري مسئولان در برخوردهاي پيشگيرانه و همچنين منافع مالي‌اي که توزيع داروها براي وزارت بهداشت دارد، به حاشيه رانده شده و به معضلي تبديل شد که در آينده‌اي نه‌چندان دور مي‌تواند در کنار شيوع مصرف موادمخدر نگران‌کننده باشد.
آمار بالاي مرگ‌و‌مير در اعتياد داروخانه‌ای
درهمين‌راستا، محمدهادي پناهي، رئيس کانون درمانگران اعتياد، با اشاره به رواج اعتياد داروخانه‌اي در کشور مي‌گويد: «داروهايي که در غير موضع مصرف و بدون تجويز پزشک مورد استفاده قرار مي‌گيرد، شامل اعتياد داروخانه‌اي مي‌شود.
داروهاي آرامبخش و خواب‌آوري که معمولا با تجويز پزشک، دوره مصرف کوتاهي دارد و بسياري از افراد با بالابردن اندازه و طول مصرف آن صدمات جبران‌ناپذيري را به خود وارد مي‌کنند؛ تا جايي که طبق آمار مرگ‌و‌مير براي اعتياد داروخانه‌اي بسيار بالاتر از داروهاي مخدر خياباني است.» او با اشاره به اينکه مسئله اعتياد داروخانه‌اي غيرقابل تکذيب است، ادامه مي‌دهد: «در آمريکا نيز با وجود سيستم‌هاي نظارتي بسيار قوي، آمارهاي خطرناکي درباره اعتياد داروخانه‌اي وجود دارد که بخش عمده آن زنان، جوانان و نوجوانان هستند و اين مسئله تبديل به يک الگوی اعتيادي در اين کشور شده است.»
مصرف خودسرانه و بدون تجويز 15 درصد داروهای کشور
پناهي با اشاره به شايع‌ترين ماده‌اي که بين دانشجويان رواج دارد و موجب سوءمصرف شده است، مي‌گويد: «ترامادول، يکي از داروهايي است که زمينه اعتياد داروخانه‌اي را به وجود آورده و طبق آمارهاي غيررسمي، ميليون‌ها قرص آن در ايران به فروش رسيده که از اين تعداد، نزديک به 90 درصد مصرف غيردارويي داشته و 90درصد توليد اين دارو مورد سوءمصرف قرار گرفته است.
در پي اعلام اين آمار، سازمان غذا و دارو در ابلاغيه‌اي، توزيع ترامادول را کاهش داد. علاوه‌براين، در سال 88، يک ميليارد و 98 ميليون استامينوفن کدئين فروخته شد که اين ميزان چندين برابر داروي مورد نياز کشور بود. همچنين طبق آمار، 15 درصد مجموع داروهاي کشور، خودسرانه و بدون تجويز پزشک خريداري و مصرف شده است.» رئيس کانون سراسري درمانگران اعتياد کشور با اشاره به اينکه داروي ترامادول يک اپيدمي را در اعتياد ايجاد کرده است، اظهار مي‌کند: «شايع‌ترين داروهايي که شامل اعتياد داروخانه‌اي مي‌شوند،
ضددردها هستند که داروي «اکسي‌کدون» دومين رتبه و ترامادول ششمين رتبه را در‌اين‌زمينه دارد. درواقع، تجربه اعتياد داروخانه‌اي از سال‌هاي 82 و 83 فراگير و تبديل به يک معضل شد.» او با اشاره به دلايل ايجاد اين معضل تأکيد مي‌کند: «اعتياد داروخانه‌اي در غرب، مشکلات زيادي ايجاد کرده است و مسئولان با علم به آن بايد بپذيرند که اين مسئله پتانسيل تکرار در کشور ما را دارد.» با توجه به اينکه داروهايي مانند بنزوديازپين‌ها و آرامبخش‌ها با پيگيري‌هاي خبرنگار «وقايع‌اتفاقيه» در داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک به فرد داده نمي‌شود، پناهي مي‌گويد: «اگر فرد معتادي با چهره‌‌اي نامناسب به داروخانه‌ها برود، احتمالا اين داروها را مي‌تواند تهيه کند.»
اصرار وزارت بهداشت براي توزيع هروئين داروخانه‌ای
او با اشاره به اينکه ميليون‌ها بنزوديازپين در کشور مصرف مي‌شود و اين آمار نشان‌دهنده اين است که اين دارو در دست بيماران است و به‌راحتي مي‌توانند آن را تهيه کنند، تأکيد مي‌کند: «در قدم اول، وزارت بهداشت بايد بپذيرد که اعتياد داروخانه‌اي يک الگوي جديد است که تبعات منفي بسياري را به‌دنبال دارد و از آنجايي که جمعيتي که اين داروها را در اختيار مردم قرار مي‌دهند، شبه‌قانوني هستند، جوانان به‌راحتي آن را تهيه مي‌کنند و پيگيري آن به‌صورت قانوني مشکل است.
علاوه‌براين، برچسبي به افراد براي مصرف داروهاي اين‌چنيني زده نمي‌شود و در مقايسه با معتادان به موادمخدر در جامعه هيچ مشکلي نخواهند داشت. در قدم دوم، مسئولان نبايد عامل توزيع اين داروها باشند. درواقع، همان‌طور که وزارت بهداشت ترامادول را در داروخانه‌ها، توزيع کرد و هزاران جوان را درگير آن کرد، نبايد با توزيع داروهاي ديگري از اين دسته، اعتياد با داروها را رواج دهد.»
پناهي با اشاره به اينکه اکسي‌کدون‌ها از نظر شيوع مصرف بسيار بالاتر از ترامادول هستند، مي‌گويد: «اين دارويي ضددرد براي دردهاي متوسط تا شديد است که ابتدا در دهه 90، در آمريکا با اين عنوان که راحت‌تر به دست مردم برسد، گسترش پيدا کرد که بعدها سازمان نظارت سيستم دارويي گزارش کرد که شرکت‌هاي دارويي به‌دنبال منافع مالي اين کار را کرده‌اند.
اين دارو با عنوان‌هاي مختلفي همچون هروئين داروخانه‌اي، هروئين فقرا، هروئين زاغه‌نشين‌ها و در آخر، از نظر شباهت سرخوشي و نشئگي با هروئين، داروي شبه‌هروئين نام گرفت. با اين وضعيت، مسئولان تصميم گرفته‌اند، اين دارو را بين مردم توزيع کنند. مرداد سال 94 بود که سازمان غذا و دارو مجوز توزيع اين دارو را صادر کرد و به‌دنبال آن بهزيستي، کميته درمان و حمايت‌هاي اجتماعي ستاد مبارزه با موادمخدر آن را غيرقانوني اعلام کردند.»
رئيس کانون سراسري درمانگران اعتياد کشور در ادامه با اشاره به اينکه بعد از اعتراض‌ها، سازمان غذا و دارو بخشنامه‌اي صادر کرد و مقرر شد اين دارو فقط در داروخانه‌هاي بيمارستان‌هاي دولتي و خصوصي توزيع شود، تصريح مي‌کند: «ما معتقد بوديم وزارت بهداشت با اين امر فقط اعتياد را گسترش مي‌دهد و خطر اعتياد دارويي آن بسيار بيشتر از منافع داروخانه‌اي است.
در اين شرايط، درمانگران اعتياد کشور، بهزيستي، پزشکان و بسياري ديگر از نهادها با توزيع اين دارو مخالف هستند و اين پرسش مطرح مي‌شود که وزارت بهداشت بر مبناي چه کارشناسي‌اي اصرار به توزيع اين دارو دارد؟ به عبارت ديگر، مي‌توان گفت توزيع اين دارو، ميلياردها تومان منافع مالي براي توليدکننده دارد و سونامي اعتياد را در کشور ايجاد مي‌کند.»
اطلاعات غلط وزارت بهداشت در دفاع از توزيع«اکسي‌کدون»
پناهي با اشاره به اينکه داروي اکسي‌کدون تاکنون به اين شکل توزيع نمي‌شد، خاطرنشان مي‌کند: «متأسفانه با وجود فشار نهادهاي دولتي، وزارت بهداشت پاسخ مناسبي نداد و در یک نشریه، گزارشي در دفاع از توزيع اين دارو نوشت.»
در قسمتي از اين گزارش آمده است: «تا سال گذشته و قبل از ابلاغيه مهدي پيرصالحي، مديرکل نظارت و ارزيابي دارو و موادمخدر سازمان غذا و دارو، بر‌اساس روال متداول، تنها مرجع مجاز براي عرضه اکسي‌کدون، کلينيک‌هاي ترک اعتياد سراسر کشور بودند و آنها هرکدام داراي سهميه‌اي مشخص بوده و بر‌اساس اين سهميه، اين دارو را به بيماران و معتادان عرضه مي‌کردند.» اين درحالي است که پناهي روايت متفاوتي از اين ماجرا دارد: «اين دارو تا قبل از ابلاغيه سازمان غذا و دارو، به‌هيچ‌وجه توزيع نمي‌شد و ربطي به سيستم مراکز ترک اعتياد ندارد و اطلاعات کاملا غلط است.»
ديناروند: اکسي‌کدون خطرناک نيست
رسول ديناروند، رئيس سازمان غذا و دارو، هم برخلاف اعتراضات گسترده ساير نهادها اعلام کرده است که داروي اکسي‌کدون برخلاف برخي از تصورات مردم، شبه‌هروئين نبوده و خطرناک نيست و اين داروي مهم در داروخانه‌ها با مجوز سازمان غذا و دارو با نسخه پزشک تجويز مي‌شود. علاوه بر اين، براي توزيع آن نيازي به اجازه از ستاد مبارزه با مواد مخدر نيست.
او در ادامه در پاسخ به اعتراض درمانگران اعتياد، آن را قابل قبول ندانسته و گفته است: «اين دارو براي درمان اعتياد به کار نمي‌رود و در زمره داروهاي درمان اعتياد مانند متادون و ... نيست.» ديناروند تأکيد کرده است: تراژدي متادون نيز به اين دليل اتفاق افتاد که توزيع آن در اختيار درمانگران اعتياد است و در داروخانه توزيع نمي‌شود؛ بنابراين ما مي‌خواهيم اين مشکل را حل کنيم؛ البته اين دارو در ۲۰۰داروخانه منتخب ما توزيع مي‌شود.
تعداد قابل‌توجه معتادان الکلي سنگين در کشور
اعتياد داروخانه‌اي علاوه‌بر مشکلات بسيار زيادي که براي فرد ايجاد مي‌کند، مصرف همزمان آن با موادمخدر يا الکل مي‌تواند منجر به مسموميت و در نهايت مرگ شود. پناهي در‌اين‌زمينه با اشاره به اينکه مصرف الکل در سال‌هاي اخير در کشور بسيار زياد شده است، مي‌گويد: «اين افزايش به نحوي است که امروز معتادان الکلي تبديل به يک مشکل در کشور شده‌اند و درصد قابل‌توجهي معتاد الکلي سنگين در کشور وجود دارد.
علاوه‌براين، آمار هفت‌هزار مرکز درماني ما نشان مي‌دهد که ميزان معتادان الکلي نيازمند به کمک بيشتر شده است.» اين درمانگر اعتياد با اشاره به اينکه علاوه بر اکسي‌کدون‌ها مصرف بنزوديازپين‌ها نيز نوعي اعتياد داروخانه‌اي است که چندين سال است در کشور قرباني مي‌گيرد، عنوان کرد: «بسياري از معتادان براي درمان عوارض مصرف مواد مخدر همچون بي‌خوابي، درد و نياز به آرامبخش به سراغ چنين داروهايي مي‌روند و تعداد زيادي از آن را استفاده مي‌کنند.»
آمارهاي اعلام‌نشده معتادان الکلي
معتادان به موادمخدر معمولا در زمان نشئگي و حال خوبشان به درمانگران اعتياد مراجعه مي‌کنند و تصميم به ترک مي‌گيرند اما در زمان خماري، ترک‌کردن را فراموش مي‌کنند و اين چرخه دائما در حال تکرار بوده اما درباره معتادان الکلي وضعيت متفاوت است. محمدرضا قديرزاده، مؤسس اولين کلينيک غيردولتي ترک اعتياد الکل، در اين‌باره مي‌گويد: «معتادان به الکل زماني به فکر ترک مي‌افتند که دچار ناتواني و حالات منفي شده و در اين صورت است که براي درمان ترغيب مي‌شوند؛ البته درمان تخصصي در درمان الکل با ديگر درمان‌ها متفاوت است و حتما بايد در کارگاه‌ها و کلاس‌هاي آموزشي مرتبط شرکت کنند زيرا اگر درمان صورت نگيرد، تبعات منفي بسياري خواهد داشت.»
به گفته او، داروي بنزوديازپين در داروخانه‌ها وجود دارد و افراد مي‌توانند به‌راحتي آن را تهيه کنند که سوءمصرف اين دارو مانند داروهايي ديگري همچون آلپرازولام و زاناکس موجب مسموميت مي‌شود که عوارض آن تشنج را به‌دنبال دارد. قديرزاده با اشاره به آمار معتادان الکلي در کشور مي‌گويد: «آماري از معتادان به الکل در ايران ندارم ولي با توجه به تماس‌ها و مراجعاتي که در‌اين‌زمينه وجود داشته است، در دو سال اخير، حدود 200 بيمار معتاد به الکل داشته‌ايم که اين ميزان لزوم وجود چنين مراکزي را تقويت مي‌کند؛ البته درمان معتادان الکلي مي‌تواند در مراکز ترک اعتياد هم ادغام شده و روند درمان و بهبودي در اين مراکز پيگيري شود.» پيش از اين، در سال 91، نيز احمدي‌مقدم اعلام کرده بود که تعداد بيماران الکلي 200 هزار نفر است.