زمستانِ کمتر آلوده در انتظار تهران؟

مردم تهران و بسياري از شهرهاي ايران، کم‌کم لباس‌هاي مخصوص هواي سردشان را بيرون مي‌آورند و آماده سوزي مي‌شوند که در روزهاي آينده، حضور پاييز را يادآوري مي‌کند اما سرماي پاييز و زمستان براي مردم تهران و چند شهر بزرگ کشور با بقيه شهرها تفاوت‌هايي دارد. آنها چندين سال است که بايد علاوه بر آماده‌کردن لباس‌هاي گرم خودشان را براي هوايي گرفته و آلوده در اکثر روزها هم آماده کنند. هوايي که کابوس بيماران، سالمندان و کودکان است؛ حالا چند روز مانده به شروع جدي هواي سرد در تهران، رئيس مرکز سلامت محيط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي، بدون اعلام آمار موارد بيماري و مرگ ناشي از آلودگي هوا، خبر از کاهش اين آمار داد و گفت: «ميزان بروز بيماري و مرگ ناشي از آلودگي هوا در سال‌هاي 93 و 94، روند کاهشي داشته است.» 

خسرو صادق‌نيت، در اولين همايش بين‌المللي و نوزدهمين همايش ملي بهداشت محيط و توسعه پايدار که شنبه در مرکز همايش‌هاي برج ميلاد برگزار شد، گفت: «سال 93 نسبت به سال 92 و همچنين سال گذشته نسبت به سال 93، شاهد کاهش مرگ و بيماري‌هاي قلبي و عروقي ناشي از آلودگي هوا در تهران بوديم. اين کاهش قابل توجه بود و شاهد ثبت روزهاي پاک بيشتري بوديم و به همين دليل، اقدامات ارزشمندي در حوزه کاهش آلودگي هوا انجام شده و با وجود مشکلات گذشته، آلودگي هوا از طريق حذف سرب بنزين و تبديل کاربراتور به انژکتور در خودروها کاهش يافته است.» اين آمارها درحالي مطرح مي‌شوند که هشدار‌هاي جهاني درباره مرگ‌و‌مير ناشي از آلودگي هوا شرايط را در ايران و چندين کشور ديگر، بحراني نشان مي‌دهند. به عنوان مثال، يک ماه پيش، بانک جهاني آلودگي هوا اعلام کرد که مرگ‌و‌مير ناشي از آلودگي هوا در ايران در دو دهه گذشته از رقم 17 هزار نفر به 21 هزار نفر در سال 2013 رسيده است. 

براساس گزارش بانک جهاني آلودگي هوا، کشور چين بيشترين هزينه را از ناحيه آلودگي هوا متحمل و سالانه رقمي معادل 10 درصد از توليد ناخالص داخلي اين کشور، هزينه آلودگي هوا مي‌شود. اين نهاد همچنين اين هزينه را براي ايران حدود 2 و 3 درصد توليد ناخالص داخلي برآورد کرده است. مرکز تحقيقات محيط‌زيست دانشگاه علوم‌پزشکي تهران هم چند وقت پيش، اعلام کرده بود که سالانه سه ميليون نفر در اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي‌دهند که 90 درصد آنان در کشورهاي توسعه‌يافته هستند. دربعضي کشورها تعداد افرادي که در اثر همين عامل، جان خود را از دست مي‌دهند بيشتر از قربانيان سوانح رانندگي است. پيشتر هم يکي از مسئولان، تعداد مرگ‌وميرهاي شهروندان تهراني بر اثر آلودگي هوا را با کشته‌شدگان جنگ تحميلي مقايسه کرده و گفته بود تلفات آلودگي هواي تهران در هشت سال گذشته، بيشتر از آمار شهيدان دوران هشت ساله دفاع مقدس است. حالا بايد ديد پيش‌بيني رئيس مرکز سلامت محيط و کار وزارت بهداشت، امسال درست از آب در مي‌آيد و شاهد کاهش مرگ‌و‌مير ناشي از آلودگي خواهيم بود يا نه. شايد بررسي وضعيت آلودگي هوا و مقايسه آلودگي در سال‌هاي گذشته بتواند به باورپذيري حرف‌هاي او کمک‌کند. 

ادامه روند اميدبخش

در يکي، دو سال گذشته، اتفاقات خوبي افتاد؛ مثلا  بنزين پتروشيمي‌ها بر‌اساس سنجش سازمان و گزارش‌هاي وزير نيرو، از اوايل سال 93 از جايگاه‌هاي سوخت کشور به‌صورت مرحله‌به‌مرحله در کلانشهرهاي کشور حذف شد؛ بنزيني با بنزن بالا که سرطانزاي قطعي بود. به گفته ابتکار، «حذف و کاهش شاخص‌هاي بسيار خطرناکي همچون بنزن و آروماتيک‌ها از بنزين توزيعي در کشور و توزيع بنزين يورو-۴ منجر به ارتقای وضعيت کيفي هوا شده است و مخاطرات بسياري از آلاينده‌هاي خطرناک حذف شده يا کاهش پيدا کرده‌اند.» ابتکار، همچنين در‌اين‌باره گفته بود: «بر اثر اقدامات سال‌هاي اخير دولت، وضعيت بهتري در هوا داريم و برنامه ما براي آلودگي هوا 15 ساله است.» با نگاهي به وضعيت روزهاي زمستان سال 94 مي‌توان فهميد که آلودگي سال گذشته را ذرات معلق کمتر از 2,5 ميکرون رقم زده است؛ ذراتي که ناشي از احتراق ناقص است و براي کاهش آن لازم است سطح تکنولوژي در خودروها بالاتر برود. به همين دليل، سال گذشته، ابتکار از کندي در بخش معاينه‌فني، گله داشت و گفته بود: «در بخش معاينه‌فني براي کاهش آلودگي هوا، فعاليت‌ها به کندي انجام مي‌شود که با همکاري وزارت کشور و راهور ناجا و شهرداري‌ها اميدوار هستيم بتوانيم نظام يکپارچه معاينه‌فني خودروها را ساماندهي کنيم.» حالا که شاهد اجراي طرح کاهش (LEZ) هستيم احتمال اينکه امسال زمستاني با ذرات معلق کمتر داشته باشيم، قوي‌تر است؛ اگرچه در اجراي اين برنامه هم موانع زيادي وجود داشته تا جايي‌که باعث شده است چندباري به تعويق بيفتد. 

سال 90 آلوده‌ترين زمستان را داشت

با بررسي وضعيت آلودگي هوا در بازه زماني 15 آذر تا چهارم دي سال 90 مي‌توان فهميد اين سال در چهار سال گذشته آلوده‌ترين زمستان را داشته تا جايي که از اين ۱۹روز هيچ روزي سالم نبوده است و تهراني‌ها از ۱۵آذر تا چهارم دي هواي آلوده و ناسالم براي گروه‌هاي حساس را استنشاق کردند و حتي در دو روز، هوا به مرز شرايط هشدار هم رسيده است.

سال ۹۱ نسبت به سال قبل وضعيت بهتري پيدا مي‌کند؛ به‌طوري‌که از ۱۹روز، تهراني‌ها ۹روز سالم، هشت روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس و دو روز ناسالم در حالت هشدار را تجربه کردند و روزهاي سالم متوالي هم مربوط به اواخر آذر مي‌شود.

اين روند در سال 92 هم رو به بهبودي احساس مي‌شود، چراکه تهراني‌ها در بازه زماني 15 آذر تا چهارم دي سال 92 علاوه‌بر يک روز پاک، ۱۰روز سالم هم داشته‌اند؛ البته هر چه به سمت دي نزديک‌تر مي‌شويم، وضعيت آلودگي بدتر مي‌شود و  پايتخت‌نشينان علاوه‌براينکه پنج روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس را تجربه کردند، سه روز آغازين دي را با وضعيت هشدار پشت سر گذاشتند.

سال ۹۳ را مي‌توان جزء سالم‌ترين سال‌هاي چند سال اخير به حساب آورد. تعداد روزهاي پاک و سالم اين سال به‌طور محسوسي از سال‌هاي قبل از خود بالاتر رفت تا جايي که هيچ‌وقت مرحله هشدار را هم تجربه نکرد. از ۱۵آذر تا چهارم دي اين سال، تهراني‌ها هفت روز سالم و ۱۲روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس را تجربه کردند. اگرچه زمستان سال 94 ميزان آلودگي هوا به پاکي سال 93 نبود اما بررسي آلودگي کمتري را نسبت به سال‌هاي قبل از آن نشان مي‌دهد؛ در سال 94 باوجوداينکه سرماي هوا زودتر از موعد شروع شد و اين يعني پايتخت قبل از بازه زماني 15 آذر تا چهارم دي، وارونگي هوا را تجربه کرده بود در بازه زماني مشخص، هواي تهران چهار روز سالم، ۱۵روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس و يک روز ناسالم در حالت هشدار را پشت سر گذاشت. حالا هنوز به روزهاي سرد و آلوده نيمه دوم آذر تا آخر دي نرسيده‌ايم اما به نظر مي‌رسد اگر قرار باشد روند آلودگي هوا از الگوي سال‌هاي پيش، پيروي کند و از طرفي طرح‌هاي اجراشده مانند LEZ و نوسازي محدود وسايل حمل‌و‌نقل عمومي را هم در نظر بگيريم، مي‌توانيم بگوييم بايد منتظر زمستان پاک‌تري باشيم؛ اگرچه باز هم تا نفس‌کشيدن بي‌دغدغه در زمستان‌هاي تهران، فاصله زيادي احساس مي‌شود.

منبع: وقایع اتفاقیه