«خانه تکانی ذهنی» برای موفقیت صداوسیما/ تلویزیون ایران از تحولات جامانده است

پخش تلویزیون در آستانه 60 سالگی از روزی چهار ساعت به بیش از 400 ساعت در شبکه های سراسری رسیده؛ اما کثرت کانال ها، تلویزیون های اینترنتی و تعاملی و فضای مجازی رقبای تازه ای برای این رسانه تراشیده است.

 بعد از کودتای امریکایی - انگلیسی 28 مرداد 1332 علیه دولت دکتر محمد مصدق، رژیم پهلوی و کابینه سرلشکر فضل الله زاهدی که کودتا را اجرا کرده بود، قصد داشت هر طور شده مردم را راضی نگه دارد و از فضای ناامید کننده سیاسی دور کند؛ در این فضا حبیب الله ثابت پاسال تاجر بهایی پیش دستی کرد و پیشنهاد تاسیس یک فرستنده تلویزیونی را داد و چون نورچشم دربار بود پیشنهاد وی برای تصویب به مجلس شورای ملی رفت و مجلس در تیرماه 1337 قانون یک ماده ای برای تاسیس فرستنده تلویزیونی زیر پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن تصویب کرد.


پاسال به آمریکا رفت و از کارخانه آر سی ای/RCA فرستنده ای به قیمت 350 هزار دلار خرید که تا 50 کیلومتری را پوشش می داد و در محل فعلی شبکه دو انتهای خیابان الوند نصب شد. به این ترتیب ایران بعد از عراق دومین کشور خاورمیانه بود که تلویزیون داشت.


داستان تصویب تلویزیون ایران با آموزش نیروهای ایرانی توسط آمریکایی ها ادامه یافت و در نهایت جمعه 11 مهر 1337 در ساعت 5 عصر تلویزیون ملی ایران رسما شروع به کار کرد.
گیرنده های تلویزیون در آن زمان برای مردم عادی گران بود و بین یک تا 10 هزار تومان فروخته می شد

 مرحوم منوچهر نوذری اولین جمعه را در تلویزیون گفت «تصویر مرا در جعبه ای می بینید که نامش تلویزیون است».


سازمان رادیو و تلویزیون سال 1345 و در همین سال تلویزیون ملی تاسیس شد که بعدها به کانال دو، برنامه دو یا شبکه دو بین مردم مشهور بود و کانال اول نام تلویزیون ایران گرفته بود.
مردم ایران تا سال 1373 با همین دو شبکه بخشی از اوقات فراغت خود را پر می کردند تا آنکه در این سال شبکه سه تاسیس و بعد از آن شبکه های دیگر روی آنتن قرار گرفت و اکنون تعداد شبکه های تلویزیونی سراسری شامل 18 شبکه، استانی شامل 34 شبکه و برون مرزی 9 شبکه و در مجموع به بیش از 60 شبکه می رسد.


در شرایطی که تلویزیون در ایران از نظر کمی در سال های اخیر رشد یافته است و اگر تنها شبکه های سراسری را حساب کنیم این شبکه ها روزانه بیش از 400 ساعت برنامه اعم از پخش اول و بازپخش را روی آنتن می فرستند.


این رسانه اکنون با رقبای زیادی از شبکه های ماهواره ای خارج از کشور، فضای مجازی و تلویزیون های اینترنتی و انواع رسانه هایی رو به رو است که برنامه های شبکه های تلویزیون را از نظر کیفی در بوته نقد قرار می دهد و طبیعتا مخاطبان را اگر نگوییم به طور واقعی کاهش خواهد داد دچار نوعی پراکندگی در انتخاب رسانه تصویری خود برای پرکردن اوقات فرغات خواهد کرد.


خبرنگار ایرنا برای یافتن راه حل مشکل کاهش مخاطبان تلویزیون که تنها مشکل تلویزیون در ایران هم نیست، سراغ بعضی کارشناسان رسانه و تلویزیون رفته و از آنها پرسیده راهکار تلویزیون برای غلبه بر این مشکل و حفظ جایگاه خود به عنوان رسانه ای سراسری در آموزش و پرکردن اوقات فراعت چیست؟

*** به خانه تکانی ذهنی نیاز داریم
اکبر عالمی استاد دانشگاه تربیت مدرس در این زمینه معتقد است: تلویزیون با چالش های زیادی رو به روست که با خانه تکانی ذهنی می تواند بر آنها غلبه کند؛ زیرا زمانه عوض شده و اگر به افراد کاملا موجه که تعداد آنان کم نیست اجازه تاسیس تلویزیون بدهیم برچسب تلویزیون حکومتی از پیشانی صدا و سیما پاک می شود؛ به شرط آنکه دایره بایدها و نبایدها را گسترده تر کنیم.


وی گفت: امروزه کره زمین به صورت ظروف مرتبطه درآمده است و همه آدم ها در چهارگوشه جهان از ورای جعبه آینه از حال هم با خبر هستند.


عالمی افزود: مدیریت شبکه های تلویزیونی باید به یک هیات کارشناسی متشکل از جامعه شناسان، روانشناسان و متخصصان روانشناسی تاثیر واگذار شود. ضمن اینکه تهیه کننده مهم ترین نقش حیرت آور را در شبکه های تلویزیونی بازی می کند.


نویسنده کتاب «قدرت واژگان» اضافه کرد: ما در انتخاب تهیه کننده سخت گیری نمی کنیم انتخاب او باید از زوایای دانش وسیع وقدرت اجرای روند پیچیده برنامه های تلویزیونی بازنگری کنیم.


وی همچنین به ضرورت مخاطب شناسی در تلویزیون اشاره کرد و گفت: این موضوع به قدری پیچیده است که به روانشناسی و جامعه شناسی نیازمندیم و این شرط لازم است، زیرا انسان قرن بیست و یکم چشم و دلش از جاذبه های واقعی و جاذبه های کاذب سیر شده است.


عالمی یادآور شد که گاه در برخی برنامه های تلویزیونی مجری با کلمات عامیانه صحبت می کند درحالیکه کسانی که در رادیو و تلویزیون سخن می گویند الگو و سرمشق فرزندان این آب و خاک هشت هزار ساله هستند.

** تلویزیون در ایران از تحولات عقب مانده است


علی اکبر عبدالرشیدی کارشناس نویسنده و مجری تلویزیون نیز یادآور شد: تلویزیون در ایران از ورود به عرصه پرتحول و جدید امروز عقب مانده است.


وی خصوصیات تلویزیون را برشمرد و گفت: اولین ویژگی تلویزیون ضرورت تولید محتوا است و حتی امروز که تلویزیون اینترنتی و موبایلی آمده است؛ معنی این نیست که یک اپلیکیشن روی گوشی تلفن همراه داشته باشیم و همان برنامه های تلویزیون را روی موبایل پخش کنیم.


سازنده مستند «هجران» ادامه داد: ماهیت تصویری و محتوایی تلویزیون تغییر کرده و فرصت افراد برای نشستن پای تلویزیون محدود شده است؛ در دنیای امروز موجزگویی و قوی گویی، ویژگی های بصری از نوع رنگ و تکنیک و شفافیت و مسائل دیگر فنی بسیار مهم است و هر چند از بهترین تجهیزات استفاده می کنیم مغزافزاری مهم است که بتواند از این تجهیزات درست استفاده کند.

** تکثر کانال ها، نبود نیروهای کارآمد، هماهنگی بین شبکه ها و دوری تلویزیون از جامعه
مسعود فروتن کارگردان و مجری تلویزیون نیز می گوید: تکثر تعداد کانال ها یکی از مشکلات امروز تلویزیون است، زیرا واقعا این اندازه نیروی سازنده کارآمد نداریم.


نویسنده کتاب «ناتمام» مشکل دیگر را نبود مدیریت در پخش برنامه ها دانست و افزود: نیاز به هماهنگی بین شبکه ها در پخش برنامه هایی مثل برنامه «90» و «خندوانه» وجود دارد، یا یک هنرپیشه همزمان در دو شبکه سریال نداشته باشد.


کارگردان مجموعه «مادر» افزود: در مجموع امروزه نمی توان کاری کرد که 100درصد مردم پای تلویزیون بنشینند؛ تلویزیون از نظر رفتاری و پوشش از جامعه عقب تر است؛ برای روابط اجتماعی حتی قالب می تراشد. در سریال های تلویزیونی به دلیل ضرورت های طراحی دکور و لباس فقط می تواند تا حدی به خانواده و جامعه نزدیک شوند ولی دقیقا جامعه ما را به تصویر نمی کشد و در برنامه های مد نظر نخبه ها نیز اشکالاتی وجود دارد.