دولت یازدهم چگونه توانست دانشگاه‌ را از حالت رکود خارج کند؟

عملکرد وزارت علوم در حوزه های علمی و پژوهشی
اما برای مستند کردن موفقیت وزارت علوم در دولت یازدهم پنج شاخص، تعداد دانشگاه های ایران در میان دانشگاه های برتر دنیا در رتبه بندی تایمز و لایدن، تعداد حضور روسای دانشگاه‌های خارجی برای ایجاد روابط علمی، تعداد مراکز رشد علم و فناوری ایجاد شده، تعداد مراکز اقتصاد دانش بنیان در پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد مورد بررسی قرار می گیرد. بر این اساس در سال 1392 تعداد دانشگاه‌های ایران در میان تعداد دانشگاه های برتر دنیا براساس رتبه بندی تایمز یک دانشگاه بود که این رقم در سال جاری به 8 دانشگاه رسیده است.
از سوی دیگر تعداد دانشگاه هاي ايران در يك درصد دانشگاه هاي برتر و تأثير گذاري دنيا نیز افزایش قابل توجهی داشته است و از 5 دانشگاه در سال 1392 به 14 دانشگاه در سال 1395 رسیده است. اما این شاخص ها بیشتر معطوف به معیارهای کلی و جهانی در حوزه آموزش عالی می شود و آنطرف در حوزه پژوهشی عملکرد وزارت علوم بیش از پیش قابل دفاع است و به جرات می توان گفت حوزه پژوهشی در وزارت علوم در دولت یازدهم پیشرفت قابل توجهی را داشته است. طی سال های اخیر تجاری سازی علم یکی از مهم ترین سیاست هایی بوده که دانشگاه های برتر دنیا آن را در ریل سیاست گذاری خود قرار دادند و حالا از نتایج آن بهره می‌برند.
در دولت های نهم و دهم قدم های اندکی برای تجاری سازی علم برداشته شد اما در دولت یازدهم این سیاست بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و یکی از نکات مثبت و تاثیرگذار در کارنامه وزارت علوم است. براساس آمار های رسمی، دانشگاه‌ها در سال 1392، مصادف با نخستین سال فعالیت دولت یازدهم، دارای 146 مرکز رشد علم و فناوری بودند. اما این آمار در سال 1394 به 161 مرکز رسید و در سال جاری به 170 مرکز رسید.
مراکزی که هرکدام از آنها زیرساخت مهمی برای تولید علم و تجاری سازی علم محسوب می‌شوند و یکی از مصادیق اصلی توجه به سیاست های اقتصاد مقاومتی در وزارت علوم است. علاوه بر این آمار ها نشان می دهد، ایجاد و تعداد شركتهای دانش بنيان مستقر در پارك های علم و فناوری و مراكز رشد نیز در این دوره با افزایش قابل توجهی مواجه شد. به طوریکه تعداد این شرکت ها در سال 1392 ، 14 شرکت بود که به 946 شرکت افزایش پیدا کرد.

اعتراضات صنفی و دانشجویی
اما در حوزه مسایل سیاسی، صنفی و دانشجویی وزارت علوم آنقدر عملکرد قابل دفاعی ندارد و همین عملکرد غیرقابل دفاع تا حد زیادی بر کارنامه کلی این وزارتخانه تاثیر گذاشته است. فضای دانشگاه در ایران به طور کلی متاثر از فاکتور های صنفی و سیاسی است و اگر دانشجویان در فضای سیاسی و صنفی احساس تغییر نکنند، این احتمال وجود دارد که عملکرد کلی وزارت علوم را مثبت تلقی نکنند.

هنوز بخش زیادی از دانشجویان نمی توانند در تشکل های صنفی دانشجویی فعالیت سیاسی خاصی داشته باشند و هنوز فضای سیاسی دانشگاه‌ها تک قطبی است وبه سمت یکی از تشکل های سیاسی است. علاوه بر این طی سال های اخیر بخش زیادی از دانشجویان در دانشگاه های مادر مطالبه بازگشایی دفاتر انجمن اسلامی دانشجویان را داشتند که در بیشتر دانشگاه ها این مطالبه محقق نشد و یا انجمن های موازی جای آنها را گرفتند. علاوه بر این هنوز دانشجویان در تشکل های صنفی با برخورد سلیقه ای وزارت علوم مواجه می‌شوند. مهم ترین مصداق در این رابطه جلسه پرحاشیه نمایندگان شوراهای صنفی با معاونان وزارت علوم در هفته گذشته بود. در روزهای اخیر چندین خبر در مورد تجمع دانشجویان دانشگاه‌های مختلف در مخالفت با پولی‌سازی آموزش منتشر شد.

اعتراضات دانشجویان به مشکلات صنفی و درخواست‌های متعدد آنها برای دیدار با وزیر علوم، در نهایت به جلسه‌ای با حضور معاونان وزیر علوم ختم شد که این جلسه نیز با حواشی بسیاری همراه بود. عدم افزایش هزینه‌های اسکان و تغذیه دانشگاه‌ها در سال تحصیلی جدید، ابلاغ قانون افزایش سنوات تحصیلی، دسترسی آزاد به آیین‌نامه‌های مصوب وزارت علوم و جلسه با وزیر، چهار مطالبه دانشجویانی بود که چندی‌پیش، مقابل در وزارت علوم جمع شده بودند.

به طوریکه علی‌اکبر مؤمنی‌ملکشاه، دبیر شورای صنفی دانشگاه شریف، در مورد نشست دانشجویان مقابل در ورودی ساختمان وزارت علوم، عنوان کرده بود: «پیش از این گردهمایی، دانشجویان دانشگاه‌های مختلف، قصد هم‌اندیشی در باب مشکلات صنفی دانشگاه را داشتند که با مخالفت وزارت علوم روبه‌رو شد و دانشجویان تصمیم گرفتند که به‌صورت نمادین در پلکان وزارت علوم این نشست را برگزار کنند.» مؤمنی ملکشاه ادامه می‌دهد: ماحصل آن نشست، چهار مطالبه افزایش نیافتن هزینه‌های اسکان و تغذیه دانشگاه‌ها در سال تحصیلی جدید، ابلاغ قانون افزایش سنوات تحصیلی، دسترسی آزاد به آیین‌نامه‌های مصوب وزارت علوم و جلسه با وزیر علوم بود که به‌صورت مکتوب تحویل دفتر وزیر علوم داده شد و دانشجویان درخواست کرده بودند که وزیر علوم تا 15 شهریور پاسخگوی مطالبات دانشجویان باشند.

پس از آن مور دانشجویان وزارت علوم، در تماس تلفنی، از چندین شورای صنفی دانشگاه‌ها می‌خواهد که در جلسه‌ای با حضور مجتبی صدیقی، رئیس سازمان امور دانشجویان و معاونان او و همچنین مهندس یزدان مهر، رئیس صندوق رفاه دانشجویان، شرکت کنند.
فاطمه عمرانی، دبیر شورای صنفی دانشگاه بین‌المللی قزوین، از جمله افرادی است که در جلسه وزارت علوم شرکت کرده است. او توضیح می‌دهد: صحبت‌های بسیاری در مورد شرکت یا عدم شرکت در این جلسه صورت گرفت. با توجه به روند طی شده و بی‌توجهی وزارت علوم به مطالبات کشوری دانشجویان، تصمیم بر آن بود که در جلسه شرکت نکنیم اما در نهایت تصمیم جمع بر آن شد که با شوراهایی که به جلسه دعوت نشده‌اند در جلسه شرکت کنیم تا نشان دهیم که قصد داریم با تعامل و گفت‌وگو به مطالبات خود دست پیدا کنیم و مطالبات را نیز جدی‌تر پیگیر باشیم.» محمدامین حسینی، دبیر شورای صنفی دانشگاه نوشیروانی بابل، که در جلسه حضور داشته در مورد روند برگزاری جلسه می‌گوید: «جلسه با حواشی زیادی همراه بود و ما صراحتا انتقادهای خود را مطرح کردیم؛ در این جلسه در مورد برخی از مطالبات کوچک و مختص به دانشگاه‌ها قول پیگیری داده شد اما در مورد مطالبات عمومی و کشوری دانشجویان، پاسخی روشن و مثبت داده نشد.» هم چنین دبیرشورای صنفی دانشگاه صنعتی شریف، معتقد است که دعوت گزینشی وزارت علوم به قصد ایجاد اختلاف بین دانشجویان بوده است.

مجموع این این اطلاعات تا حدی زیادی نشان دهنده آن است که وزارت علوم در حوزه های علمی عملکرد قابل دفاعی داشته و در حوزه صنفی و دانشجویی هنوز نتوانسته است عملکرد قابل دفاعی را از خود به جای بگذارد. این وضعیت یعنی قوت در مسایل علمی از طرفی امید به تغییر در دانشگاه‌های ایران را تقویت کرده است ومهم ترین مصداق برای خروج وزارت علوم از رکودی است که درسال های 1384 تا 1392مبتلا به آن بود. اما از سوی دیگر هنوز چالش هایی باقی مانده است. چالش هایی که در صورت رفع آن در سال تحصیلی منتهی به انتخابات می تواند، دوباره امیدهایی را در میان طبقه حامی حسن روحانی در انتخابات سال 1392 را زنده تر کند.