برندگان شکست برجام چه کسانی هستند؟

حسین موسویان، دیپلمات پیشین کشورمان و محقق ارشد دانشگاه پرینستون به همراه حسام رحمانی، دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه ایروین کالیفرنیا در یادداشتی در روزنامه هافینگتون‌پست به بررسی و تحلیل برندگان شکست برجام پرداختند.

به گزارش انتخاب، در این یادداشت آمده است: در 14 جولای 2016 ایران و قدرت‌های جهانی موفقیت در حصول توافق هسته‌ای به‌نام برجام را اعلام کردند؛ با این وجود اجرای این توافق هم‌چنان با ریسک مواجه است. کنگره آمریکا با اکثریت جمهوریخواهان مخالف توافق هسته‌ای است و آن را نشانه آشکار ضعف رییس‌جمهور اوباما تلقی می‌کند. از طرف دیگر منتقدان برجام در ایران هم آن را فصل دیگری از تاریخ خیانت و خصومت آمریکا علیه ایران قلمداد می‌کنند.

حضرت آیت الله خامنه‌ای، رهبر معظم ایران اخیرا در سخنرانی خود برجام را نمونه بیهوده بودن مذاکره با آمریکا دانستند. ایشان و بسیاری از دیگر مقامات رسمی ایران معتقدند که آمریکا به تعهداتش در قالب برجام عمل نکرده است. باوجودی که ایران از نتایج ملموسی هم‌چون دوبرابر شدن صادرات نفت، دسترسی به 30 میلیارد دلار از سرمایه‌های بلوکه شده و عقد 60 میلیارد دلار قراردادهای جدید سرمایه‌گذاری و اقتصادی و صتعتی بهره‌مند شده، اما نشانه‌های دلسردکننده‌ای در رفع کامل تحریم‌ها به‌ویژه در بخش بانکی مشاهده می‌شود که مانع عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با جهان غرب شده است. زیرا شرکت‌های جهان غرب برای تجدید روابط اقتصادی خود با ایران، نگران مجازات‌های مجدد آمریکا به‌خاطر سایر تحریم‌های یک‌جانبه غیرهسته‌ای این کشور علیه ایران هستند.

باوجودی که اوباما قول داده که مصوبات کنگره در نقض برجام را وتو خواهد کرد، اما لابی ضد برجام در واشنگتن به تلاش‌های خود برای جلوگیری از عادی شدن روابط اقتصادی جهانی با ایران ادامه می‌دهد. با توجه به فشارها در واشنگتن برای شکست برجام و نشانه‌های ناامیدی در تهران، باید توجه داشت که برندگان اصلی شکست برجام چه کسانی هستند؟

اسراییل:

نتانیاهو، نخست‌وزیر فتنه انگیز اسراییل با رسوایی تمام برجام را یک اشتباه تاریخی آمریکا خوانده است. اخیرا هم یاکوامیدرور، مشاور پیشین امنیت ملی نتانیاهو برجام را موجب از دست رفتن فرصت تاریخی نابود کردن توان هسته‌ای ایران دانست. لابی اسراییل در واشنگتن هم‌چون "بنیاد دفاع از دموکراسی"، مستمرا درپی فلج کردن برجام است زیرا دولت دست‌راستی تل آویو بهبود روابط آمریکا با ایران و عادی شدن شرایط جهانی ایران را تهدیدی می‌داند که باید از طریق تخریب برجام این تهدید را کاهش داد. در صورت شکست برجام ایران ظرفیت هسته‌ای خود را به قبل از برجام ارتقاء داده و قدرت‌های جهانی هم تحریم‌ها و فشارهای گذشته را تجدید خواهند کرد. این وضعیتی است که تل‌آویو در راستای منافع خود دانسته و منتفع خواهد شد.

عربستان:

تنش بین ایران و عربستان در چند ساله اخیر شدت گرفته درحالی که دو طرف سیاست‌های متضادی را در یمن، سوریه و بحرین دنبال می‌کنند. روابط این دو کشور با شهادت هزاران ایرانی در مناسک حج گذشته و اعدام شیخ نمر، روحانی عالی مقام شیعه و تعداد دیگری از شیعیان حق‌طلب توسط سعودی‌ها  و متعاقبا حمله به سفارت سعودی در تهران وخیم‌تر شد. حمایت اخیر سعودی‌ها از گروهک تروریستی منافقین، وضعیت را به‌گونه‌ای تخریب کرده که شانس بهبود روابط دو کشور در آینده نزدیک را بسیار کاهش داده است. اتحاد سعودی با اسراییل علیه ایران وخامت روابط را به‌گونه‌ای تشدید کرده که روابط ریاض-تهران با "جنگ سرد" توصیف می‌شود. در چنین شرایطی لازم به توضیح نیست که چگونه شکست برجام موجب تضعیف ایران و تقویت جایگاه منطقه‌یی سعودی خواهد شد.

بلوک شرق:

در دوران تحریم‌های هسته‌ای روابط اقتصادی ایران با غرب شدیدا کاهش و متقابلا این روابط با شرق افزایش چشم‌گیر یافت. چین به‌عنوان شریک اول اقتصادی ایران جایگزین اروپا شد در حدی که روابط اقتصادی پکن با ایران به 60 میلیارد دلار افزایش یافت.

بعد از برجام روسیه و هند گام‌های بلندی به‌سمت توسعه روابط با ایران برداشته‌اند. روسیه بسیار فراتر از چالش جاری رفع تحریم‌ها، مسیر روابط استراتژیک با ایران را تقویت می‌کند. مسکو سیستم موشک‌های دفاعی اس 300 را در اختیار ایران گذاشت، از یکی از پایگاه‌های هوایی ایران برای تسهیل در عملیات علیه داعش استفاده کرد و ساخت دو نیروگاه هسته‌ای جدید با ایران را کلید زد. هند خرید نفت از ایران را افزایش داد و درصدد 500 میلیون دلار سرمایه‌گذاری در بندر چابهار است. پس از برجام ایران تلاش می‌کند روابط اقتصادی خود را متنوع کند. طبیعتا با شکست برجام، این تلاش‌ها هم بی‌نتیجه خواهد ماند و روابط اقتصادی با شرق افزایش بیش‌تر و روابط اقتصادی با غرب با عقب‌گرد بیش‌تر مواجه خواهد شد.

علاوه بر منافع زیادی که کشورهای متعدد از اجرای برجام بهره‌مند خواهند شد، موفقیت برجام به نفع کل جامعه جهانی خواهد بود زیرا از ظرفیت‌های توسعه روابط با ایران در سطح وسیع‌تری منتفع خواهد شد.

اوباما، رییس‌جمهور آمریکا در پیام 15 جولای 2015 خود گفت که برجام فرصتی برای حرکت به‌سمت پیش است که باید آن را محقق کرد. چنین فرصتی نه فقط برای آمریکا و ایران بلکه کل جهان وجود دارد که امروز و بیش از همیشه لازمه آن پایبندی به اجرای برجام و دستاوردهای آن است.

جامعه جهانی باید برای اجرای کامل برجام همت والایی بخرج دهد زیرا که این جامع‌ترین توافق در تاریخ منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای است. در حالی که ایران به تمام تعهداتش در اجرای برجام عمل کرده، این وظیفه آمریکاست که قدم‌های لازم جهت پرکردن خلاء موجود در اجرای کامل برجام را بردارد. با چنین روندی می‌توان از تجربه برجام برای حل سایر بحران‌های منطقه از طریق دیپلماسی استفاده کرد.

فرای منافع خاص برخی از کشورها، شکست برجام  شانس سیاست‌های معتدل در تهران و واشنگتن را کاهش و روند تخاصم و دشمنی بیش‌تر را افزایش خواهد داد. مخالفان برجام در کنگره آمریکا، اسراییل و عربستان برای اعمال سیاست‌های ضدایران مشروعیت لازم را کسب خواهند کرد. در ایران هم بی‌اعتمادی دیرینه تقویت شده و لذا شانس هرگونه گفت‌وگو کاملا منتفی و راه برای جنگ‌طلبان گشوده خواهد شد. لذا هزینه‌های جهانی شکست برجام  بسیار فراتر از منافع محدود برخی از کشورها خواهد بود.