پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : سرعت رشد شهرنشینی در ایران دو
برابر میانگین جهانی است، بیشتر شهرهای جدید در سواحل مکان‌یابی شده‌اند و
١٢ شهر جدید در ایران ایجاد می‌شود.
روزنامه «شهروند» افزوده است: بنا به تازه‌ترین اعلام محسن
نریمان، معاون وزیر راه و شهرسازی، بیشتر شهرهای جدید در سواحل کشور یا
مناطقی ایجاد می‌شود که قابلیت سرمایه‌گذاری و پتانسیل اشتغال و کارآفرینی
دارند. این شهرها قرار است سیل جمعیت متمرکزشده در مناطق کویری کشور و
حاشیه کلانشهرها را دفع کند و زندگی در شهرهای بندری را رونق دهد.
حالا رشد خیره‌کننده شهرنشینی در ایران و نبود زیرساخت‌های
مناسب زندگی شهری، موجب شده است مردم ایران با معضل دیگری با عنوان «توزیع
نامتناسب جمعیت» مواجه شوند.
نزدیک به ٦٠ درصد مردم جهان شهرنشین هستند، این درحالی است
که در ایران بیشتر از ٧٣ درصد مردم شهرنشین شده‌اند و بانک جهانی سرعت رشد
شهرنشینی در ایران را نزدیک به دو برابر میانگین جهانی اعلام کرده است اما
شهرنشینی منتهای آمال مردم ایران نبوده و توزیع نامناسب امکانات و بودجه
در شهرهای ایران موجب شده است مهاجران باز هم بار و بندیل بسته و راهی
کلانشهرها و حومه آن شوند.
حالا نتیجه نبود برنامه‌ریزی جامع برای توسعه شهری در ایران
موجب شده است که بیشتر از ١٤ میلیون نفر از مردم ایران در تهران و حومه آن
ساکن شوند. این درحالی است که در برخی مناطق کشور از جمله سواحل جنوبی
کمتر از ٥ نفر در یک کیلومتر مربع ساکن هستند.
گزارش‌های توزیع جمعیت در ایران همچنین نشان می‌دهد که در
برخی مناطق مانند قم و البرز تقریبا تمامی روستاها از بین رفته و بیشتر از
٩٠درصد مردم شهرنشین شده‌اند. تمرکز جمعیت ایرانی‌ها در مناطق مرکزی
مشکلات دیگری نیز به دنبال داشته است. حالا در شرایطی که بحران خشکسالی بر
کشور سایه انداخته است، بخش عمده مردم ایران در مناطق کویری مرکز ایران
ساکن شده‌اند.
کمبود آب برای فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و شرب در مناطق
مرکزی موجب شده است وزارت نیرو موضوع انتقال آب دریای خزر و خلیج‌فارس به
کویر را مطرح کند. موضوعی که از نظر بسیاری از کارشناسان نه‌تنها بسیار
هزینه‌بردار و غیراقتصادی است که برخلاف سیاست‌های توسعه شهری در جهان است.
در کشورهای پیشرفته شهرهای بندری جزو کلانشهرها به شمار
می‌آیند زیرا با پتانسیل عظیم درآمدزایی در بنادر جهان، میزان اشتغال و
سرمایه‌گذاری در شهرهای بندری چشمگیر است و همین مسأله یعنی شغل و درآمد
بیشتر برای مهاجران به سواحل جاذبه ایجاد کرده است. این مسأله که به شدت
مورد تأکید عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی کابینه یازدهم است، موجب شده
که ایجاد شهرهای جدید به‌ویژه در سواحل کشور مورد توجه قرار گیرد.
١٢ شهر جدید ایجاد می‌شود
ایجاد شهرهای جدید و به‌ویژه شهرهایی که در سواحل دریاها
مستقرند، یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که توسط وزارت راه و شهرسازی
دولت یازدهم پیگیری می‌شود. محسن نریمان، معاون وزیر راه و شهرسازی و
مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید کشور که پنجشنبه‌شب به خراسان رضوی سفر
کرده، در همین رابطه اعلام کرده است ١٢ شهر جدید در سطح کشور به‌ویژه در
منطقه مکران و جنوب ایران و در محدوده سواحل دریای عمان و خلیج‌فارس ایجاد
می‌شود.
او دراین‌باره توضیح داد: شهرهای «جاسک، تابناک، سیراب و تیس»
ازجمله شهرهایی هستند که در قالب نسل نو شهرهای جدید کشور پس از تصویب در
شورایعالی شهرسازی ایجاد خواهند شد.
معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان این‌که ایجاد شهر جدید تیس
در نزدیکی چابهار به تصویب شورایعالی شهرسازی رسیده است، ادامه داد: درحال
حاضر ١٧ شهر جدید در کشور دایر است که دو شهر در گلبهار و بینالود در استان
خراسان رضوی استقرار دارند.
البته او تأکید کرده است برخی شهرهای جدید که در سواحل مستقر
نیستند با اهدافی مانند توسعه گردشگری و صنعتی ایجاد شده‌اند و در کل
تجارت‌محور هستند که این شهرها می‌توانند با ایجاد اشتغال جمعیت کشور را به
سکونت تشویق کنند.
شهر پارس (در عسلویه)، هورا (در همدان)، طوسان (در تهران)،
ایوانکی(در سمنان)، پرنیان (در قم) و لارستان (در فارس) نام برخی دیگر از
شهرهای جدید است که در دست مطالعه و برنامه‌ریزی قرار دارند.
گویا قرار است شهرهای جدید با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ایجاد
شوند اما وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده است جزییات دقیق ایجاد شهرهای
جدید فعلا اعلام نمی‌شود زیرا اعلام این اطلاعات موجب سوداگری زمین و مسکن
در آن مناطق می‌شود. بنابراین پس از پایان مطالعات و تملک زمین‌های منطقه،
جزییات ایجاد شهرهای جدید رسانه‌ای می‌شود.
نابودی زندگی روستایی در استان‌های قم و البرز
موضوع ایجاد شهرهای جدید در شرایطی اعلام می‌شود که آمارهای
بانک جهانی نشان می‌دهد متوسط رشد شهرنشینی در ایران طی ٥٠سال گذشته
تقریبا دوبرابر میانگین جهانی بوده است. بر این اساس نسبت شهرنشینی در
ایران در سال‌های ۱۸۸۲، ۱۹۶۱ و ۲۰۱۲ میلادی به ترتیب برابر با ۲۵.۷، ۳۴.۰۴ و
۷۲ درصد بوده که هم‌اکنون به بیش از ۷۳ درصد رسیده است. در بین شهرهای
ایران نیز تهران با افزایش یک میلیون و ۷۶۷ هزار نفر از سال ۸۵ تا ٩٠
بیشترین آمار افزایش جمعیت را به خود اختصاص داده است. پس از تهران
استان‌های قم و البرز با درصد شهرنشینی بیشتر از ٩٠درصد بیشترین رشد
شهرنشینی در ایران را تجربه می‌کنند.
در این میان از ریزش شدید جمعیت روستایی و سرعت گرفتن نابودی
روستاها که بگذریم، سیاست‌گذاری‌های کشور تاکنون در راستای جلوگیری از
تمرکززدایی نبوده است و به دلیل توزیع نامتوازن بودجه و امکانات شهرهای
مختلف، زندگی شهری برای بسیاری از مهاجران جذاب نبوده و نتوانسته پاسخگوی
سطح انتظاراتشان باشد.
مهاجرت بی‌رویه به کلانشهرها یا حاشیه شهرهای بزرگ مؤید آن
است که بسیاری از ساکنان شهرهای مختلف به دلایل مهمی ازجمله نبود شغل مناسب
و انجام اکثر فعالیت‌های تجاری کشور در پایتخت، مجبور به ترک شهرها و
روستاهای خود شده و در تهران و شهرهای اطراف آن سکنی گزیده‌اند، به‌گونه‌ای
که جمعیت تهران بدون حومه بیش از ۸.۵ میلیون و با احتساب حومه بیش از ۱۴
میلیون نفر بوده است. همین مسأله موجب شده است که کلانشهرهای ایران موج
بزرگی از مهاجرت‌ها را تجربه کنند. مهاجرت‌هایی که حالا خارج از ظرفیت و
زیرساخت‌ها در شهرهای بزرگ به‌شمار می‌آید.
رویگردانی ایرانی‌ها از شهرهای بندری
توزیع نامناسب جمعیت شهری در ایران حالا به مشکلات و
هزینه‌های دیگری منجر شده است. عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی با اشاره
به این موضوع توضیح می‌دهد با وجود آن‌که خشکسالی در کشور بیداد می‌کند و
نقاط کویری مرکز ایران از این لحاظ در وضع هشداردهنده‌ای قرار دارند، نرخ
سکونت در سواحل کشور و در مجاورت آب‌ها بسیار پایین است، به‌گونه‌ای که
میانگین جمعیت ساکن در برخی از سواحل ایران به کمتر از ٥ نفر در یک کیلومتر
مربع می‌رسد.
این درحالی است که سیاست‌گذاران بدون توجه به این مسأله،
موضوع انتقال آب از خلیج‌فارس و دریای خزر به کویر مرکزی ایران را مطرح
می‌کنند؛ پروژه‌ای بسیار پرهزینه که برخی کارشناسان آن را غیراقتصادی
می‌دانند. با این حال وزارت راه و شهرسازی دولت یازدهم معتقد است برای
کلانشهرهایی که حالا با انفجار جمعیت و نبود زیرساخت‌های کافی وضع تنش‌باری
را تجربه می‌کنند، راهکار بهتری وجود دارد؛ راهکاری که بسیار ارزان‌تر از
انجام پروژه‌های پرهزینه و غیراقتصادی و توسعه بیشتر کلانشهرهاست.
عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی با اشاره به ظرفیت
فوق‌العاده سواحل ایران برای درآمدزایی و اشتغال معتقد است، می‌توان با
سیاست‌گذاری‌ها جمعیت مهاجر را به سکونت در شهرهای ساحلی تشویق کرد.
حمل‌ونقل کالا از طریق سواحل، صنایع بزرگ فراساحلی و کشتیرانی، استخراج نفت
و گاز و ... همه و همه پتانسیل‌های قابل توجه درآمدزایی است که شهرهای
بندری را به کلانشهرهای جهان تبدیل می‌کند.
علاوه بر آن، سکونت در سواحل از نظر استراتژیک و امنیتی و
استفاده ارزان از آب شرب و صنعتی اهمیت دارد. با این وجود نقش دریا در
اقتصاد شهری ایران به کلی فراموش شده و غالب شهرها به شکل سنتی در دل
روستاهایی که کنار قنات یا رودخانه تشکیل شده‌اند، گسترش یافته‌اند که
معضلاتی همچون کم‌آبی، استفاده از آب‌های فسیلی و فرونشست خاک را در پی
داشته است.
ایجاد مشوق برای شهروندان شهرهای جدید
با این حال توزیع مطلوب جمعیت در شهرهای ایران نیازمند
سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های ویژه است و تنها ایجاد شهرهای جدید
نمی‌تواند معضلات توزیع جمعیت در ایران را رفع کند.
محسن نریمان، مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید و معاون وزیر
راه و شهرسازی دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: برای شهرهای جدید به‌ویژه
در نقاطی مثل سواحل جنوبی کشور باید به‌گونه‌ای سیاست‌گذاری شود تا
مشوق‌هایی برای سرمایه‌گذاران و مردم ایجاد کند و سکونت در آن دارای جاذبه
شود. به‌عنوان مثال باید حمایت‌های مالیاتی و گمرکی برای سرمایه‌گذاران در
این مناطق ایجاد شود.
او ادامه می‌دهد: البته درحال حاضر برخی از این مشوق‌ها مانند
معافیت‌های مالیاتی وجود دارد اما برای این‌که بتوان سرمایه‌گذاری و
اشتغال در این مناطق را توسعه داد نیاز به برنامه‌ریزی و حمایت‌های بیشتری
است تا مهاجران این مناطق را برای زندگی خود انتخاب کنند.
محمود تهی‌دست، عضو اتاق بازرگانی سیستان و بلوچستان نیز
دراین‌باره به «شهروند» تأکید می‌کند: برای استقرار جمعیت در نقاطی مثل
بندر چابهار یا سواحل جنوبی باید انگیزه ایجاد کرد. به‌عنوان مثال درحال
حاضر یارانه مردم مرزنشین و ساکن سواحل که عمدتا مردم محروم هستند با
یارانه یک شهروند تهرانی برابر است یا مردم این مناطق از نظر مزایای
بازنشستگی، بیمه و حتی مالیات تفاوتی با مردم سایر نقاط کشور ندارند.
بنابراین طبیعی است که ساکنان این نقاط انگیزه‌ای برای ادامه سکونت نداشته
باشند و برای برخورداری از رفاه بیشتر به کلانشهرها مهاجرت کنند