چرا هواپیماهای روسی احتمالا به ایران برمی گردند؟

سرویس بین الملل «انتخاب»؛ المانیتور نوشت: اخبار مربوط به پرواز جنگنده های روس برای عملیات هوایی در سوریه از ایران در تاریخ 15 آگوست منتشر شد. منبع خبری المصدر نیوز برای اولین بار حضور بمب افکن های TU-22M3 و سوخو-34 روس را در ایران گزارش داد.

به گزارش «انتخاب»، خیلی زود وزارت دفاع روسیه نیز پرواز جنگنده ها و بمب افکن های روس از ایران برای بمباران مواضع داعش در سوریه را تایید کرد.

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران این عملیات ها را تایید کرده و گفته بود آنها به دستور شورا چنین اقدامی داشته اند و اینکه همکاری ایران و روسیه در سوریه علیه داعش تا نابودی کامل داعش ادامه خواهد داشت.

چند روز بعد رسانه های ایرانی و روسی به طور تعجب آوری خبر دادند که عملیات روس ها از همدان فعلا به پایان رسیده و هواپیماهای روسیه ایران را ترک کرده اند. تردید هایی در باره عواقب توسعه روابط ایران و روسیه در این رابطه وجود دارد. هنوز معلوم نیست چرا ایران در وهله اول قبول کرد که روس ها از پایگاه هوایی همدان استفاده کردند و چرا روس ها به این سرعت صحنه را ترک کردند.

نیروی هوایی روسیه قبلا از طریق پایگاه نظامی در قفقاز به مواضع داعش در سوریه حمله میکرد. برای دستیابی به اهداف در سوریه از طریق پایگاه موزدوک در قفقاز 2000 کیلومتر فاصله بوجود داشت. استفاده از پایگاه هوایی همدان این فاصله را به 900 کیلومتر کاهش داد. روسیه همچنین از طریق پایگاه نظامی حمیمیم در سوریه نیز حملات نظامی اش را برنامه ریزی میکرد اما این پایگاه نیز برای TU-22M3 که بزرگترین بمب افکن های موجود در جهان است مناسب نبوده است.

ایران همواره از دولت بشار اسد حمایت کرده و همواره حمایت های استراتژیکش را برای آنها در نظر گرفته است. بنابراین می توان تصور کرد که دیدگاه ایران در همکاری هایش با روسیه در سوریه در راستای دستیابی این کشور به اهداف و منافع در سوریه است. 

همکاری های استراتژیک با دولت هایی که منافع مشترک با ایران در سوریه دارند به راحتی قابل تغییر نیست. تصمیم در خصوص پذیرش روس ها در خاک ایران از سوی شورای عالی امنیت ملی گرفته شده که شامل نمایندگانی از همه گروه های قدرت در ایران است.

اینکه 20 نماینده مجلس در ایران اعتراضشان را نسبت به این مساله اعلام کردند دلیل موجهی برای خروج ناگهانی روس ها از همدان نبوده است. تئوری های مختلفی در باره احتمالات پیرامون عقب نشینی روس ها از ایران وجود دارد.

تردیدهایی در خصوص انگیزه های اولیه مسکو در استفاده از پایگاه هوایی همدان وجود دارد. این ادعا مطرح است که از زمانی که پرواز هواپیماهای روس بر فراز سوریه توسط ماهواره های جاسوسی غرب رصد شد اپوزیسیون سوریه میتوانستند آمار مکان هایی که قرار بود بمباران شوند را دریافت کنند. بنابراین زمانی که مسکو از پایگاه هوایی ایران استفاده کرد زمینه های غافلگیری برطرف شد.

در مورد دلایل خروج روسیه از ایران این امکان وجود دارد که آنها پایگاه هوایی همدان را برای بمب افکن های TU-22M3 مناسب ندیده باشند. بعد از انجام چند پرواز به این نتیجه رسیدند که ارزیابی آنها از ظرفیت ها و کمبودهای این پایگاه باید کامل شده و لازم است که برای عملیات ها در آینده بهبود پیدا کند.

این امر هم محتمل است که روسها به سادگی تصمیم گرفته باشند که عملیات هایشان را از طریق پایگاه هوایی حمیمیم انجام دهند و از استقرار TU-22M3 ها خودداری کنند. و اگر لازم شد پرواز TU-22M3 ها را از قفقاز هدایت و برنامه ریزی کنند.

این تئوری هم وجود دارد که روس ها هرگز هواپیماهایشان را از ایران خارج نکرده باشند و اعلام خروج آنها از ایران تنها یک فریب استراتژیک بوده که آنها را از غافل گیری مصون نگاه دارد. این فرضیه به واسطه اخبار و عکس های ماهواره ای به راحتی رد میشود.

باید دید این تحولات چه تاثیری بر روابط ایران و روسیه دارد. دو زوایه دید وجود دارد: تاثیر همکاری های آنها بر بحران سوریه و امتیازات استراتژیکی برای کشورهایی که از اسد حمایت میکنند و همچنین همکاری های کلی در سطوح استراتژیک و تاکتیکی.

به دلیل برخی تیرگی ها در تاریخ روابط ایران و روسیه برخی نخبگان ایرانی نسبت به این همکاری ها با روسیه بدبین هستند. این نخبگان امروز رفتار روسیه را غیر قابل پیش بینی ارزیابی میکنند که با فقدان منافع مشترک استراتژیک در سطح بین المللی با ایران همراه شده است و این مساله به وضوح نشان میدهد که تهران و مسکو دوران سختی را در شکل گیری یک اتحاد استراتژیک با هم سپری میکنند

از این گذشته برخی ایرانی ها ایران را وارث امپراتوری های بزرگ میدانند و برخی ایران را رهبر جهان اسلام. در چشم هر دوی این گروه ها روابط تنگاتگ با روسیه تنها زمانی قابل قبول است که همکاری های استراتژیک بر اساس منافع برابر تنظیم شده باشد.

این مساله مشکل زاست چرا که روسیه به دنبال شراکت برابر نیست بلکه به دنبال یک متحد با قدرت کمتر است.

موانع متعددی در شکل گیری اتحاد ایران و روسیه وجود دارد. در میان این موانع ماده 146 قانون اساسی ایران استقرار هر گونه پایگاه نظامی خارجی در ایران را ممنوع کرده است. یک اتحاد استراتژیک میتواند مستلزم حضور دائمی روسیه و تجهیزات این کشور در ایران باشد .