میرمحمود موسوی: ادبیات سیاسی ترکیه تغییر کرده است/ فضای دو قطبی ترکیه می‌تواند زمینه‌ساز حرکت‌های اجتماعی شود

شفقنا: با گذشت چند هفته از کودتای نافرجام در ترکیه و موجی از بازداشت ها و حاد شدن بحران، مسوولان ترکیه توانستند به سرعت بر اوضاع مسلط شده و باب جدیدی از روابط منطقه ای و نقش آفرینی را برای خود باز کنند؛ اما وقوع کودتا و تبعات آن چیزی نیست که به خواسته اردوغان به سرعت فراموش شود و آثار آن از بین برود.

خبرنگار شفقنا درباره دلایل کودتا و آینده حزب عدالت و توسعه و میزان موفقیت این حزب در حفظ قدرت داخلی و منطقه ای با میرمحمود موسوی، دیپلمات باتجربه و تحلیلگر مسایل بین الملل به گفت و گو پرداخته است.

*اخیرا پنجمین کودتا در کشور ترکیه به وقوع پیوست اما بر خلاف موارد قبلی با شکست مواجه شد. دلایل بروز این کودتا را در چه مسایلی می دانید و آیا این کودتا، زمینه قدرتمندتر شدن اردوغان را فراهم کرد؟

موسوی: قبل از اینکه به سوال شما پاسخ بدهم این موضوع را عنوان کنم که در طول دو سه دهه اخیر اگر قضیه کودتا را بررسی کنیم این نتیجه به دست می آید که زمینه برای کودتا و امکان برای کودتا خیلی کمتر از گذشته شده است. آمار و ارقامی که در دست است نشان می دهد، گرایش کشورهای توسعه نیافته به سمت حکومت های دموکراتیک مبنتی بر آرای مردم بیشتر شده است. هرچند که نمی‌توانیم بگوییم احتمال و امکان کودتا به طور کامل از میان رفته  است. بعضی از کشورها در میانه ‌راه هستند. با این مقدمه می‌خواهم این را عرض کنم که در مجموع تعداد کودتاهایی که در سال‌های اخیر مشاهده می‌کنیم خیلی کم است و به نظر می‌رسد این روند ادامه پیدا می‌کند و اگر با این روند پیش برویم در آینده کودتا کمتر و کمتر هم می‌شود.

بر اساس نظرسنجی‌های انجام شده و بر اساس شاخص های موجود در میان کشورهای منطقه خاورمیانه و غرب آسیا، ترکیه از نظر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی توسعه یافته است. روشن و بدیهی است در کشورهایی که بیشتر توسعه یافته هستند امکان کودتا به شدت پایین است. در مورد کشور ترکیه در تحلیل‌های مختلفی که در رسانه‌ها توسط کارشناسان سیاسی ارائه می‌شد کسی کودتا را مطرح نمی‌کرد و احتمال کودتا بسیار پایین آمده بود. کودتا از موضوعات مورد بحث جلسات و تحلیل‌های سیاسی نبود اما کودتای ترکیه اتفاق افتاد هرچند که شکست خورد و آن هم دلایل خودش را دارد. اگر یادتان باشد ما تجربه مصر را نیز پیش از آن داشتیم، نمی‌توانیم به طور قاطع بگوییم که در آینده کودتایی نخواهیم داشت. احتیاط عقلانی ایجاب می‌کند که محتمل بدانیم. هرچند که روند قضایا به سمت کاهش بیشتر کودتا در جهان است.

*وضعیت ترکیه را بعد از این کودتا در منطقه و موازنه قدرت را چطور ارزیابی می‌کنید؟

موسوی: از سال ۲۰۰۳ حزب عدالت و توسعه و آقای اردوغان روی کار آمدند و این جریان به تدریج به سمتی سوق پیدا کرد که قدرت ارتش ترکیه را که به غلط قدرت اول سیاسی در این کشور بود کاهش بدهد اما این کودتا ابزار و فرصت خوبی برای سیاسیون فراهم کرد تا دست به اقداماتی بزنند که بیشتر تضمین کند در آینده نظامیان نتوانند قدرت سیاسی را به دست بگیرند.

*ارزیابی شما از مدیریت آقای اردوغان در این کودتا چیست؟

موسوی: آقای اردوغان در طول سه سال اخیر در کنار سایر مسایلی که داشت، با جریانی مواجه بود که از آن به نام دولت موازی یاد می‌کرد. جریانی که در چند سال گذشته اردوغان آن را دنبال می‌کرد. پیش از این اقداماتی از طرف آقای اردوغان و حزب عدالت و توسعه و حزب حاکم صورت گرفت که این قضیه را مدیریت و کنترل کنند ولی باز کودتا اتفاق افتاد. بعد از کودتا تصمیم آنها بر این شد که از فرصت موجود بر اساس مجموعه اطلاعاتی که قبلا جمع‌آوری کرده بودند در جهت حذف آنها از فضای سیاسی موجود استفاده کنند و آنها را از دستگاه‌های اداری و سیاسی دور کنند این چیزی است که در ترکیه اتفاق افتاد. نکته دوم، روش حذف این افراد  بود. دستگیری‌های گسترده به همراه حذف افراد از دستگاه‌های دولتی و لشگری که این افراد یک فضای دو قطبی در ترکیه به وجود می‌آورند، این فضای دو قطبی می‌تواند زمینه‌ساز حرکت‌های اجتماعی در آینده شود که حتما علیه دولت و حکومت ترکیه است. به نظر من، اردوغان موفق‌تر بود اگر اجازه نمی‌داد فضای دو قطبی حاکم شود و تصور می‌کنم که به مصلحتش نزدیک‌تر بود، هم به مصلحت حزب عدالت و توسعه و هم مصلحت شخص ایشان بود. در ادامه راه احتمال دارد هم در داخل حزب و هم در فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه مشکلات جدی برای اردوغان و ادامه کار او و حزب عدالت و توسعه به وجود آید.

*برخی از زیرکی اردوغان جریان کودتا و تسویه حساب با مخالفان می گویند. نظر شما چیست؟

موسوی: تردید دارم این کودتا به نفع آقای اردوغان تمام شده باشد. به ضرر همه بوده و به ضرر آقای اردوغان هم هست. کودتایی که اتفاق افتاد اشتباهی بود که هرچند نظامیان مرتکبش شدند ولی ضررش دامن همه جامعه ترکیه را می‌گیرد چه از نظر سیاسی چه از نظر اقتصادی.

*ارتش در ترکیه کلا تضعیف شد؟

موسوی: در داخل ترکیه از نظر سیاسی ضعیف شد ولی وقتی ارتش به شغل اصلی خود برگردد قوی تر هم می شود.

* پس می توان گفت، توان ورود به مسایل سیاسی را ندارد؟

موسوی: هنوز زود است که به نتیجه گیری قطعی برسیم.برای پاسخ به این پرسش باید منتظر ماند تا هیجانات فروکش کند.

*با توجه به تبعات کودتا، جایگاه بین المللی ترکیه چقدر آسیب دیده است؟

موسوی: در سال های اولیه، آقای اردوغان و عدالت و توسعه از طرف دنیای غرب، از طرف جهان اسلام و از طرف کشورهای در حال توسعه تحسین شد. چون توانست وضعیت اقتصاد ضعیف ترکیه را سامان ببخشد. در مدت ده سال درآمد سرانه کشور را سه برابر کند. تورم را به کمترین سطح خودش برساند، در حوزه اقتصاد به قدری موفق بود که بالاترین رشد اقتصادی را در اتحادیه اروپا به دست بیاورد. همچنین در حوزه عمومی سیاسی- اجتماعی حزب عدالت و توسعه علی‌رغم اتهاماتی که متوجهش بود آزادی های رو به گسترشی را تجربه می کرد. همه جریانات و گروه‌ها در فضای ترکیه نفس می‌کشیدند و فعالیت داشتند.

تعداد رسانه‌ها به شدت گسترش پیدا کرد. هر جناحی در بخش خصوصی روزنامه و تلویزیون  داشت اما این روند تحت تاثیر چند قضیه متوقف شد. اولین ضربه فاجعه اقتصادی در سال ۲۰۰۸ در سطح دنیا بود و بعد هم آغاز بهار عربی در تونس، لیبی و مصر  و بعد از آن هم ریزش مشکلات ناشی از فجایع سوریه به داخل ترکیه بود که هنوز به شدت ادامه دارد و در ابعاد چندگانه دولت ترکیه را گرفتار کرده است؛ و اکنون هم همین کودتا که ضربه سنگین و مهلکی بود که ممکن است هر حکومتی را از پا دربیاورد اما حزب عدالت و توسعه می‌تواند خودش را بسیج کند و با تعقل مشکلات را کاهش دهد. حزب عدالت و توسعه موفق است و قبلا توانسته بر مشکلات فائق آید دولت به برنامه مناسب و زمان احتیاج دارد.

در طول سال‌های اخیر غرب با حزب عدالت و توسعه مشکل پیدا کرده است. به نظر می‌رسد، غرب کم‌کم نگران ترکیه قدرتمند و مسلمان شده و نمی‌گویم اسلامی می‌گویم مسلمان چون ترکیه حکومت اسلامی ندارد اما مردمش مسلمان هستند که همین موضوع برای غرب، احساس خطر و تهدید ایجاد می کند لذا اتحادیه اروپا و جامعه اروپا به خصوص آلمان، فرانسه، انگلیس که قدرت‌های اول اروپا هستند، از موفقیت‌های اردوغان خرسند نبودند و نیستند. سیاست‌هایی که ترکیه در منطقه خاورمیانه پیش گرفته بود باعث عصبانیت اروپای حامی اسراییل شده بود. ظاهرا قدرت های اروپایی از شکست کودتا خوشحال نیستند.

*بعد از این اتفاق شاهد بودیم ترکیه مواضع خود را در قبال ایران، سوریه و داعش تغییر داد؛ این موضوع را چطور می بینید؟

موسوی: یک تغییرات در ادبیات سیاسی ترکیه می بینیم. مشخص نیست که این امر در نتیجه کنار رفتن داود اوغلو از نخست وزیری است یا از آثار کودتاست. به نظر من، قضاوت کمی عجولانه است. باید منتظر بود که دولت ترکیه بتواند اوضاع داخلی‌اش را تحت کنترل در بیاورد و بعد از آن بپردازد به مسایل سیاست خارجی. باید منتظر آن زمان باشیم.

*با این حجم گسترده بازداشت های بعد از کودتا و اعتراض برخی کشورهای اروپایی، ورود ترکیه به اتحادیه اروپا را چطور می‌بینید؟

موسوی: ترکیه به دلیل جماعت مسلمانی که دارد همچنین به دلیل سابقه تاریخی جنگ‌های صلیبی و حکومت عثمانی همیشه شانس کمی برای ورود به اتحادیه اروپا داشته است چه در زمان عدالت و توسعه و چه پیش از این کودتا و چه بعد از این کودتا چندان تفاوتی نکرده است. نگاه، نگاه ژئوپلیتیک و استراتژیک ترکیه است. ورود ترکیه به اتحادیه اروپا با چند مخالف سرسخت همراه است. شانس زیادی برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا نمی‌بینم.