بازخوانی شاهکارنامه مردان دیپلماسی هسته ای ایران

قرار گرفتن در مقابل نمایندگان 6 قدرت برتر جهان و دستیابی به توافق هسته ای با امتیازهای چشمگیر، از توانمندی و مهارت بالای تیم مذاکره کننده کشورمان در عرصه دیپلماسی حکایت دارد؛ افرادی که حدود 2 سال با صبر و سختکوشی تمام، سرانجام به اختلاف های دوازده ساله و غیرضروری ایران و قدرت های هسته ای پایان دادند.

 
زمانی که از گفت وگوهای هسته ای و توافق صورت گرفته در قالب برجام (برنامه جامع اقدام مشترک)، به ویژه در نزدیکی نخستین سالگرد آن در بیست و سوم تیرماه سخن به میان می آید، ناخودآگاه نام برخی از اعضای هیات دیپلماتیک کشورمان طی مذاکرات سخت و نفسگیر هسته ای به ذهن متبادر می شود. در این میان، نام «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه، «علی اکبر صالحی» رییس سازمان انرژی اتمی، «سیدعباس عراقچی» معاون امور حقوقی و بین‌ المللی وزارت امور خارجه، «مجید تخت روانچی» معاون اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه و «حمید بعیدی نژاد» رییس تیم کارشناسی مذاکره کننده ایران بسیار برجسته است.

هیات مذاکره کننده ایرانی به رغم برخی حاشیه سازی های داخلی و کارشکنی های خارجی دشمنان ایران، توانست با تلاش های خستگی ناپذیر و بهره گیری از فنون دیپلماتیک، بهترین نتیجه ممکن را برای تامین منافع ملی کشور رقم زند. آنان به خوبی می دانستند که دیپلماسی به عنوان روش حل مسالمت آمیز اختلاف ها بیش از هر ابزار دیگری می تواند پیچیده ترین و کورترین گره ها را باز کند.
 
**به کارگیری فنون دیپلماتیک و جنجال سازی مخالفان
دستیابی به موفقیت در فرایند مذاکره بین واحدهای ملی، بدون آگاهی از اصول و قواعد دیپلماتیک، امری دشوار و حتی ناممکن است؛ آن هم در گفت وگوهای هسته ای بین ایران و قدرت های جهانی که با توجه به حجم انبوه اختلافات، از درجه اهمیت و حساسیت ویژه ای برخوردار بود.
تیم هسته ای ایران در کنار تسلط به زبان غالب مذاکره کنندگان 1+5 (زبان انگلیسی) و آگاهی از فرهنگ طرف مقابل، می بایست از اصول و مهارت های مذاکره نیز شناخت کافی می داشت. مذاکره کنندگان ایران با تکیه بر مهارت های دیپلماتیک خود و سنجیدگی فکر و عمل، بارها ضمن جلوگیری از به بن بست رسیدن گفت وگوها، به زیاده خواهی های طرف مقابل پاسخ دادند. نمونه ای از این دست رفتار سنجیده را می توان در ماجرای پرت کردن خودکار عراقچی به سمت «جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا دید. کری که در نشستی به خاطر حساسیت جلسه از روی عصبانیت دستش را محکم روی میز کوبیده بود، سبب شد خودکارِ روی میز به عراقچی برخورد کند. با این حال، کری با واکنش سنجیده و بهنگام دیپلمات برجسته کشورمان مواجه شد. عراقچی در برابر، خودکار را برداشت و پیش کری پرت کرد. این برخورد خردمندانه موجب شد تا کری از عراقچی عذرخواهی کند.

همچنین جمله تاریخی ظریف با عنوان «هیچ وقت یک ایرانی را تهدید نکنید» به «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده گفت وگوهای هسته ای، نمونه دیگر از واکنش های قاطعانه دیپلماتیک است. این واکنش به تهدید موگرینی در مقابل مخالفت ایران با برداشته نشدن تحریم ‌های تسلیحاتی بود که وی گفته بود «پس برویم خانه‌ هایمان». برخوردهای هوشمندانه از این دست باعث شد تا به رغم تمایل غرب، تنها محدودیتی پنج ساله برای موضوع تسلیحاتی ایران در نظر گرفته شود.

رفتار دیپلماتیک دیگری که با حاشیه های زیادی همراه شد به پیاده روی پانزده دقیقه ای وزیران امور خارجه ایران و آمریکا در ژنو برمی گردد. اواخر دی ماه 1393 در جریان مذاکرات دوجانبه، ظریف و کری به خاطر احتیاط در مقابل شنود دستگاه های جاسوسی طرف های مخالف از جمله صهیونیست ها در محل مذاکره، چند دقیقه ای در حال پیاده روی به گفت وگو پرداختند. واکنش مخالفان توافق در داخل به حدی بالا گرفت که برخی رفتار ظریف را به معنای دهن کجی به انقلاب، نظام، مردم و به خصوص هزاران شهید توصیف کردند! شماری از نمایندگان نیز با «خطای دیپلماتیک» خواندن این اقدام، ظریف را به مجلس فراخواندند تا پاسخگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی باشد.

روبرو شدن اتفاقی وزیر امورخارجه کشورمان و رییس جمهوری آمریکا و احوالپرسی آنان در مهرماه 1394 در حاشیه هفتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل نیز هجمه هایی را علیه ظریف و تیم هسته ای به راه انداخت؛ بی غیرت خواندن ظریف و سردادن شعار مرگ بر آمریکا خطاب به وی در صحن علنی مجلس نهم از جمله این هجمه ها بود.

حتی در فاصله بین توافق هسته ای و اعلان رسمی اجرای برجام نیز تیم مذاکره کننده ایران با دشواری ها و تهدیدهای زیادی مواجه شد. تهدید به دفن کردن ظریف و صالحی در قلب راکتور اراک زیر سیمان از جمله تهدیدهای آشکار یکی از نمایندگان مجلس بود. با همه این سختی ها و ناملایمت ها اما تیم هسته ای با همت خود توانست در جبهه مذاکرات هسته ای خطوط بسیاری را بشکند و دستاوردهای چشمگیری را از گفت وگوها نصیب ایران کند.
 
**خط هایی که در جبهه مذاکرات هسته ای شکست و نتایجی که حاصل شد
تا تیرماه پارسال و دستیابی به توافق جامع، ظریف به همراه 2 تن از معاونانش طولانی ترین حضور دیپلماتیک را در خارج از کشور بعد از انقلاب اسلامی تاکنون داشته اند. تنها حضور آنان در نشست وین منتهی به توافق جامع هسته ای، 18 روز به طول انجامید.

همچنین، فروردین ماه پارسال در نشست لوزان که طی آن چارچوب اصلی توافق جامع هسته ای تعیین شد، کری رکورد گفت وگوهای بی وقفه یک وزیر امور خارجه آمریکا را پس از جنگ جهانی دوم شکست؛ گفت وگوهایی که از نیمه شب آغاز شده بود و تا صبح روز تفاهم لوزان ادامه یافت. افزون بر آن، به باور صاحبنظران و کارشناسان، متن برجام مفصل ترین متن چندجانبه از جنگ جهانی دوم تاکنون به شمار می رود. این توافق از یک متن اصلی و پنج ضمیمه (در مجموع 159 صفحه) تشکیل شده است.
گفت وگوهای هسته ای، صرف نظر از آن که طولانی ترین حضور وزیران امور خارجه پنج عضو شورای امنیت از هفت دهه پیش و زمان تشکیل شورای امنیت بود، مفصل ترین و پیچیده ترین دیدار وزیران امور خارجه ایران و آمریکا نیز محسوب می شد. دیدارهایی دوجانبه، سه جانبه و چندجانبه، رسمی یا غیررسمی، پشت درهای بسته یا در فضای باز که گاهی چند بار طی یک روز صورت می گرفت، گفت وگوهای هسته ای ایران و 5+1 را از سایر مذاکرات در سطح جهان متمایز می کرد. در این میان، وزیران امور خارجه ایران و آمریکا بیش از همه با یکدیگر دیدار و گفت وگو کردند. به باور ناظران، این میزان دیدار و گفت وگو میان وزیران امور خارجه 2 کشور از 130 سال پیش تاکنون بی سابقه بوده است.
در جریان گفت وگوهای هسته ای برای نخستین بار بود که کشوری از زیر فصل هفتم منشور ملل متحد با عنوان «اقدام در موارد تهدید علیه صلح، نقض صلح و اعمال تجاوز» خارج می شد. بر این اساس، شورای امنیت برای نخستین بار پذیرفت کشوری با دست پُر از زیر این فصل خارج شود زیرا پیشتر، کشورها تنها از راه جنگ یا تغییر رژیم می توانستند از زیر این فصل بیرون آیند.
همچنین، برای اولین بار بود که شورای امنیت پذیرفت یک کشور عضو «ان.پی.تی» (معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای) از چرخه کامل سوخت اتمی و ذخیره سازی اورانیوم برخوردار شود. شورای امنیت که تا پیش از گفت وگوها بر توقف کامل فعالیت های هسته ای ایران تاکید داشت و حتی به باقی ماندن پیچ و مهره های ماشین ها و دستگاه های موجود در تاسیسات هسته ای کشور ما رضایت نمی داد، ضمن پذیرش حق غنی سازی ایران، امتیاز مبادله هسته ای و ورود ایران به بازار جهانی هسته ای را تایید کرد.

از دیگر رکوردهای شکسته شده و دستاوردهای توافق هسته ای، لغو تحریم های ضدایرانی برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. از زمان تسخیر سفارت آمریکا در تهران (آبانماه 1358) تا گشایش پرونده فعالیت های هسته ای ایران، آمریکا، کشورهای اروپایی و به تدریج برخی دیگر از دولت ها هر کدام به نوعی به تحریم کشورمان اقدام کردند. در جریان این گفت وگوها و صدور قطعنامه 2231 شورای امنیت بود که همه تحریم های هسته ای لغو و قطعنامه های پیشین باطل شد. شورای امنیت با صدور این قطعنامه، حق غنی سازی در خاک ایران، ادامه فعالیت های صلح آمیز هسته ای، چشم پوشی از تعطیلی همه مرکزها و تاسیسات هسته ای و همچنین ادامه برنامه تحقیق وتوسعه را به طور رسمی تایید کرد.

در مجموع، قرار گرفتن در مقابل 6 قدرت بزرگ جهان و دستیابی به امتیازهایی که به آن اشاره شد، از توانمندی ویژه و مهارت بالای دیپلماتیک تیم هسته ای کشور حکایت دارد و از دید بسیاری از ناظران افزون بر خارج ساختن ایران از تنگناهای دشوار، اکنون به الگویی تبدیل شده که جهانیان در حل مسالمت آمیز دیگر مسایل و پرونده های مهم و سرنوشت ساز منطقه ای و بین المللی می توانند از آن بهره برداری کنند.