سال 94، سالِ سخت روحانی و ایران / از کلنجار برای دستیابی به توافق هسته ای تا «دست» دردسرساز در نیویورک و شوک انتخاباتی تهرانی ها

داود حشمتی؛ سرویس سیاسی «انتخاب»: واپسین ساعات سال 94 را در حالی سپری می کنیم که دولت حسن روحانی سال سختی را پشت سر گذاشت. سال قبل در همین روزها تیم مذاکره کننده به سوئیس رفت تا در شهر لوزان به گفت وگو با 1+5 بپردازد. درست در اولین روزهای سال نیز حسن روحانی به سوگ مادر نشست. تمام تعطیلات عید را ایران اسلامی با این سئوال پشت گذاشت؛ «آیا توافق صورت می گیرد؟» آخرین ساعات تعطیلات نوروزی که سپری می شد، از لوزان سوئیس خبر رسید که توافق میان ایران و غرب حاصل شده است. این پایه اصلی توافق وین و دستاورد دولت روحانی در حوزه دیپلماسی بود. توافق لوزان یک تفاهمنامه سیاسی بود، اما در اصل زیربنای مهم توافق چهارماه بعد به شمار می آمد. با این دستاورد دولت روحانی وارد سال 94 شد. 

در دوران توافق لوزان دولت سخت ترین حملات را از سوی دلواپسان متحمل شد. آنها به خوبی به این نتیجه رسیده بودند که تفاهم نامه سیاسی می تواند دولت روحانی را به حصول توافق بسیار نزدیک کند. در خلال مذاکرات حسن روحانی یک رشته مذاکرات تلفنی را با روسای جمهور کشورهای 1+5 ترتیب داد. گفت وگوی تلفنی با نخست وزیر انگلستان، روسای جمهور روسیه و فرانسه و همچنین صدراعظم آلمان.

بعد از انجام توافق لوزان روحانی با مردم سخن گفت و از راهنمایی های رهبر معظم انقلاب در مذاکرات تشکر ویژه کرده و دولتش را ملزم به اجرای تعهدات دانست. چند روز بعد رجب طیب اردوغان با وجود آنکه در مساله سوریه دارای اختلاف نظرهای زیادی با ایران بود به تهران سفر کرد و با مقامات ایرانی دیدار کرد.

بعد از حصول توافق لوزان، عربستان وارد فاز جدیدی از تخاصم با ایران شد که یکی از مهمترین رویدادهای سال گذشته بود.

عربستان با هدف مقابله با ایران حمله نظامی به یمن را آغاز کرد. این حملات به این بهانه صورت گرفت که حوثی ها توانسته بودند قدرت را در این کشور به دست بگیرند و عربستان که حوثی ها را عامل ایران می داند وارد فاز نظامی شد. در همین شرایط روحانی در اندونزی به سر می برد و با مقامات کشورهای مختلف از جمله چین به رایزنی پرداخت و گفت که درگیری ها در یمن باید پایان بپذیرد.

این آغاز اختلافاتی بود که نقطه پایانی آن در ماه های آخر سال و در حمله به سفارت عربستان گذاشته شد و شرایط را برای روابط دو کشور دستخوش چالشی بزرگ کرد. اندکی بعد در 24 فروردین ماه سایت دولت بهار که توسط نزدیکان رئیس دولت نهم و دهم اداره می شود موضوع تجاوز به دو نوجوان ایرانی را مطرح کرد. ماجرایی که هنوز هم در مورد آن ابهاماتی وجود دارد. این ماجرا آنقدر دامنه داشت تا در نهایت منجر به تعطیلی سفر حج عمره شد. علی جنتی وزیر ارشاد اعلام کرد که تا زمان محاکمه این افراد و مجازات آنها پروازهای ایران به عربستان برای زیارت عمره تعطیل خواهد شد. اتفاقی که همچنان بعد از گذشت نزدیک به یکسال ادامه دارد.

درست در همان روزها بود که دو تجمع در مقابل ساختمان های مربوط به عربستان برگزار شد که با اتفاقات بعدی نیز پیوند خورد. معترضین نه تنها در تهران و مقابل سفارت عربستان دست به تجمع زدند، بلکه در مشهد نیز مقابل کنسولگری این کشور تجمع اعتراضی برگزار کردند. بعدها همین دو ساختمان در زمستان 94 مورد تعرض گروه ها خودسر قرار گرفت. 

سرنوشت دوازده سال پرونده هسته ای ایران و پروژه ایران هراسی، سرانجام در 23 تیرماه 93 در وین بسته شد. این بزرگترین دستاورد دولت روحانی بود. رهبر معظم انقلاب بعد از این توافق در دیدار با هیات دولت از آنها به خاطر «بسته شدن این پرونده»  تقدیر و تشکر کردند.

این پیروزی برای دولت البته پایان کار نبود. فاصله زمانی حصول توافق تا تصویب آن در مجلس روزهای سختی برای دولت در سال 94 بود. اگرچه اراده نظام و ارکان های مختلف آن بر «بسته شدن» این پرونده بود. اما همچنان برخی از دلواپسان به دنبال برهم زدن این توافق بودند.

رهبر معظم انقلاب خواستند که برجام در مسیر قانونی (مجلس) نیز مورد بررسی قرار گیرد. برجام به مجلس رفت و کمیسیونی با عنوان کمیسیون ویژه بررسی برجام تشکیل شد. ترکیب کمیسیون برجام به نوعی بود که بسیاری اعتقاد داشتند این ترکیب به نفع مخالفان برجام و اعضای پایداری است. حضور رسایی به عنوان کسی که در این کمیسیون عضو نبود اما از مخالفان شناخته شده برجام  به حساب می آمد، نشان می داد که مخالفان به هر ترتیب به دنبال برهم زدن این توافق و ایستادن مقابل آن از طریق راهکار قانونی مجلس هستند. جلسات مربوط به این کمیسیون به طور کامل و برای اولین بار از صداوسیما جمهوری اسلامی پخش و مورد استقبال مردم قرار گرفت. این کمیسیون از جلیلی و تیم مذاکره کننده اش نیز برای بررسی برجام دعوت کرد.

همزمان تجمعی در مقابل مجلس شکل گرفت. یکی از طلاب قم به همراه همسرش در میدان بهارستان چادر زد و «خیمه دلواپسی در مقابل مجلس برپا شد». این خیمه نزدیک به یک هفته برپا بود و محل تجمع مخالفان رای آوردن برجام در مجلس بود. از رسایی تا حسین شریعتمداری در میان آنها سخنرانی کردند. اما این خیمه پس از مدتی جمع شدو برجام نیز با کمک فراموش نشدنی علی لاریجانی در مجلس رای آورد.

اوائل مهرماه و در حالی که برجام هنوز در مجلس به تصویب نرسیده بود، روحانی به نیویورک سفر کرد. بسیاری از ناظران باتوجه به حصول توافق براین باور بودند که این احتمال وجود دارد در نیویورک دیداری میان روحانی و اوباما انجام شود. اما این اتفاق نیفتاد. مخالفان دولت که شمشیر خود را برای حمله به روحانی تیز کرده بودند، اما بی نصیب نماندند. ماجرای دست دادن ظریف و اوباما به عنوان اولین وزیرخارجه ایران که بعد از انقلاب با رئیس جمهور آمریکا سلام و علیک کرده بود، بهانه خوبی برای حمله به دولت را فراهم کرد. این اتقاق تا مدتها برای ظریف حاشیه ساز بود.

در حالی که ظریف و روحانی در نیویورک به سر می بردند، موسم حج فرارسیده بود. دو حادثه تلخ در عربستان رخ داد. در اولین حادثه جرثقیل بزرگی در  مسجد الحرام سقوط کرد و تعدادی از حجاج کشته شدند که در میان آنها چند ایرانی حضور داشت. اما حادثه اصلی در آخرین روزهای حج به وقوع پیوست. فاجعه منا منجر به کشته شدن بیش از 5 هزار نفر در عربستان شد که در میان آنها  464 ایرانی دیده می شد. برخی از آنها از افراد سرشناسی بودند که البته هنوز تکلیف برخی از آنها مشخص نشده است. عربستان در انتقال پیکرهای این افراد خصوصا غضنفر رکن آبادی (سفیر سابق ایران در لبنان) کوتاهی فراوانی کرد. در آخرین اظهارنظر پزشکی قانونی اخیرا اعلام کرد که نمی تواند علت مرگ او را به طور قطع تشخیص دهد.

رکن آبادی و  پیکر سایر ایرانی ها بدون هماهنگی با ایران و در حالی که ایران رسما خواسته بود هیچ کدام از اجساد در مکه دفن نشوند، به خاک سپرده شده بودند. با پیگیری های ایران پیکر رکن آبادی به ایران بازگشت. اعتراض ایران واکنش مقامات سعودی را نیز به دنبال داشت. پیام رهبر معظم انقلاب در دیدار با فرماندهان نیروی دریایی پاسخ قاطعی به اظهارات آنها بودند که در آن ضمن بیان کوتاه مقامات عربستان گفته شده بود هر گونه تعرض به زائران ایرانی پاسخ «سخت» و «خشن» ایران را به دنبال خواهد داشت.

این روابط تا شامگاه شنبه ۱۲ دی ۱۳۹۴ به طور کج دار و مریز ادامه داشت. یک روز قبل از آن عربستان شیخ نمر باقرالنمر روحانی شیعه عربستانی را به همراه تروریست های دیگری از القاعده و طالبان اعدام کرد. ایران نسبت به این اقدام واکنش نشان داد و آن را محکوم کرد. درحالی که قرار بود روز 13 دی ماه تجمعی اعتراضی مقابل سفارت عربستان در تهران برگزار شود، عصر روز 12 دی ماه عده ای در مقابل کنسولگری مشهد تجمع کردند و به ساختمان کنسولگری حمله کردند. در آخرین ساعات شب نیز در تهران این افراد به سفارت عربستان حمله کردند و آن را اشغال کردند. واکنش عربستان به این اقدام هم تند بود. اتحادیه عرب نیز به ایران واکنش منفی نشان داد و ایران فردی که گفته می شد در این جریان دست داشته را بازداشت کرد. نتیجه نهایی این پرونده البته هنوز مشخص نیست، اما نتیجه عینی این اتفاق، قطع کامل روابط تهران و ریاض بود. 

بعد از انجام برجام، سال 94 را می توان سال آغاز روابط بین المللی ایران نامید. در تابستان 94 وزرای خارجه فرانسه و انگلستان به تهران آمدند. فابیوس از روحانی برای سفر به فرانسه دعوت کرد و وزیرخارجه انگلستان سفارت این کشور را در تهران که در سال 90 مورد تعرض قرار گرفته و تعطیل شده بود بازگشایی کرد. روحانی که قرار بود در آبانماه به ایتالیا و فرانسه سفر کند، به دنبال حملات خونبار داعش در پاریس این سفر را لغو کرد. در اوائل بهمن ماه سفر روحانی به ایتالیا و سپس فرانسه انجام شد. این اولین سفر رئیس جمهور ایران به کشورهای عضو اتحادیه اروپا بعد از 11 سال (1383 رئیس دولت اصلاحات) بود. در جریان این سفر چهار روزه دولت ایران، چهارده سند همکاری به ارزش ۲۰ میلیارد یورو با ایتالیا و بیست سندهمکاری به ارزش ۳۰ میلیارد یورو با فرانسه امضاء کرد که مهمترین آنها خرید هواپیمای ایرباس از فرانسه بود. البته این سفر نیز از سوی مخالفان دولت به بهانه همین خریدها بی انتقاد باقی نماند. علاوه بر این ایران در این سال میزبان اوپک گازی بود. رهبران کشورهای عضو به تهران سفر کردند که در میان آنها پوتین نیز قرار داشت. سفر پوتین به تهران اهمیت ویژه ای داشت. خاصه اینکه او پیش از حضور در محل اجلاس به دیدار رهبری رفت و ملاقات مهمی را انجام داد. 

از همان روز های ابتدای سال، بسیاری از سیاستمداران ایران یک نگاه به روزهای اسفند 94 داشتند. جایی که سرنوشت دو انتخابات مهم مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی قرار بود مشخص شود. این انتخابات برای دولت روحانی اهمیت زیاد داشت. چراکه اولین تجربه دولت روحانی در برگزاری انتخابات بود. شفافیت انتخابات و همچنین فشارهایی که دولت ممکن بود در این میانه متحمل شود، وضعیت را برای روحانی دشوار تر کرده بود.

اندکی قبل از آغاز ثبت نامها روحانی پالس اول را در مورد نظارت استصوابی در یک سخنرانی مطرح کرد و گفت که مجلس اول بهترین مجلس بود. ثبت نام های انتخابات که آغاز شد، دولت در مرحله مقدماتی و هیات های اجرایی افراد زیادی را تایید صلاحیت کرد. از سوی دیگر در انتخابات مجلس خبرگان رهبری ثبت نام سیدحسن خمینی را شاهد بودیم که به چالش اصلی برای این انتخابات تبدیل شد. 

نتایج تایید صلاحیت ها که اعلام شد، اصلاح طلبان و اعتدالیون شوکه شدند، بسیاری از آنها رد صلاحیت شدند و روحانی به آن اعتراض کرد. سیدحسن خمینی نیز از سوی شورای نگهبان تایید صلاحیت نشد.

سیدحسن خمینی در مجلس خبرگان و سایر اصلاح طلبان به همراه حمید رسایی به نتیجه تایید صلاحیت ها اعتراض کردند. رایزنی ها موجب شد تا چند نفر از اصلاح طلبان تایید صلاحیت شده و به رقابت برگردند. اما سیدحسن خمینی بیرون از این گود باقی ماند. سید حسن خمینی اما ترجیح داد لب از شکایت فروبسته و در جهت تقویت اصل انتخابات تلاش کند. 

انتخابات اخیر، خصوصا در تهران، شگفتی های بزر گی را به دنبال داشت. اصولگرایان با مدل وحدت به عرصه آمدند و اصلاح طلبان تمام توانشان را برای بستن یک لیست سی نفره به کار گرفتند. در کنار این لیستی برای خبرگان رهبری به مردم عرضه شد که گفته می شد مورد تایید آیت الله هاشمی رفسنجانی است. در این لیست، 16 نفر حضور داشتند که در میان آنها سه نفر (آیات جنتی، یزدی و مصباح) حضور نداشتند. این لیست از سوی مخالفان مورد هجمه قرار گرفت و به بهانه گزارش آماری که بی بی سی درباره امکان حذف این سه آیت الله از مجلس خبرگان رهبری منتشر کرده بود، لیست مورد حمایت انگلیس معرفی شد. حرفی که در نهایت به ضرر منتشر کنندگان تمام شد و مردم نشان دادند که با درایت و بی توجه به گفته های خارجی و فشارهای داخلی رایشان را به صندوق می ریزند. سرنوشت اینگونه رقم خورد که آیات یزدی و مصباح از راه یابی به مجلس خبرگان رهبری باز ماندند. آیت آلله هاشمی رای اول تهران را به دست آورد و آیت الله جنتی به عنوان نفر آخر به این مجلس راه پیدا کرد. 

در مجلس شورای اسلامی هم لیست اصلاح طلبان از صدر تا ذیل در انتخابات تهران رای تهران را کسب کرد و اصولگرایان حتی از فرستادن یک نماینده مجلس هم ناتوان ماندند. شوک انتخاباتی مردم تهران به اصولگرایان کام آنها را در آستانه سال نو تلخ کرد. 

پرونده سال 94 به این ترتیب به پایان رسید تا دولت و مردم سال جدید را باکوشش به منظور رفع مشکلات اقتصادی آغاز کنند.