چرا ترکیه به اسرائیل نزدیک شده است؟ پرونده ای برای احیای محور آنکارا - تلاویو علیه ایران

سعید جعفری - تقریبا کسی نیست که آن داووس معروف را به یاد نداشته باشد. همانجا که رجب طیب اردوغان به بازیگر نقش اول تبدیل شد و شیمون پرز  را به گوشه رینگ فرستاد. اما از آن روزها و آن بحرانی که به سادگی جدی شد خیلی نمی گذرد و حالا اخبار و تحلیل ها از عادی شدن یکباره روابط آنکارا - تل آویو حکایت دارد. 

از ابتدای تحولات بهار عربی به مرور زمان ترکیه هرآنچه در پرتو راهبرد صفر کردن تنش با همسایگان خود برده بود، از دست داد و از الگو و مدل خاورمیانه به مزاحم و یاری دهنده بی ثباتی و ناآرامی در منطقه بدل شد. تنش با سوریه بر سر بودن یا ماندن اسد، اختلاف با مالکی و ادامه أن روابط نه چندان گرم با مالکی، شدت گرفتن اختلافات با تهران بر سر مسائل منطقه ای و به ویژه موضوعات سوریه و بالاخره درگیر شدن با خرس قهوه ای و ضرب شست هایی که پوتین به اردوغان نشان داد همه و همه اسلامگرایان محافظه کار را تنها و تنهاتر کرد. از سوی دیگر و مطالعه تاریخی تحولات منطقه سیکل سینونی از بالا و پایین آمدن های ایران و ترکیه را به ما نشان می دهد. هر گاه اوضاع به سود تهران بوده، شرایط در آنکارا نامساعد و هر وقت دولت های ضعیف و ناکارآمد در تهران قدرت را به دست گرفتند و یا عوامل غیر ارادی مانند جنگ ایران را از صحنه دور کرده، روزگار جهش ترکیه بوده است. 

در چنین شرایطی شاید خیلی غیر عادی نباشد اگر بشنویم ترکیه به سراغ دشمن شماره یک ایران رفته تا روابط خود را با اسرائيل تقویت کند. روزنامه هاآراتص در گزارشی اختصاصی بندهایی از توافق میان ترکیه و اسرائيل را فاش کرد که در آن قرار بود دو طرف به سمت عادی سازی روابط حرکت کنند. [اینجا]

پس از این مطلب رسانه های دیگری هم از فاش شدن اسنادی خبر دادند که نشان می دهد اردوغان تصمیم اسرائيلی خود را گرفته است. [اینجا] چند روز بعد یک روزنامه ترک هم از احداث خط لوله گاز میان ترکیه و اسرائيل خبر داد. [اینجا] 

نومان کورتولموش، سخنگوی دولت حزب عدالت و توسعه چند روز به بعد به روزنامه تودی زمان گفت که مذاکرات برای بهبود رابطه با اسرائيل پیشرفت مثبتی دارد. [اینجا]

تکه های پازل در حال تکمیل شدن بودند تا آقای نخست وزیر هم بالاخره در این رابطه اظهار نظر کرد. احمد داوود اوغلو در سخنانی تاکید کرد پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی سبب شده سیاست های اسرائيل در قبال این کشور تغییر کند و در واقع تئوریسین حزب عدالت و توسعه به تبیین نظری نزدیک شدن آنکارا و تل آویو پرداخت. [اینجا]

اما دلایل پشت پرده این نزدیکی چه بود؟ آیا واقعا ترکیه برای مهار ایران به سراغ اسرائيل رفته است؟ دکتر جعفر حق پناه استاد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران در گفتگو با خبرآنلاین با این تئوری موافق است و می گوید: ترکیه احساس می کند این روند با همراهی عربستان سعودی قابل حصول نیست. اختلافات با مصر هم جدی است. بنابراین تنها کارت ترکیه اسرائيل است. این موضوع برای اسرائيل هم صدق می کند و از منظر این رژیم هم می بینیم تنها گزینه ترکیه است. ضمن اینکه این دو بازیگر دغدغه های مشترکی هم دارند. مانند ماجرای سوریه، مسئله انرژی و این منافع مشترک سبب می شود آنکارا و تل آویو بیشتر به یکدیگر نزدیک شوند. [اینجا]

سیامک کاکایی کارشناس مسائل ترکیه اما در گفتگو با خبرآنلاین بر تغییر نظم های منطقه ای تاکید دارد و چرایی گرایش آنکارا به سمت رژیم اسرائيل را در این قالب تحلیل می کند: اگر به معادلات منطقه ای نگاهی داشته باشید می بینید که ترکیه در روابط خود با سوریه دچار چالش های اساسی شده است و هر آنچه سرمایه گذاری این کشور برای نتیجه دادن در بحران سیاسی و نظامی این کشور بی نتیجه باقی مانده است. از آنسو رقبای ترکیه بالعکس توانسته اند به موفقیت های فراوانی در این معادلات دست یابند. از سوی دیگر اوضاع در عراق هم برای ترکیه مساعد نبوده است. در نتیجه به نظر می رسد نقطه محوری و عطف در راهبردهای سیاست خارجی خاورمیانه ای ترکیه در بر هم خوردن توازن سیاسی در منطقه به زیان ترکیه باشد و مجموعه این سیاست ها را در این نقطه کانونی باید تحلیل و ارزیابی کرد. [اینجا]

هر چه هست باید انتظار صف آرایی جدید در معادلات منطقه خاورمیانه را داشته باشیم. اردوغان و حزب عدالت و توسعه به مثابه بازیگرانی در حال تماشای باختن کارت هایی هستند که پیشتر با زحمت به دست آورده بودند، این روزها دست به هر قماری می زنند تا از دست آوردهای خود دفاع کنند. اقداماتی که بعضا جنبه بی خردی هم به خود می گیرد و تحلیلگران از اقداماتی چون حمله به جنگنده روس تحت عنوان حماقت ترکی یاد می کنند. با این تقاصیل باید منتظر ماند و دید سیکل ناکامی های اردوغان ادامه خواهد داشت یا بالاخره رجب طیب با همراهی داوود اوغلو می تواند این روند رو به نزول را تغییر دهد.