پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
رونمایی کتاب «تیترنویسی در وب» بهانه‌ای شد تا اساتید ارتباطات و
روزنامه‌نگاری، دکتر هادی خانیکی، دکتر حسن نمک دوست و دکتر مجید رضاییان،
مولف کتاب، موضوع تازه‌ای را پیشنهاد و بررسی کنند تحت عنوان «روزنامه
نگاری دانش - فن محور».
دکتر خانیکی: روزنامه‌نگاری، تلفیق مهارت و دانش است
دکتر هادی خانیکی - رییس هیات مدیره انجمن
ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات - ابتدا با اشاره به هر دو کتاب
«تیترنویسی» و «تیترنویسی در وب» تالیف دکتر مجید رضاییان، گفت: «ما از این
دو کتاب به این مساله می توانیم دست یابیم که روزنامه نگاری دانش - فن
محور، عملاً به تجربه‌هایی اتکا دارد که نیازمند وجوه دانش و تعاریف است و
تلاش دکتر رضاییان در هر دو کتاب، ما را به لزوم پرداختن به این مدل از
روزنامه نگاری نزدیک می کند.»
رییس هیات مدیره انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، با طرح پرسشی در
زمینه گسست میان روزنامه نگاری دانش محور و برخاسته از محافل آکادمیک و
دانشگاهی با روزنامه‌نگاری فن محور و متکی به تجربه گفت: «اینک باید این
پرسش را مطرح کنیم که آیا ما نیازمند مدلی جدید تحت عنوان «روزنامه‌نگاری
دانش- فن محور» هستیم یا خیر؟ در این میان پرسش بعدی این است که آیا تولید
ادبیات و پژوهش روزنامه‌نگاری مطابق با کدام یک از این سه نوع، می بایست
صورت گیرد؟»
این استاد ارتباطات و روزنامه‌نگاری، با اشاره به دو شکاف موجود در
روزنامه‌نگاری ایران، افزود: «ما با دو شکاف در روزنامه‌نگاری مواجه هستیم؛
نخست شکاف بین روزنامه‌نگاری آکادمیک با روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و تجربی و
دوم شکاف بین فضای واقعی با فضای مجازی. این دو شکاف چهار سوال را در حوزه
روزنامه‌نگاری به وجود می‌آورد. سوال اول اینکه منازعه تاریخی بین
روزنامه‌نگاری حرفه‌ای با روزنامه‌نگاری آکادمیک چیست؟ دومین سوال، چه
تلقی‌هایی از مفهوم کار آموزش و اثر آموزشی در محیط‌های حرفه‌ای و آکادمیک
وجود دارد؟ و آیا این آثار ترجمه‌بردار هستند یا خیر؟ به تعبیر ادوارد
سعید، ما با کوچ نظریه‌ها مواجه هستیم و نظریه‌ها در شرایط متفاوت، کارکرد
متفاوت دارند. سومین سوال این است که آیا محتوای آموزش با نیازهای جدید،
همخوانی دارد؟»
دکتر خانیکی تاکید کرد: «من قویاً معتقدم، هیچ رسانه‌ای، رسانه دیگر را
نابود نمی‌کند، بلکه تغییر می‌دهد، گسترش فن‌آوری‌هایِ جدید، باعث شده است
که روزنامه‌نگاری دچار تحول شود و نه اینکه نابود شود. سوال آخر اینکه، آیا
دانش‌آموختگان روزنامه‌نگاری در فضای حرفه‌ای موفق ترند یا خیر؟ که در این
مورد من معتقدم موفق‌تر هستند، چرا که پس زمینه نظری کمک می کند به رشد
فرد در فضای حرفه ای.»
وی با اشاره به شخصیت دکتر سید حسین فاطمی به عنوان اولین دانش آموخته
آکادمیک روزنامه نگاری که خود نیز سردبیر روزنامه باختر امروز بود، یادآور
شد: «دلیل موفقیت دکتر فاطمی این بود که او میان عرصه کار سیاسی و روزنامه
نگاری پیوند ایجاد کرده بود و دغدغه ها را به درستی می شناخت. این مساله
نشان می دهد که نباید میان روزنامه نگاری حرفه ای و عرصه سیاسی گسست وجود
داشته باشد.»
عضو هیات علمی و مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، در ادامه با
ارائه مدل «روزنامه نگاری دانش- فن محور»، روزنامه نگاری را به سه نوع
تقسیم و اظهار کرد: «با توجه به این سوالات، سه نوع روزنامه‌نگاری را
می‌توان تقسیم‌بندی کرد؛ اول، «روزنامه نگاری دانش محور» که بر اساس فعالیت
های آکادمیک شکل می گیرد. دوم، «روزنامه نگاری فن محور» که بر محیط های
حرفه ای تأکید می کند و سوم، «روزنامه نگاری دانش- فن محور» که ترکیبی از
دو روش قبلی است و این نوع روزنامه نگاری، پاسخی است به سوالات مطرح شده،
که امیدوارم دوستان و اساتید دیگر هم به این پرسش ها پاسخ دهند و این مدل
را تشریح کنند.»
دکتر نمک دوست: روزنامه‌نگاری به مهارت‌ها و تکنیک اتکا دارد
دکتر حسن نمک دوست تهرانی، مدیر مرکز آموزش همشهری در ادامه این نشست، کتاب
تیترنویسی در وب، تألیف دکتر مجید رضاییان را منطبق با گذشته و فعالیت
حرفه ای وی دانست و گفت: «در بسیاری از جشنواره ها، هر گاه سخن از داوری
آثار تیتر است، ناخواسته و با اتفاق نظر، داوری این رشته، به سمت ایشان می
رود، بنابراین معتقدم این کتاب، فرآیند انطباق تجربه و دانش آکادمیک اوست.
مانند کتاب های دیگر روزنامه نگاری ما، از دکتر شکر خواه، دکتر توکلی، سید
فرید قاسمی و دیگران.»
وی درباره مدل روزنامه نگاری دانش - فن محور - پرسش پیشنهادی دکتر هادی
خانیکی - گفت: «ما هیچ وقت ندیده‌ایم رسانه‌ای، رسانه دیگر را نابود کند و
در اینجا با حرف آقای دکتر خانیکی صد درصد موافقم.»
وی در ادامه با اشاره به تفاوت موضوعات مطرح در روزنامه نگاری با دیگر علوم
افزود: «موضوعات روزنامه نگاری یک تفاوت با دیگر علوم همچون فیزیک، شیمی،
بیولوژی، جامعه شناسی و روانشناسی دارد. در دیگر علوم معمولا، در
لابراتوارها تولید علم می‌شود و محصول نهایی بعد از تولید در این فضا،
بیرون می آید؛ اما در روزنامه نگاری، موضوع برعکس است.»
این استاد ارتباطات و روزنامه نگاری، با اشاره به مطلبی از علیرضا فرهمند
تأکید کرد: «روزنامه نگاری بیش و پیش از هر چیزی به مثابه مهارت راندن
اتومبیلی است که تئورسین، مخترع و کارخانه ای یک خودرو را تولید می کند،
اما نه تئوریسین و نه کارخانه دار و نه سازنده خودرو، معلوم نیست لزوماً
بتوانند راننده خوبی باشند.»
دکتر نمک دوست با اشاره به همین دیدگاه به بحث وجود نظریه های جدید درباره
رسانه های نوین اشاره کرد و گفت: «شاید عنوان درسِ آموزشیِ رسانه های نوین
در ایران، چندان پشتوانه قوی دانشگاهی و بر گرفته از متون آموزشی کشورهای
توسعه یافته نداشته باشد. زیرا با بررسی و پرس و جویی که من کرده ام، در
این باره نظریه واحدی وجود ندارد، بلکه بر عکس، نیروهای حرفه ای که مسوولیت
آموزش رسانه های بزرگ را بر عهده دارند؛ بر این باورند که روزنامه نگاری،
همچنان مانند راندن یک خودرو به مهارت و تکنیک نیاز دارد.»
مدیر مرکز آموزش همشهری، با بیان این نکته که در روزنامه‌نگاری بسیاری از
طرحِ مسائل تکنیکی واهمه دارند و فکر می کنند که اگر تنها در مورد تکنیک
سخن بگویند، چیزی کم است، افزود: «در روزنامه نگاری جدای از مسوولیت
تکنیکی، مسوولیت اجتماعی و مسوولیت اخلاقی هم داریم و البته در این دو
مقوله است که باید بحث نظری داشته باشیم.»
وی همچنین با بیان اینکه گسستی میان روزنامه‌نگاری وب و روزنامه‌نگاری حرفه
ای وجود ندارد، گفت: «چرا ما فکر می‌کنیم که هنوز گسستی میان جهان واقعی
با جهان مجازی وجود دارد؟ ما امروزه کارهای بانکی خود را از طریق فضای
مجازی انجام می دهیم و در صف بانک ها نمی ایستیم و این یعنی واقعیتی که ما
در آن هستیم و مرزی بین فضای مجازی و واقعی وجود ندارد.»
دکتر رضاییان: نظریه‌های روزنامه‌نگاری از دل تجربه برمی‌خیزد
دکتر مجید رضاییان، مولف «تیتر نویسی در وب» در مراسم رونمایی از این کتاب،
در پاسخ به پرسش ضرورت دستیابی به روزنامه‌نگاری دانش- فن محور، ابتدا با
یاد استاد روزنامه نگاری خویش مرحوم دکتر محمد حسین هدی، به ذکر خاطره ای
پرداخت و گفت: «ایشان اولین درس عملی که آموخت، شهرگردی با محوریت مشاهده و
درست دیدن و کسب تجربه بود، او می خواست تا با تکرار این درسِ عملی اولاً
تشخیص دهد فرد چقدر طالب است و دوم اینکه چگونه دیدن و مشاهده درست را
آموزش دهد.»
عضو هیات علمی دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه، با بیان مطلب فوق
افزود: «من روزنامه نگاری را در همه این سال‌ها از پایه ای آموختم که
معتقدم بر تجربه استوار است و مشاهده‌های میدانی. اما باید بدانیم این
تجارب به قواعد، تعریف ها و دانش نیازمند است. به همین دلیل است که در هر
دو کتاب، اصرار داشته ام که یادآور شوم، نظریه ها در روزنامه نگاری از دل
تجربه به دست می‌آید.»
وی با اشاره به لزوم پیوند زدن میان نظریه های برخاسته از تجربه، مشاهده و
تکنیک در روزنامه نگاری، با مفاهیم و دانش، یادآور شد: «اگر بخواهیم
روزنامه‌نگاری را از منظر فلسفی به طور کوتاه تعریف کنیم، در دو کلمه تعریف
می شود، «فهمیدن – فهماندن». بنابراین روزنامه نگاری همچنان که دستی در
واقعیت، تجربه‌ها و مهارت ها دارد، دستی نیز در دنیای فهم و خرد و به تبع
آن، مفاهیم خواهد داشت و این دو از هم، تفکیک ناپذیر است.»
دکتر رضاییان به بحث دترمینیسم و جبرگرایی رسانه‌ای به دلیل ظهور وب و
تکنولوژی های نوین اشاره و تأکید کرد: «ما نمی توانیم چالشی که تکنولوژی و
رسانه های نوین برای ژورنالیسم حرفه ای ایجاد کرده است نادیده بیانگاریم،
اما همچنان که من در کتاب یادآور شده‌ام بر این باورم که در تعارض این دو
با هم، روزنامه نگاری حرفه ای، بر تکنولوژی غالب خواهد شد و خرد انسانی و
دنیای ارتباطات واقعی، این جبر تکنولوژیک را پس خواهد زد.»
این استاد ارتباطات و پژوهشگر ژورنالیسم، در مقایسه ژانرهای مختلف
روزنامه‌نگاری و روند تکاملی آنها، دانش محوری را در کنار مهارت آموزی و
تجربه، ضرورتی انکار ناپذیر خواند و افزود: «روزنامه نگاری تحلیلی که با
ظهور وب در دنیا شکل گرفت و در ایران با روزنامه انتخاب بنیان گذاشته شد،
تلاشی بود برای پاسخ به «چگونگی‌ها» و «چرایی‌های» رویداد و مساله‌های
نهفته در جامعه برای مخاطب. به باور من این مساله از یک واقعیت ناشی می شد
که در محیط و اطراف ما جریان داشت.»
وی با تأیید نگاه دکتر خانیکی در زمینه روزنامه نگاری دانش- فن محور،
یادآور شد: «ما باید علاوه بر دو مساله تجربه و دانش، عنصر دیگری را نیز
بیافزاییم که آن خلاقیت است. در اصل، این سه گانه خلاقیت، تجربه و دانش است
که روزنامه نگاری را کامل می کند.»
وی در خاتمه با اشاره به ویژگی‌های مشترک روزنامه نگاری و از جمله تیتر
نویسی به عنوان یک فرم پایه و البته تفاوت های آن در رسانه های چهار گانه،
خاطرنشان کرد: «این واقعیت را نمی توانیم کتمان کنیم که تیترنویس در وب،
گاه سلیقه مخاطب را بر نیاز مخاطب و حاشیه ها را بر متن، ترجیح می دهد، تا
اصطلاحاً کلیک خور سایت افزایش یابد و این واقعیت، البته به معنای آن نیست
که تیترنویسی در رسانه چاپی با تیترنویسی در وب، دو منظومه متفاوت است،
زیرا پایه این دو، قطعاً مشترک است؛ اما هر رسانه ای اقتضائات و شرایط خاص
خود را بر تیترنویسِ حرفه ای تحمیل می کند.»
در پایان این مراسم از کتاب «تیتر نویسی در وب» به وسیله اساتید یادشده و
مدیر مجموعه نگارستان شهر وابسته به معاونت ارتباطات و بین الملل شهرداری
تهران در بوستان گفت و گو رونمایی شد.