مشاور ارشد وزیر خارجه کشورمان با تاکید بر این موضوع که در سال‌های اخیر عربستان از یک حکومت محافظه‌کار به یک دولت رادیکال تبدیل شده است، تصریح کرد: رقابت بین ایران و عربستان مسأله جدیدی نیست اگرچه آن‌ها در حال حاضر تلاش می‌کنند که این رقابت را به یک رقابت خصمانه تبدیل کنند و ما نباید اجازه چنین کاری را به آن‌ها بدهیم.
سید محمد صدر با انتقاد شدید از موضع‌گیری‌های وزیر خارجه عربستان در مورد ایران گفت: به نظر می‌رسد قوه عاقله‌ای بر سیاست خارجی عربستان حاکم نیست.
این دیپلمات عالی‌رتبه کشورمان با تاکید بر این که حرف‌های اخیر عادل الجبیر در مورد ایران بوی نژادپرستی می‌دهد خاطرنشان کرد: عربستان در یکی دو سال اخیر مواضعش در مورد ایران به خصوص موضوع هسته‌ای شبیه اسراییل بوده است.
متن گفت‌وگوی سید محمد صدر، مشاور ارشد وزیر خارجه کشورمان و معاون عربی و آفریقای وزیر خارجه دولت اصلاحات را در مورد روابط کنونی ایران و عربستان در ادامه می‌خوانید:
مشاور ارشد وزیر خارجه کشورمان، در مورد روابط کنونی ایران و عربستان و مباحث پیش آمده بین دو کشور گفت: یک از سوالات مهمی که در حال حاضر مطرح است این است که چرا عربستان که سمبل یک دولت محافظه‌کار 70 ساله است و همیشه به عنوان یک دولت محافظه‌کار و محتاط در منطقه و به عنوان متحد آمریکا شناخته شده است یک مرتبه تبدیل به یک حکومت رادیکال می‌شود.
صدر ادامه داد: به طور معمول دولت عربستان چون خودش و تمام اعضایش در کاخ شیشه‌ای نشسته‌اند به دنبال این که بخواهند سنگی را به طرف دیگری پرتاب کنند نیستند چرا که اگر جواب این سنگ داده شود ممکن است شیشه‌های کاخ آن‌ها بشکند، از دیگر سو باید توجه داشت رقابت بین ایران و عربستان مسأله جدیدی نیست و ربطی به جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی ندارد. در مقطع قبل از انقلاب، زمانی شاه ایران و عربستان در همکاری با آمریکا با یکدیگر رقابت می‌کردند و در نهایت آمریکا، شاه را به عربستان ترجیح داد و به او مسوولیت ژاندارمری منطقه را واگذار کرد. در همان زمان با وجود رقابت شدیدی که بین شاه و عربستان بود و هم‌چنین سیاست‌های ضد عربی شاه که به گونه‌ای تحقیر اعراب را به همراه داشت از طرف مقابل حرکت تندی دیده نمی‌شد و رقابت در چارچوب مناسبات دیپلماتیک آن زمان بود.
این پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه، با بیان این که قبل از روی کار آمدن ملک سلمان، دولت و وزیر خارجه جدید در عربستان یکسری تغییراتی در حکومت عربستان از زمان ملک عبدالله و سعود الفیصل (وزیر خارجه پیشین عربستان) مشاهده می‌شد، افزود : در آن مقطع تندروی‌هایی شروع شد ولی به هیچ وجه به مانند اکنون نبود. در آن زمان یک مقداری این سیاست‌های تند عربستان به خود این کشور بر می‌گشت و یک مقداری نیز مربوط به سیاست‌های ایران بود.
معاون عربی و آفریقای وزیر خارجه در زمان دولت اصلاحات، در این راستا توضیح داد: در واقع باید گفت دولت احمدی‌نژاد نقش جدی در خراب کردن رابطه ایران با کشورهای عربی از جمله عربستان داشت. البته این موضوع را می‌توان به دیگر کشورهای جهان نیز تعمیم داد. در واقع یکی از سوغات مهم او برای کشور انزوای ایران در کل جهان بود؛ و این انزوا فقط محدود به منطقه نبود. به تبع بد شدن رابطه ایران با عربستان رابطه دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز با ایران دچار مشکلات زیادی شد. از دیگر سو عربستان احساس می‌کرد که در منطقه از ایران عقب افتاده است چرا که در هر صورت عربستان رقیب ایران است.
صدر ادامه داد: باید به این نکته توجه داشت که مهم نیست در ایران و عربستان چه کسانی در راس قدرت هستند بلکه این دو کشور به دلیل ویژگی‌هایی که از آن برخوردارند همواره با هم در رقابت بوده‌اند. در آن مقطع عربستان احساس کرد که در منطقه از ایران عقب افتاده است. آن‌ها احساس می‌کنند که با سقوط صدام، آمریکایی‌ها عراق را دو دستی تقدیم ایران کرده‌اند و در قضیه لبنان و سوریه نیز تصور بر این دارد که نفوذشان در این مناطق نسبت به ایران کم‌تر است.
وی تصریح کرد: از همه مهم‌تر در مقطعی بحث بیداری اسلامی یا بهار عربی نیز مطرح شد. عربستان این تحلیل را داشت که این اقدامات ضد دیکتاتوری و آزادی‌خواهانه به نفع ایران است و عربستان از وقوع چنین اتفاقاتی ضرر می‌کند گرچه تحلیل درستی بود چرا که هرگونه حرکت آزادی‌خواهی ضد دیکتاتوری و دموکراسی‌خواهانه به ضرر عربستان است چراکه حکومتی دموکراتیک نیست.
این دیپلمات با سابقه کشورمان خاطرنشان کرد: با روی کار آمدن ملک سلمان و عادل الجبیر (پادشاه و وزیر خارجه جدید عربستان) اقداماتی از سوی عربستان دیده شد که اصلا در چارچوب عملکرد یک حکومت مستقر نمی‌گنجد. در این بحث مهم نیست که یک حکومت چه تفکر و روشی داشته باشد. یک حکومت به طور معمول دارای یک سری ویژگی‌هایی است که برای ادامه کارش باید این ویژگی‌ها رعایت شود. مثلا معیشت و امنیت مردم را تامین کند و مهم نیست این حکومتی که بر روی کار است دموکرات است یا غیردموکرات و سلطنتی. این جزو وظایف حکومت است. یکی دیگر از ویژگی‌های حکومت بحث سیاست خارجی است. هر حکومتی با هر نوع تفکر و روشی باید دارای سیاست خارجی باشد که در آن بدیهیات اولیه رعایت شود.
صدر ادامه داد: متاسفانه در حال حاضر در سیاست خارجی دولت جدید عربستان اقداماتی را می‌بینیم که با عملکرد یک دولت معقول و مستقر فاصله دارد. مثلا از سوی محمد بن سلمان (پسر پادشاه، جانشین ولی عهد و وزیر دفاع) و هم‌چنین عادل الجبیرحرکاتی دیده می‌شود که اصلا عاقلانه نیست به خصوص اقداماتی که از سوی وزیر خارجه این کشور صورت می‌گیرد. در هر کشوری وزیر خارجه قوه عاقله هر دولتی است که از سوی آن دولت با دنیا صحبت می‌کند و همه دنیا وقتی می‌خواهند سیاست یک کشور را در عرصه خارجی بررسی کنند به عملکرد و گفتار وزیر خارجه آن کشور نگاه می‌کنند. به نظر می‌رسد با توجه به برخی از اقدامات غیرعادی از سوی حکومت جدید عربستان این احساس وجود دارد که قوه عاقله‌ای بر سیاست خارجی عربستان حاکم نیست.
مشاور ارشد وزیر خارجه کشورمان با اشاره به صحبت‌های اخیر وزیر خارجه عربستان در مورد ایران گفت: نژادپرسی یکی از بدترین پدیده‌هاست و حرف‌های اخیر عادل الجبیر در مورد ایران بوی نژادپرستی می‌دهد قبل از این که در ماجرا بحث شیعه و سنی مطرح باشد صحبت‌هایی که او می‌کند مبتنی بر این تفکر است. مثلا می‌گوید ایرانی‌ها دارند کشورهای عربی را اشغال می‌کنند. در واقع بحث فارس و عرب و این طور دسته‌بندی‌ها را مطرح می‌کند، در حالی که برای وزیر خارجه یک کشور خیلی زشت است که حرف‌های نژادپرستانه بزند. باید به ایشان تذکر داد و تاکید کرد که اختلافات سیاسی است و مدل دیالوگ مذاکره و مصاحبه باید به گونه‌ای باشد که جنبه نژادپرستانه نداشته باشد.
او در بیان تشریح این گونه رفتارها از سوی مقامات عربستانی گفت: مجموعه عوامل از جمله ناپختگی و احساس عقب افتادگی در اموری مانند یمن، سوریه و .. باعث شده که مقامات عربستانی چنین مواضعی را بگیرند. این گونه مواضع از نظر روانشناسی سیاسی دارای اشکالات بسیار زیادی است و باید روانکاوی شود.
این کارشناس مسائل منطقه در پاسخ به این پرسش که براساس چه ضرورتی باید رابطه خوبی با عربستان داشته باشیم، تصریح کرد: در سیاست خارجی هیچ دولت عاقلی قطع روابط را به برقراری رابطه ترجیح نمی‌دهد. برای هر کشوری در عرصه سیاست خارجی، همسایگان و داشتن رابطه خوب با آن‌ها یکی از بحث‌های اساسی و مهم است. در مورد رابطه ما با عربستان بحث مسلمان بودن، داشتن ویژگی‌های فرهنگی مشترک، برادر بودن و مجموعه‌ای دیگر از عوامل همه حکم می‌کند که ما با عربستان و دیگر کشورهای همسایه‌مان رابطه خوبی داشته باشیم و ما نیز امیدواریم عربستان از این جوی که خودش علیه خودش ایجاد کرده بیرون بیاید. انجام حرکت‌های عاقلانه محور را در دستور کار خود قرار دهد چرا که این موضوع هم به نفع خودش، هم به نفع منطقه و کل جهان است.
صدر در پاسخ به این پرسش که عربستان در بحث مذاکرات هسته‌ای کارشکنی‌هایی انجام داد و در حال حاضر نیز به نظر می‌رسد که از حصول توافق هسته‌ای ناراحت است چنان که این موضوع را با ادبیات‌های مختلف اعلام کرده است؟ تاکید کرد: در روابط سیاسی بین کشورها بحث عصبانیت معنا ندارد دستور اسلام است که اگر عصبانی شدید در وهله‌ی اول سکوت کنید و هیچ تصمیمی نگیرید، وای به حال این که در حالت عصبانیت تصمیم استراتژیک بگیرید، مشخص است که عقل هیچ نقشی در آن ندارد و اگر بررسی کنید این مساله را می بینید.
وی با بیان این که در چنین موقعیتی نباید تصمیم‌های استراتژیک گرفته شود و این حتی در مورد زندگی شخصی نیز صدق می کند، ادامه داد: عربستان 50 سال است که می‌گوید با اسراییل نزدیکی و رابطه‌ای ندارم ولی متاسفانه در قضیه برجام در کنار اسراییل قرار گرفت و این دو در کنار هم با حل پرونده هسته‌ای ایران مخالفت کردند، این موضوع در شان کسانی که خود را خادم‌الحرمین می‌دانند نیست که کنار دولتی قرار بگیرند که دشمن کل مسلمانان هستند. آن‌ها در حالت عصبانیت در چنین موضعی قرار گرفته‌اند و شاید بتوان گفت عربستان در یکی دو سال اخیر مواضعش در مورد ایران به خصوص موضوع هسته‌ای شبیه اسراییل بوده است.
مشاور ارشد وزیر خارجه کشورمان در پاسخ به این سوال که با توجه به این وضعیت آیا شما چشم‌انداز مثبتی در رابطه ایران و عربستان می‌بینید؟ گفت: هیچ چیزی در جهان به خصوص در دنیای سیاست ثابت نیست. مثلا سه سال پیش چه کسی فکر می‌کرد ظریف و کری بنشینند و ساعت‌ها با یکدیگر در مورد موضوع هسته‌ای گفت‌وگو کنند، از دیگر سو می‌دانیم در عربستان اختلاف‌نظرهایی وجود دارد، برخی از شاهزاده‌های عربستانی از عملکرد محمد بن سلمان که خیلی از اختیارات را در حکومت عربستان بر عهده دارد، راضی نیستند و ممکن است به مرور زمان با توجه به این مسائل شاهد حرکت آن‌ها به سمت عقلانی شدن و به طبع آن تغییراتی در سیاست‌ها باشیم.
پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه تصریح کرد: ممکن است برخی این طرف را هم مقصر بدانند در این زمینه باید گفت ممکن است در عرصه رسانه‌یی حرف‌هایی زده شود ولی دولت چنین سیاستی ندارد آقای روحانی هنوز در نهاد ریاست جمهوری مستقر نشده بود که در اولین مصاحبه مطبوعاتی خود از تنها کشوری که نام برد و تاکید کرد می‌خواهیم با آن رابطه دوستانه داشته باشیم عربستان بود. در این قضیه دولت ایران عاقلانه برخورد کرده ولی متاسفانه چنین موضوعی را در دولت مقابل ملاحظه نمی‌کردیم.
مشاور ارشد وزیر خارجه کشورمان در پاسخ به این سوال که چرا کشورهای خلیج فارس به سرمداری عربستان باوجود این همه خریدهای تسلیحاتی و حمایت‌هایی که می‌شوند، نگران امنیت خود به خصوص در ارتباط با ایران هستند؟ با بیان این که عربستان در چند سال اخیر حدود 100 میلیارد دلار خریدهای تسلیحاتی داشته است، تصریح کرد: همه دولت‌های خلیج‌فارس مثل هم نیستند مثلا عمان یک دوست ثابت برای ایران است و این دوستی به زمان قبل از انقلاب بر می‌گردد. در مورد قطر نیز باید گفت ممکن است آن کشور در مواردی با ما اختلاف داشته باشد ولی دل خوشی نیز از عربستان ندارد و بین این دو کشور یک رقابت تاریخی وجود دارد و از دیگر سو عربستان همواره با چشم تحقیر به قطر نگاه کرده است.
معاون عربی و آفریقای وزیر خارجه در دولت اصلاحات در این راستا ادامه داد: کویت نیز به طور معمول موضع‌گیری‌های تندی مثل عربستان یا برخی دیگر از کشورهای عربی علیه ایران ندارد. در مورد امارات نیز سال‌ها است که بر سر جزایر بین ایران و امارات اختلاف هست ولی باید توجه داشته باشیم که امارات یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس است که با ایران رابطه اقتصادی زیادی دارد. بنابراین همان‌طور که اشاره کردم همه کشورها مثل هم نیستند.از دیگر سو من آینده روابط ایران با آن‌ها را که ممکن است خیلی نزدیک هم نباشد را منفی نمی‌بینم.
او در بخشی دیگر از صحبت‌هایش در این ارتباط گفت: آمریکا از روزی که انقلاب اسلامی ایران پیروز شد تلاش داشت که به این کشورها بقبولاند که ایران برای شما حتی از اسراییل هم خطرناک‌تر است. تا زمانی که احمدی‌نژاد رییس‌جمهور نشده بود این نظریه چندان جایگاهی نداشت و در بین کشورهای منطقه مورد پذیرش نبود ولی متاسفانه در آن هشت سال با توجه به برخی از رفتارها و عملکردها مقدمه ایران‌هراسی در بین این کشورها شکل گرفت چنان چه هم‌چنان بعضا آثار آن را می‌بینیم.
صدر در پاسخ به این سوال که به نظر شما بحث رقابت‌های مذهبی بین ایران و عربستان از جمله بحث شیعه و سنی در این موضوع چقدر تاثیرگذار بوده است؟ خاطرنشان کرد: فکر می‌کنم که در این موضوع بحث شیعه و سنی مطرح نیست چرا که این موضوع را امام (ره) در همان اوایل انقلاب حل کردند. بلکه بحث بر سر قدرت و اختلاف منافع کشورهاست. بحث رقابت شیعه و سنی مربوط به سال‌های قبل است و آن چه اکنون باعث رقابت است موضوع قدرت است.
این کارشناس مسائل منطقه در مورد فعالیت گروه‌های تکفیری و تروریستی در منطقه از جمله داعش گفت: در حال حاضر گروه‌های تکفیری داعش بیش از آن که دشمن اسراییل و آمریکا باشد دشمن شیعیان هستند. از دیگر سو درست است که علمای وهابی و سلفی در عربستان بعضا در همین چارچوب تفکری داعش تبلیغات انجام می‌دهند ولی این به این معنا نیست که آن‌ها سیاست عربستان را تعیین کنند. همان‌طور که بارها در این مصاحبه گفتم از قدیم رقابتی بین ایران و عربستان وجود داشته است و اکنون عربستان می‌خواهد این رقابت را به رقابت خصمانه تبدیل کند ما نباید اجازه چنین چیزی را بدهیم. ما در مرحله‌ای یعنی زمان دولت آقای خاتمی توانستیم این رقابت را تبدیل به رقابت دوستانه بکنیم و اکنون نیز تلاش‌ها باید در این راستا باشد.
این کارشناس مسائل منطقه در پاسخ به این سوال که به نظر او ایفا کردن نقش میانجی از سوی برخی از کشورها چقدر می‌تواند در بهبود روابط ایران و عربستان موثر باشد، گفت: یکی از روش‌های عملی که در سیاست خارجی دنبال می‌شود همین است. حتما این روش‌ها دنبال می‌شود و موثر است. وقتی که این موضوع در مورد بحث مذاکرات هسته‌ای و گفت‌وگو با آمریکایی‌ها در این ارتباط دنبال شد چرا با عربستان دنبال نشود ولی لازمه آن به قول مارکس بر سرعقل آمدن جریان سرمایه‌داری است.
صدر در پاسخ به این سوال که آیا شرکت ایران و عربستان در نشست وین برای حل بحران سوریه می‌تواند این زمینه را ایجاد کند که در جریان این گفت‌وگوها، دو کشور گفت‌وگوهای بیش‌تری داشته باشند و از این فرصت برای حل مشکلات‌شان استفاده کنند؟ خاطرنشان کرد: مواضع ما با عربستان درباره بحث سوریه کاملا متفاوت در نقطه‌ی مقابل هم است و همین بحث سوریه یکی از مهم‌ترین موضوع اختلافی بین ایران وعربستان است و باید این گفت‌وگوها در مورد یک نقطه مشترک یا نقطه‌ای که مورد اختلاف نباشد، آغاز شود.