رییس سازمان حج و زیارت از گوشه دیگری از فاجعه منا پرده برداشت و اعلام کرد: عربستان برای اعلام آمار واقعی کشته‌شدگان منا که تا این لحظه به مرز 7 هزار و 500 نفر رسیده، زمان خرید تا از عمق فاجعه و موج جهانی نسبت به آن بکاهد.
سعید اوحدی عصر امروز (دوشنبه 27 مهر) در نخستین نشست خبری که پس از بازگشت از عربستان داشت، ضمن تشریح جزییات بیشتری از روز واقعه اعلام کرد: خیابان 204 مسیر حرکت زائران ایرانی نبود و زائران ما به اشتباه و به اجبار پلیس عربستان به این خیابان هدایت شدند.
او که سعی می‌کرد با بیان جزییات بیشتر از فاجعه تصویرسازی از روز واقعه داشته باشد اظهار کرد: در روز عید قربان دو میلیون زائر در منا حضور داشتند که همه آنها باید سه کیلومتر از مسیر را همزمان طی می‌کردند. طبق اعلام قبلی وزارت حج عربستان دو مسیر برای حرکت زائران ایرانی تعیین شده بود. خیابان سوق‌العرب و جوهره. سازمان حج پیش‌تر در جلسات توجیهی به زائران آموزش داده بود که برای حضور در جمرات وسیله اضافی همراه نداشته باشند و در ساعات اولیه صبح حرکت نکنند. این دستورالعمل به مدیران و روحانیون کاروان‌ها نیز ابلاغ شده بود. حتی برای پیشگیری از هرگونه واقعه احتمالی حدود 98 درصد از عوامل ستادی حج محرم نشدند تا خدماتی در شان زائران ارائه دهند. اما با همه این‌ها آن واقعه به دلیل اشتباه سعودی‌ها اتفاق افتاد.
وی با بیان اینکه خیابان 204، محل فاجعه مسیر حرکت زائران ایرانی نبود افزود: برای ما نیز این سوال مطرح شده است که چرا آن خیابان را در نظر گرفته‌اند؟ چرا که در دو مسیر تعیین شده از سوی وزارت حج عربستان، ما 45 نیروی امدادی و 4 اکیپ پزشکی مستقر کرده بودیم، اما با این وجود در روز 10 ذی‌الحجه پلیس عربستان با زنجیر کردن دست‌ها هنگام حرکت زائران مانع ورود زائران به مسیرهای اصلی شد و آنها را به خیابان اصلی هدایت کرد.
زائران ایرانی به ناچار وارد خیابان 204 شدند
وی اضافه کرد: در جلسه با سعودی‌ها این سوال مطرح شد و پاسخ آنها این بود که مسیر جدیدی در حج امسال باز شده است. استنباط آنان این بود که آن مسیر جدید خیابان خلوتی است، در حالی که امکانات خیابان 204 صفر مطلق بود.
او با اشاره به امکاناتی که در دو مسیر تعیین شده برای زائران ایرانی مستقر شده بود اظهار کرد: بدترین وضعیت مسیر اجباری حرکت زائران اسکان زائران آفریقایی در اطراف آن بود که هیچ راه گریزی نداشت و در دو طرف خیابان به ارتفاع سه متر نرده کشیده شده بود. زائران ما به ناچار وارد این خیابان شدند.
وی با بیان اینکه حضور نیروهای آموزش ندیده نیز مزیدی بر مشکلات مسیر حرکت زائران بود اظهار کرد: یکی از انتقادهای جدی ما به سعودی‌ها نبود هماهنگی بین نیروهای امدادی و پلیس حاضر در منطقه منا بود. در آن خیابان هیچ دوربینی وجود ندارد، حتی شرایط برای ورود یک دوچرخه نیز مهیا نبود.
او سپس اظهار کرد: علاوه‌بر این شرایط زمانی که تقابل جمعیت اتفاق افتاد از چادرهای اطراف خیابان آب به سمت زائران پرتاب شد و تعداد زیادی از زائران دیگر کشورها برای گرفتن آب به آن نقطه هجوم آوردند. جمعیت ایستاده و کیپ شد و متاسفانه خیلی‌ها در آن شرایط، ایستاده جان خود را از دست دادند.
آمار کشته‌ها به 8هزار زائر هم می‌رسد
رییس سازمان حج و زیارت با اشاره به آمار جان‌باختگان منا که به وزارت بهداشت عربستان استناد داده شده است افزود: تاکنون اعلام شده 7 هزار و 400 نفر در منا جان باخته‌اند. مطمئن باشید این آمار به مرز 8 هزار نفر هم رسیده است. روزی که آن واقعه اتفاق افتاد، آمار کشته‌شدگان را بیش از دو هزار نفر اعلام کردیم. بعضی‌ها ایراد گرفتند، اما احساس تکلیف کردیم که شفاف‌سازی کنیم. قطعا باور تفاوت آماری بین 750 جان باخته با 5 هزار نفر سخت است، ولی در بازدیدی که از قبرستان مکه داشتیم دیدیم که جان‌باختگان در 15 ردیف به عرض و 350 نفر به طول که بیش از 5 هزار نفر می‌شود دفن شده‌اند. علاوه‌بر این، 900 نفر دیگر در شرق عرفات دفن شده‌اند و شاید تعداد دیگری هم در سردخانه مکه باشند.
او سپس به تشکیل کمیته ای مشترک میان کنسولگری ایران و وزارت بهداشت عربستان برای تعیین تکلیف 29 زائر ایرانی جان باخته که در مقبره‌الشهدای مکه دفن شده‌اند و 36 زائری که مفقود شده‌اند اشاره کرد و گفت: آن 36 نفر نه در بین مجروحان بوده‌اند و نه در بین دفن‌شدگان و آماری که از واحد انفورماتیک عربستان گرفته‌ایم، حالا به علامت سوال بزرگی برای ما تبدیل شده است که قطعا باید مسئولان عربستان پاسخگو باشند.
اطلاعی از رکن‌آبادی و 36 زائر مفقود نیست
وی درباره احتمال دستگیری و یا ربوده شدن این 36 تن گفت: این احتمال ضعیف است، چرا که شرایط در منا تلخ و سنگین بود. ضمن آنکه عربستان هرگونه دستگیری را باید به سفارت و کنسولگری ایران اطلاع دهد که تا این لحظه گزارشی در این‌باره نداشته‌ایم. از نگاه ما این 36 نفر مفقود هستند.
اوحدی همچنین درباره وضعیت رکن‌آبادی، سفیر پیشین ایران در لبنان و دو کارمند دیگر وزارت امور خارجه اظهار کرد: تا این لحظه اطلاعی از آنها نداریم، قطعا اطلاع یافتن از وضعیت این اشخاص و به طور کل آن 36 زائر ایرانی مفقوده شده که چهره‌های برجسته‌ای در بین آنها نیز بوده است قطعا جزو مطالبات جدی ما از عربستان است که امیدواریم عربستان پاسخگو باشد.
وی ادامه داد: درباره 29 زائری که عربستان آنها را در بین جان‌باختگان منا در مکه دفن کرده نیز متعهد شده‌اند براساس تصمیم و خواست خانواده‌هایشان عمل کنند.
معاون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه سخنانش با اشاره به دومین جلسه کمیته مشترک ایران و عربستان که به منظور پیگیری 36 زائر مفقود شده ایرانی و 29 زائر دیگر که در بین دفن‌شدگان مکه هستند ظهر تشکیل شد اظهار کرد: اجازه دسترسی‌های مختلف را به سردخانه‌های عربستان به ما صادر کرده‌اند. من نیز به ایران برگشته‌ام تا برخی هماهنگی‌ها را با پزشکی قانونی به منظور تشخیص هویت آن 12 زائر دفن شده انجام دهم، چرا که هویت آنها برای ما معلوم و برای عربستان نامعلوم است.
به گفته اوحدی، امروز 36 نمونه DNA زائر مفقود شده و 12 زائر دفن شده جمع‌آوری شد که امیدواریم با صدور ویزای هیات پزشکی قانونی ایران، فرآیند تشخیص هویت این زائران نیز سرعت یابد.
ادامه حضور گروه تفحص تا 20 محرم در عربستان
وی اضافه کرد: به محض اینکه احساس کنم در ایران به حضورم نیازی نیست، برای پیگیری امور به عربستان برمی‌گردم. دولت سعودی امروز با درخواست ویزای من موافقت کرده و ظرف چند روز آینده مجددا به عربستان بازخواهم گشت.
رییس سازمان حج و زیارت همچنین یادآور شد: بازگشت من به معنی توقف عملیات جستجو نیست و دو گروه تفحص تا 20 محرم مجازند که در عربستان بمانند.
اوحدی سپس در پاسخ به سوالی درباره تعیین غرامت از سوی دولت عربستان برای فاجعه منا و همچنین پذیرش این مسئولیت و تقصیر از جانب آنها در صورت پرداخت غرامت به وضعیت اجسادی که در سردخانه‌ها نگهداشته شده‌اند اشاره کرد و اظهار کرد: وضعیت نگهداری اجساد به گونه‌ای بود که آنها اصلا قابل شناسایی نبودند. مثلا برای شناسایی سید حمیدرضا حسینی، خبرنگار شبکه خبر وقتی همسر حمیدرضا حسینی برای شناسایی پیکرش آمد، نتوانست او را تشخیص دهد. وضعیت اجساد به نحوی نامناسب بود که شرط را بر آن گذاشته بودیم اگر لکه‌ای سفید در بدن زائری دیده شود، آن را ایرانی بدانیم، مگر آنکه خلافش ثابت شود. ما حمیدرضا حسینی را از صدای ضبط شده‌اش در تلفن همراهش شناختیم.
55 میلیون غرامت برای هر جان‌باخته
وی ادامه داد: مقامات سعودی در جلساتی که تاکنون با ما داشته‌اند پذیرفته‌اند که خطای بزرگی رخ داده است. آنها دلیل بسته شدن راه را گفته‌اند بررسی می‌کنند، اما تا این لحظه نتیجه بررسی‌های خود را اعلام نکرده‌اند.
اوحدی گفت: برای پرداخت غرامت نیز گفته‌اند قدم اول مشخص شدن دلیل فاجعه است و بعد به مسایل حقوقی خواهند پرداخت.
حمید محمدی، معاون سازمان حج و زیارت در ادامه توضیح داد: شرکت بیمه طرف قرارداد سازمان حج و زیارت اعلام کرده است بابت فوت به هر جان باخته 15 میلیون تومان و بابت حادثه به بازماندگان حادثه 40 میلیون تومان غرامت پرداخت خواهد کرد که به این ترتیب به هر جان‌باخته 55 میلیون تومان تعلق می‌گیرد که علی‌الحساب 25 میلیون تومان آن به هر جان‌باخته پرداخت شده است.
هیچکس نگفته زائران ایرانی مقصر فاجعه منا بوده‌اند
رییس سازمان حج و زیارت درباره مقصر دانسته شدن زائران ایرانی در وقوع حادثه منا با توجه به اینکه گفته شده برخی مدیران کاروان‌ها طبق ساعت اعلام شده حرکت به سمت جمرات را آغاز نکرده‌اند تاکید کرد: هیچ آموزشی، ابلاغی و یا برگه کاغذی وجود ندارد که در آن ذکر شده باشد زائران ایرانی ساعت 10 به بعد باید به سمت جمرات حرکت کنند. البته این ساعت اعلام شده برای روز 12 ذی‌الحجه است که مکتوب اعلام کرده‌اند، چون اهل سنت در آن روز بعد از نماز ظهر اعمال خود را انجام می‌دهند. این موضوع در جلسات توجیهی با مدیران کاروان‌ها نیز مطرح شد.
اوحدی گفت: تا امروز هیچ یک از مقامات رسمی عربستان در هیچ ملاقاتی این جسارت را نکرده که بگوید زائران ایرانی مقصر وقوع فاجعه منا بوده‌اند.
او یادآور شد: از 455 کاروان ایرانی، 422 کاروان از مسیر اصلی خود یعنی سوق‌العرب و جوهره حرکت کردند و حدود 34 کاروان از خیابان 204 رفتند که صادقانه اعلام می‌کنم این پلیس عربستان بود که مسیر دسترسی را بست و اجازه نداد زائر ما به مسیر اصلی برود.
وی ادامه داد: عربستان پذیرفته که اشتباه فاحشی کرده و آشفتگی مدیریت آن هیچ توجیهی ندارد. تاخیر در خدمات امدادرسانی نیز کاملا مساله قابل بحثی است که هر بار در جلسه با آنها به این نکات اشاره شده است.
وقتش رسیده سازمان حج آسیب‌شناسی کند
رییس سازمان حج و زیارت در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا مبنی بر اینکه شاید کاهش نیروهای خدماتی و انجام اعمال حج توسط عوامل ستادی و هیات پزشکی سبب افزایش تعداد کشته‌شدگان ایرانی شده است و آیا وقت آن نشده که سازمان حج و زیارت بازبینی در نحوه خدمات خود داشته باشند، به فرمایش مقام معظم رهبری در تایید این نکته اشاره کرد و گفت: ایشان نیز در جلسه‌ای که امروز با کارگزاران حج داشتند، صراحتا به این نکته اشاره کردند که جدای از فضای حادثه، سازمان حج و بعثه مقام معظم رهبری برای خود در آینده آسیب شناسی کنند،چرا که طبیعت عملیات حج با ساختار موجود عربستان ممکن است همیشه بحران‌هایی را به وجود آورد.
وی اضافه کرد: رهبر معظم انقلاب به حج مشرف نشده‌اند، اما کاملا بر فضای عربستان اشراف داشتند و حتی اعلام کردند سازه اطراف خانه خدا خطرساز است.
او بیان کرد: این نکته کاملا درست است و ما باید خارج از این فضا خیلی جدی خود را آسیب شناسی کنیم. یکی از راهکارها این است که مثل یاوران حج، یاوران امداد داشته باشیم تا در مواقع بحرانی به کمک آیند. این آسیب شناسی باید منصفانه و خارج از قضاوت‌های بیرونی باشد تا راهکاری برای آن بیابیم.
کوتاهی از مرکز پزشکی حج انجام نشد
اوحدی سپس در پاسخ به این سوال که آیا حذف پزشکان همراه کاروان‌ها عمق فاجعه در بین کاروان‌های ایرانی را شدت نبخشیده است اظهار کرد: نمی‌توان قضاوت کرد، چرا که زمان وقوع فاجعه مرکز پزشکی حج و زیارت 20 تیم به کانون حادثه اعزام کرد و 500 زائر را از سراسر کشورها نجات دادند که 100 زائر متعلق به ایران بود. آنها کوتاهی نکردند و مطمئنا اگر غیر از این ساختار دیگری هم داشتیم، فرقی در شرایط آن روز نمی‌کرد.
وی توضیح داد: کل عوامل ستادی سازمان حج و زیارت 195 نفر بودند، ضمن آنکه ضابحان نیز باید در کشتارگاه حضور می‌یافتند. هیچکس نمی‌دانست قرار است پلیس عربستان زنجیره انسانی درست کند و کسی به فکرش نمی‌رسید پلیس مسیر را بسته، مگر آن هنگام که جمعیت قفل شد.
عربستان زمان می‌خرد تا از عمق فاجعه بکاهد
رییس سازمان حج و زیارت در ادامه سخنانش در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا عربستان خود را در وقوع این فاجعه مقصر می‌داند گفت: مقامات سعودی زمان را برای اعلام واقعیت‌ها خریدند، چرا که اگر در موسم حج اعلام کردند 8 هزار کشته داشتند موجی علیه‌شان راه می‌افتاد اما این آمار را زمانی اعلام کردند که زائران در حال ترک این کشور هستند. سیاست عربستان آن بود که آمار را اعلام نکند، اما مطمئن باشید مقصر را مجازات خواهد کرد، ولی زمان را می‌خرد تا شاید عمق فاجعه فروکش کند.
اوحدی درباره تشکیل کمیته مستندسازی برای پیگیری مستندات فاجعه و روشن‌شدن علت آن اظهار کرد: این کمیته تشکیل شده و تاکنون با 20 کاروان مصاحبه کرده، فیلم‌هایی جمع‌آوری شده و تحقیقات همچنان ادامه دارد. ما از وزارت خارجه نیز درخواست کردیم مستندانی را از عربستان بگیرد و این اطلاعات را بررسی کند تا علت مشخص شود.
رییس سازمان حج و زیارت در بخش دیگری از اظهاراتش با بیان اینکه در بین جان باختگان 12 نفر از روحانیون بعثه مقام معظم رهبری، 17 نفر از عوامل کاروان‌ها، 2 نفر از هیات پزشکی بودند افزود: بیش از 5 نفر که تفحص جان‌باختگان را انجام می‌دادند، متاسفانه به دلیل شرایط نامساعد سردخانه‌ها با ناراحتی و آسیب جدی گوارشی مواجه شده‌اند که مجبور شدیم در نیمه راه آنها را به کشور بازگردانیم.
اوحدی در پایان درباره تصمیم‌گیری برای آغاز عمره اظهار کرد: شرط اصلی برای هرگونه تصمیم‌گیری و نه برای شروع عمره محاکمه دو پلیس مجرم سعودی است، تا زمانی که حکم اجرا نشود حتی فکری برای شروع عمره نمی‌کنیم چه برسد که تصمیم بگیریم.