ایران و عربستان از هم دورتر می شوند؟

حسن روحانی رئیس جمهور ایران روز جمعه در حضور نمایندگان رسانه های آمریکایی گفت که مداخله نظامی عربستان در یمن و محروم بودن از نیروی باتجربه باعث شد که نتواند بر حضور میلیون ها زائر نظارت کافی داشته باشد.

روحانی روز یکشنبه در جلسه با حضور تحلیلگران سیاسی آمریکا و متخصصان ایرانی گفت: «ما همه علت ها را نمی دانیم و نمی خواهیم که قضاوت کنیم.» رسانه های اجتماعی منطقه همگی از بی کفایتی و سرزنش سخن می گویند. بعضی [مقامات] عربستان سعودی ادعا کرده اند که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حادثه منا مسؤل است در حالی که ایرانیان می گویند هموطنان آنان به دلیل اختلافات مذهبی و منطقه ای جان باختند. بعضی ایرانیان خواستار این شدند که نظارت و مدیریت حج به سازمان همکاری های اسلامی سپرده شود.

با وجود فاجعه انسانی فعلی سوریه و ناتوانی مبارزه جهانی با داعش، زمان وقوع چنین حادثه ای در مکه بدتر از این نمی توانست باشد. جنگ ها و درگیری هایی که از زمان جنگ جهانی دوم بیشترین تعداد آوارگی را به دنبال داشته و فشار زیادی به بسیاری از حکومت های منطقه از جمله اردن، ترکیه، لبنان و عراق وارد کرده است.

اروپا نیز به شدت تحت الشعاع سیل آوارگان و پناهندگان قرار گرفته است. روز دوشنبه اقلیم منطقه ای کردستان در شمال عراق هشدار داد و ناتوانی خود را از نگهداری 250 هزار پناهنده سوری و یک و نیم میلیون نفر از آوارگان داخلی از دیگر نقاط عراق ابراز داشت.

بدون ملاقات ها و دیدار مقامات عربستان سعودی و ایران پیش بینی سرانجام جنگ در سوریه، عراق و یمن بسیار سخت خواهد بود. ایران و روسیه از دولت بشار اسد حمایت می کنند. روحانی روز یکشنبه گفت رژیم سوریه نیازمند "اصلاح" است اما اولویت اول باید مبارزه با داعش باشد. او همچنین خواستار حمایت برای تشکیل دولت مرکزی [در سوریه] با هدف مبارزه با این گروه تروریستی شد.

در حالی که اوباما آمادگی خود برای مذاکره با ایران و روسیه در حل بحران سوریه را اعلام کرده است عربستان همچنان با پیوستن ایران به ائتلاف مبارزه با داعش موافق نیست و حتی پیش از فاجعه منا مذاکره دو جانبه با ایران را رد کرده است.

در سال ٢٠١٣، روحانی در نخستین کنفرانس خبری بعد از ورود به کاخ ریاست جمهوری، اظهار داشت که اولویتش بهبود رابطه با سعودی ها و دیگر قدرت های سنی است که در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد این رابطه بدتر شده بود. آنگونه که روحانی گفت ملک عبدالله روز بعد [از سخنانش] به روحانی نامه سپاسگزاری نوشت. اما بعد از مرگ عبدالله در ژانویه 2015، شرایط تغییر زیادی کرد.

روز یکشنبه روحانی تکرار کرد که تهران مسئول تصمیم حوثی ها در تسخیر صنعا نبوده است و کمپین ایران هراسی را مقصر دانست؛ این اتهام اشتباه است که ایران می خواهد امور کشورهای همسایه را در دست بگیرد. او گفت که ایران از حوثی ها می خواهد که از طریق مذاکره به راه حلی با رقبای خود برای ایجاد دولت وحدت ملی برسند. اما به نظر می رسد که این توافق به اعمال فشار سعودی ها بر رئیس جمهور یمن برای مذاکره با رهبران حوثی وابسته است.

ادامه تنش بر سر تبادل زندانی بین ایالات متحده و ایران و دیگر مسائل از جمله توافق هسته ای ایران، دشمنی فزاینده ایران و عربستان سعودی، توهم توطئه را در بین دو طرف تقویت کرده است و مشوق ادامه حمایت دو طرف از گروه های نیابتی خود در خاورمیانه بوده است.

روحانی در روز یکشنبه گفت: «در شرایط مناسب ما می توانیم مشکلات خود را با سعودی حل نماییم»، و ادامه داد که این برای هر دو کشور و دیگر کشورهای منطقه و جهان سودمند خواهد بود. سخت است که بتوان گفت چه هنگام و چگونه چنین شرایطی ایجاد می گردد به ویژه پس از فاجعه حج.

*دیپلماسی ایرانی