آیا فاجعه حج امسال دسیسه است؟

حج خونین امسال و وقوع سه حادثه مرگبار در کمتر از دو هفته این تحلیل را به ذهن متبادر می‌کند که ممکن است رقابت‌های پنهانی شاهزاده‌های سعودی برای قدرت در ورای این تحولات نهفته باشد.

حادثه هولناک روز گذشته در منا که منجر به کشته شدن 1300 حاجی و زخمی شدن 2000 تن دیگر شد موجب انتقادات شدیدی از رژیم آل سعود شده است.

رسانه‌های سعودی در مطالب خود تصریح دارند که این حادثه نتیجه ازدحام جمعیت بوده است ولی برخی از رسانه‌های منطقه با در کنار هم قرار دادن حادثه دیروز و ماجرای سقوط جرثقیل و آتش گرفتن هتلی در مکه تصریح دارند که این حوادث خونین در کمتر از دو هفته اتفاقی نیست و دست‌های پشت پرده عامل این حادثه بوده است.

بسیاری از ناظران تصریح دارند که دلیل این حوادث اختلافات درونی و رقابت‌ میان شاهزدگان در خانواده سلطنتی عربستان است تا با سیاستی ماکیاولیستی مسئولان حج امسال را در شرایط دشواری قرار دهند.

در همین زمینه روزنامه الدیار گزارش داده که محمد بن سلمان وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان در پست پرده این حادثه قرار دارد و به دستور وی درب اصلی بسته شده است.

این تحلیل زمانی به واقعیت نزدیک تر می‌شود که دریابیم مسئول برگزاری حج وزیر کشور و ولیعهد عربستان یعنی محمد بن نایف است که به نوعی رقیب اصلی محمد بن سلمان در راس هرم قدرت و رسیدن به جاشگاه پادشاهی به حساب می‌آید.

اینکه گمان کنیم محمد بن سلمان با بستن درب به روی حاجیان بدون اهداف سیاسی چنین کاری را انجام داده باشد امری دور از ذهن است و به عقیده برخی از ناظران وی این اقدام را با هدف تضعیف جایگاه محمد بن نایف انجام داده است.

چراکه نایف به دلیل موفقیتش در مبارزه با القاعده در زمان معاونت وزرات کشور در سال‌های پس از 11 سپتامبر دارای اعتباری ویژه در میان خانواده سلطنتی و شخصیت‌های غربی است حالا با فاجعه امسال موقعیتش بیش از پیش تضعیف می‌شود.

البته چنین اقداماتی در عربستان بی‌سابقه نیست چرا که دو سال قبل هم در آتش‌سوزی ساختمان وزارت کشور عربستان در ریاض که منجر به کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر شد، به سرعت احمد بن عبدالعزیز وزیر کشور وقت در موضع ضعف قرار گرفت و ملک عبدالله پادشاه متوفی سعودی وی را از قدرت برکنار کرد.

بعدها تحولات داخلی عربستان به سمت و سویی رفت که نشان داد ماجرای آتش سوزی توطئه‌ای برای کنار زدن احمد بن عبدالعزیز از قدرت بوده است تا وی از گزینه اصلی جانشینی عبدالله خارج شود و شانس پسر پادشاه افزایش یابد.

در این میان نکته حائز اهمیت این است که چرا جان حاجیان به بازیچه رقابت‌های میان شاهزاده‌ها بدل شده است؟ در پاسخ به این سوال باید اظهار داشت که اهمیت موسم حج برای رژیم سعودی و اعتبار فرهنگی این کشور ناشی از برگزاری این مراسم برای شخص پادشاه بسیار دارای اهمیت است و لطمه دیدن این وجه هزینه بسیار زیادی از نظر فرهنگی برای خانواده سلطنتی دربر دارد و بی‌شک شاه می‌تواند به بهانه این فاجعه بدون فشار آمریکا که حامی محمد بن نایف است، وی را از قدرت کنار بزند.

اما باید این سوال را مطرح کرد که عربستان سعودی با رژیمی قبیله‌ای که در آن به دلیل نبود سازوکارهای دموکراتیک تنها قدرت سخت تعیین کننده رقابت‌های سیاسی است و در آن ثبات سیاسی و چرخش نخبگان وجود ندارد، این شایستگی وجود دارد که مراسمی به عظمت حج توسط شاهزده‌های ناکارآمد سعودی اداره شود؟