پس از قرن‌ها که جابجایی قدرت از طریق کودتا، جنگ داخلی، خونریزی و نسل‌کشی انجام می‌گرفت، بشر به این نتیجه رسید که انسان ماهیت قدرت‌طلبی داشته و اگر قدرت را به دست آورد آن را به راحتی واگذار نمی‌کند؛ بنابراین برای این‌که هزینه جابجایی قدرت را به حداقل برساند، سازوکار صندوق رای و تفکیک قوا در نظر گرفته شد و سیاستمداران نیز به این نتیجه رسیدند که بهتر است به جای سرب و گلوله، برگه رای حاکمان را مشخص کند.
سیاستمداران پذیرفتند که قدرت، چرخشی و دوره‌ای باشد؛ بنابراین انتخابات به سازوکار مسالمت‌آمیز انتقال قدرت در یک نظام سیاسی مدرن تبدیل شد.
به تدریج با گسترده شدن مفهموم شهروندی، حق رای از طبقه متمول و زمین‌دار به تمام اقشار جامعه رسید و همه شهروندان یک نظام سیاسی مدرن در تعیین سرنوشت خود سهیم شدند. البته با برگزاری انتخابات همه تنش‌ها و درگیری‌ها به پایان نرسید و انتخابات که قرار بود محل رفع اختلافات باشد، به محل نزاع هم تبدیل شد.
به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، با وجود این‌که برگزاری انتخابات توانست از تنش‌ها و جنگ‌ها تا حدود زیادی بکاهد، اما همواره کسانی هستند که به دنبال دور زدن قانون انتخابات، بی‌اخلاقی وسوء استفاده و ایجاد تنش باشند. شاید مشهورترین مثال در این‌باره «رسوایی واترگیت» در آمریکا باشد. ریچارد نیکسون رییس‌جمهور جمهوری‌خواه آمریکا با ریچاردفورد دموکرات وارد رقابت انتخاباتی شد تا برای چهارسال دیگر در کاخ سفید بماند.
نظام سیاسی آمریکا خود را یکی از پیشرفته ترین نمونه‌های نظام‌های دموکرات در دنیا معرفی می‌کرد اما ماموران سازمان اطلاعات با کار گذاشتن دستگاه شنود در هتل واترگیت که ستاد مرکزی انتخابات حزب دموکرات بود، فعالیت و برنامه‌های آنها را شنود می‌کردند. پس از این‌که مشخص شد نیکسون در این قضیه دست داشته است، وی که پیروز انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هم شده بود، استیضاح و برکنار شد. سوءاستفاده از قدرت، کارشکنی در امر اجرای عدالت و اهانت به کنگره سه جرم نیکسون بود. جدا از این نمونه، در بسیاری از کشورهایی که شاخص‌های مردمسالاری در آنجا ضعیف است، انتخابات محل منازعه و تنش می‌شود.
با پیروزی انقلاب مشروطه، مردم ایران از حق رای برخوردار شدند اما به خاطر ضعف نهادهای دموکراتیک در ایران و نبود فرهنگ سیاسی مدرن در ایران دوره مشروطه، همواره زمینه برای سوءاستفاده از حق رای مردم فراهم بود. با روی کارآمدن حکومت پهلوی عملا انتخابات نمایشی برگزار می‌شد و خبری از انتخابات واقعی نبود.البته دوران پیش از کودتای 28 مرداد استثنایی براین قاعده بود. با پیروزی انقلاب اسلامی بر حق مردم در تعیین سرنوشت خود تاکید شد و نهادهای مهم حاکمیتی مثل مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی، ریاست جمهوری، شورای شهر و روستا با رای مردم شکل گرفت.
در 37 سال گذشته به طور متوسط هر سال یک انتخابات در نظام جمهوری اسلامی ایران برگزار شده که اسفندماه سال جاری هم دو انتخابات مهم مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان برگزار می‌شود. از هم‌اکنون هم مجریان و دست‌اندرکاران انتخابات برای برگزاری انتخاباتی سالم، آزاد و قانونی تلاش می‌کنند. البته برای برگزاری انتخاباتی سالم به همکاری احزاب و نامزدهای انتخاباتی هم نیاز است و تنها تلاش‌های مجریان انتخابات برای برگزاری انتخاباتی بی‌تنش یا کم‌تنش کفایت نمی‌کند. رعایت اخلاق انتخاباتی و قانون انتخابات از سوی جناح های سیاسی تضمین کننده برگزاری یک انتخابات پرشور و کم‌تنش خواهد بود.
در همین راستا محمدحسین مقیمی معاون سیاسی وزیر کشور و رئیس ستاد انتخابات کشور از احزاب و تشکل های سیاسی قانونی و مجوزدار خواسته است که منشور اخلاقی انتخاباتی تدوین کنند و با این اقدام هزینه‌های کار سیاسی را کاهش دهند. البته به پیشنهاد استاندار کرمان، منشور اخلاق انتخاباتی در استان کرمان تهیه شده و احزاب پایبندی خود را به آن اعلام کرده‌اند. مقیمی هم در جمع احزاب و فعالان سیاسی کشور از منشور انتخاباتی استان کرمان به نیکی سخن به میان آورده و اظهار کرده است که خوب است که این اتفاق در استان‌های دیگر نیز بیفتد.
وزیر کشور نیز به احزاب توصیه کرده است که احزاب منشور اخلاقی تهیه کرده و آن را امضا کنند تا انتخابات در فضایی آرام و پویا برگزار شود. البته پیش از این و در انتخابات گذشته هم منشور اخلاقی یا وفاق‌نامه‌ای میان احزاب وجود داشته است که در برخی دوره‌ها، آن منشور آنگونه که باید رعایت نشد وبرخی بداخلاقی‌ها، کام مردم را تلخ کرد. به هرحال پایبندی به چنین منشوری مهمتر از تهیه آن است. اکنون هم که خانه احزاب بازگشایی شده است، احزاب می توانند در فاصله چندماهه تا انتخابات، دور هم نشسته و با برگزاری جلسات مختلف نسبت به تهیه این منشور اخلاقی اقدام کنند تا امسال شاهد برگزاری انتخاباتی پرشور و البته با حداقل تنش باشیم. باید این نکته را در نظرگرفت که اگر شخصیت‌های مهم سیاسی و حزبی، در مسیر انتخابات، اخلاق را رعایت کرده و برای رقبای خود احترام قائل باشند، حامیان آنها نیز از این رفتار آنها الگو می‌گیرند وانتخابات دیگر مل نزع نخواهد بود بلکه سازوکار حل اختلاف خواهد بود.
خبرنگار ایسنا نظر فعالان حزبی را درباره تهیه منشور اخلاقی برای انتخابات پیش‌رو را جویا شده است که بیشتر فعالان حزبی این منشور را مفید دانسته و اعلام آمادگی کرده‌اند که برای تهیه منشور اخلاقی با سایر احزاب همکاری خواهند کرد. در ادامه اظهارات فعالان حزبی و سیاسی را مرور می‌کنیم:
حسن رسولی ( عضو ارشد بنیاد امید ایرانیان)
رسولی: منشور اخلاقی را مفید می‌دانم
معاون سیاسی وزیر کشور همانند اسلاف خود این دغدغه را دارد که انتخابات به نحو مطلوب برگزار شود. البته خود آقای مقیمی نیز شخص اخلاق‌مداری است و هم به لحاظ فردی و هم به لحاظ جایگاه مدیریتی خود در ریاست ستاد انتخابات کشور، مطالبه رعایت اخلاق را از جریان‌های سیاسی و احزاب دارد. طبیعتاً به هر میزانی که موثرین صحنه انتخابات اعم از مجریان، ناظران، احزاب، نامزدها، رسانه‌ها و نهادها که هر کدام در تعیین آرایش انتخاباتی ذی نفع و سهیم هستند، عملکرد قانونی داشته باشند، به همان میزان فضای بانشاط و رقابتی در انتخابات شکل می‌گیرد.
چنانچه احزاب و جریان‌های سیاسی به درخواست معاون سیاسی وزیر کشور تقاضای مثبتی بدهند، شاهد انباشت سرمایه اجتماعی و تجربه بیشتری خواهیم بود. به هر حال بین برقراری یک فضای بانشاط و رقابتی و رعایت عدالت و حقوق ذی‌حق‌ها رابطه معناداری برقرار است. نباید که به بهانه برقراری آرامش از پاسداری از حقوق شهروندان غفلت نشود و در پوشش گرم کردن تنور انتخابات، شاهد رواج تهمت‌زنی و تخریب رقبا نباشیم. من وجود منشور اخلاقی را مفید می‌دانم و اگر وزارت کشور تقاضای همکاری در این حوزه را داشته باشد، بنیاد امید ایرانیان همکاری لازم را خواهد داشت. ما حاضریم بایسته‌های و الزامات تحقق شعار سال (سال همدلی و همزبانی دولت و ملت) را با همکاری وزارت کشور در قالب سمینارهای علمی- کاربردی پیگیری کنیم.
محسن رهامی (دبیرکل انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها)
رهامی: نقاط مشترک زیادی با اصولگرایان داریم
رعایت موازین اخلاقی در مرامنامه انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها بیان شده و هر فردی که خواهان عضویت در این تشکل است باید این اصول را بپذیرد. پیشنهاد خوبی است که همه احزاب و جریان‌های سیاسی با تهیه یک منشور اخلاقی، تقوای سیاسی و اخلاقی را رعایت کنند. البته مهمتر از تهیه منشور، پایبندی به این منشور است. با تهیه این منشور می‌توان از توهین، افترا، اقدامات غیراخلاقی و غوغاسالاری جلوگیری کرد. ما از این پیشنهاد استقبال می‌کنیم و حاضریم با برگزاری نشستی با احزاب و جریان‌های سیاسی مختلف این منشور را تهیه کنیم. باید به این نکته اشاره کرد که ما نقاط اشتراک زیادی با احزاب اصولگرا داریم. ما به موازین اخلاقی که برگرفته از آموزه‌های دینی است اعتقاد داریم اما برخی جریان‌ها و حتی رسانه‌ها این قواعد اخلاقی را زیر پا می گذارند. غوغاسالاری‌ها موجب گم شدن حقیقت می‌شود و اگر اخلاق را همه جریان‌ها رعایت کنند، حقیقت‌یابی ساده‌تر خواهد بود.
انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها اعلام آمادگی می‌کند که درباره تهیه منشور اخلاقی، حفظ آرامش تبلیغات انتخاباتی و سلامت انتخابات با جریان‌های سیاسی کشور نشست‌های مختلفی برگزار کند زیرا این مسائل جزء دغدغه‌های مشترک همه احزاب است.
قدرت‌علی حشمتیان(دبیرکل جمعیت مستقل ایران اسلامی و نایب رئیس خانه احزاب)
حشمتیان:از هیچ کمکی دریغ نمی‌کنیم
پیشنهاد تهیه منشور اخلاقی معاون سیاسی وزیر کشور را مفید می‌دانم و از این پیشنهاد استقبال می‌کنم و از هر کمکی که لازم باشد دریغ نمی‌کنم. این انتخابات حساس‌تر و متفاوت‌تر از انتخابات گذشته است. زیرا در دوره دولت‌های نهم و دهم احزاب فضای زیادی برای فعالیت نداشتند و در حاشیه بودند اما دولت یازدهم فضای بازتری برای احزاب ایجاد کرده و احزاب هم فعال شده‌اند. نمونه آن هم بازگشایی خانه احزاب و حضور سه جریان اصلاح‌طلب، اصولگرا و مستقل در شورای مرکزی خانه احزاب است.
من منشور اخلاقی را برای پرشور کردن فضای انتخابات و همچنین کاهش تنش‌ها را مفید می‌دانم. البته دولت هم در این زمینه باید در کنار احزاب باشد. اگر این منشور تهیه شود، فضای سالم انتخاباتی ایجاد شده و تخریب‌ها کاهش می‌یابد. من پیشنهاد تهیه منشور اخلاقی را به هیأت رئیسه خانه احزاب تقدیم می‌کنم و اگر هیأت رئیسه این پیشنهاد را تصویب کرد، تهیه این منشور در دستور کار خانه احزاب قرار خواهد گرفت.
محمدنبی حبیبی (دبیرکل حزب موتلفه اسلامی)
حبیبی: از این پیشنهاد استقبال می‌کنیم
ما چنین دستور کاری در برنامه‌های موتلفه نداشته‌ایم اما پیشنهاد آقای مقیمی را پیشنهاد خوبی می‌دانیم. زیرا اگر چارچوب مشترک اخلاقی وجود داشته باشد، انتخابات با آرامش بیشتری برگزار می‌شود. وقتی بحث اخلاق اسلامی هم در انتخابات پیش می آید، مردم حتماً استقبال می‌کنند. اگر وزارت کشور برای تهیه این منشور از احزاب دعوت کند، احزاب حتماً استقبال می‌کنند. حزب موتلفه اسلامی هم از جمله احزابی است که از پیشنهاد تهیه منشور اخلاقی برای انتخابات استقبال می‌کند.
لطف‌الله فروزنده (قائم‌مقام جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی)
اصل منشور اخلاقی مفید است اما باید چارچوب‌های آن مشخص باشد. در ابتدا باید مسئولان اجرایی اطمینان بدهند که امانت‌دار هستند و در انتخابات گرایش خاصی ندارند و دنبال سالم برگزار کردن انتخابات هستند. این مسأله دغدغه امروز ماست. این منشور اخلاقی در شرایطی می‌تواند تنش‌های انتخاباتی را کاهش دهد که مجریان انتخابات نیز دنبال تنش نباشند. وقتی درباره وظایف شورای نگهبان موضع‌گیری می‌شود، طبیعتاً تنش ایجاد می‌شود اما اگر هر کسی وظیفه خود در انتخابات را انجام دهدف تنش ایجاد نمی‌شود. جمعیت ایثارگران این آمادگی را دارد که با احزابی که چارچوب نظام را قبول داشته و سابقه فتنه هم ندارند و با هر گرایشی دنبال تحقق اهداف نظام هستند، دور یک میز بنشیند و برای تهیه منشور اخلاقی اقدام کند.
حسین مرعشی (سخنگوی حزب کارگزاران)
مرعشی: برنامه‌ای نداریم
انتخابات با قانون اداره می‌شود نه با اخلاق. وزارت کشور به جای مطرح کردن این منشور اخلاقی باید فکری به حال فرمانداران کند. کارگزاران برنامه‌ای برای عملی کردن این پیشنهاد ندارد.
آذر منصوری (عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت ایران)
یکی از آفت‌های سیاسی کشور، فاصله گرفتن اخلاق از سیاست است که این آفت در بزنگاه‌های انتخابات موجب پدید آمدن رفتارهایی می‌شود که هم فضای ابهام‌آوری در افکار عمومی ایجاد می‌کند و هم تنش آفرینی احزاب و جریان‌های سیاسی را تحت تأثیر قرار می دهد. احزاب و جریان‌های سیاسی از کنش‌گران اصلی در دوره انتخابات هستند و پیشنهاد تدوین منشور اخلاقی توسط احزاب به همین دلیل مطرح شده است.در دوره انتخابات ما شاهد برخی بی‌اخلاقی‌ها هستیم که موجب مخدوش شدن چارچوب یک انتخابات سالم، عادلانه و قانونی می‌شود. تهیه منشور اخلاقی باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
منصوری: دنبال اخلاقی کردن سیاست هستیم
اکنون خانه احزاب با حضور همه سلایق مختلف در کشور راه‌اندازی شده است و این ظرفیت را دارد که به پیشنهاد تهیه منشور اخلاقی بپردازد.
حزب اتحاد ملت ایران در مراحل ابتدایی شکل‌گیری خود است. یکی از ملاحظات این حزب با توجه به مرامنامهف اظهارات دبیرکل و رویکردهای حزب، اخلاقی کردن سیاست است. اتحاد ملت ایران با پیشنهاد تهیه منشور اخلاقی موافق است اما نحوه ورود به این مسأله بعد از شکل‌گیری تمام ارکان حزب مشخص می‌شود.
رسول منتجب نیا (قائم مقام دبیرکل حزب اعتماد ملی)
منتجب‌نیا:نباید رقابت سیاسی به تخاصم تبدیل شود
فعالان سیاسی و حزبی و تک‌تک افراد جامعه باید بین رقابت سیاسی و تقابل و تخاصم فرق قائل شوند زیرا معتقدم مفهوم این دو واژه متفاوت است. گاهی افرادی که با یکدیگر اختلاف سلیقه سیاسی دارند گمان می‌کنند که دشمن هم بوده و باید یکدیگر را حذف کنند. این برداشت، غیراخلاقی و غیرفرهنگی است. باید این فرهنگ نهادینه شود که افراد می‌توانند با وجود اختلاف سلیقه سیاسی با یکدیگر دوست باشند. باید از طریق رسانه‌ها، تریبون‌ها و حتی برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های فرهنگ رقابت سالم سیاسی با حفظ موازین اخلاقی در جامعه نهادینه شود. احزاب و تشکل‌های سیاسی چون پیشتاز فعالیت سیاسی بوده و مردم را به برنامه‌ها و سلایق خود دعوت می‌کنند، نقش مهمی در نهادینه کردن اخلاق در فعالیت سیاسی هستند. دو حزبی که گرایش مختلف سیاسی دارند می‌توانند با یکدیگر تعامل و دوستی داشته باشند. اگر چنینی اتفاقی بیفتد، بر افراد جامعه تأثیر می‌گذارد. اگر همه گروه‌ها به جای تخریب یکدیگر صرفا برنامه‌ها و نقاط قوت خود را عرضه کنند هیچ‌گونه تعارضی شکل نمی‌گیرد و مردم بین گزینه‌های مختلف، انتخاب خود را انجام می‌دهند. باید توجه کرد که آثار تبدیل رقابت به دشمنی منحصر به ایام انتخابات نیست و رفته رفته دو صف در مقابل هم شکل می‌گیرد. و این خصومت و رقابت ناسالم می‌تواند میان اعضای یک خانواده هم خصومت ایجاد می‌کند.
کار مفیدی است که احزاب منشور اخلاقی تهیه کنند تا رقابت به عداوت تبدیل نشود البته در دوران اصلاحات هم چنینی اقدامی توسط وزارت کشور، احزاب و شخصیت‌های سیاسی انجام شد. حزب اعتماد ملی آماده است تا با سایر احزاب منشور اخلاقی را تهیه کند. در مرامنامه و اساسنامه اعتماد ملی که حدود ده سال پیش تهیه شد هم بر اعتدال، رعایت موازین اخلاقی، رقابت سالم و پرهیز از تخریب دیگران تأکید شده است.
غلامعلی دهقان (سخنگوی حزب اعتدال و توسعه)
دهقان: خانه احزاب منشور اخلاقی انتخابات را تهیه کند
کشور بیش از گذشته به اخلاق‌مداری در عرصه سیاسی نیاز دارد. از سال 92، نخبگان و توده‌ها به آینده کشور امیدوار شدند و آنچه که می‌توان این امید را تقویت کند، رعایت اخلاق سیاسی میان نخبگان سیاسی کشور است که بخشی از آنها در احزاب فعالیت دارند. پیشنهاد تهیه منشور اخلاقی یک پیشنهاد عاقلانه و منطقی است و انتظار می‌رود احزاب از گذشته و به خصوص سال 88 عبرت بگیرند و منافع جناحی را بر منافع ملی ترجیح دهند. در سال 88، رعایت نکردن اخلاق و انصاف موجب بروز رفتارهای نامناسبی شد که اکنون باید از آن رفتارها عبرت گرفت. به قول حکیم طوس فردوسی: «جهان سر به سر حکمت و عبرت است/ چرا بهره ما همه غلفت است».
حزب اعتدال و توسعه در طول فعالیت خود همواره به رعایت اخلاق در سیاست پایبند بوده است و نگاهی به کارکرد این حزب نشان می‌دهد که وفاق ملی برای اعتدال و توسعه اهمیت دارد. ما آماده همکاری با سایر احزاب برای تهیه منشور اخلاقی هستیم.
البته می‌توان برای دستیابی به این هدف، از ظرفیت خانه احزاب استفاده کرد. در اوایل دهه 80 نیز چنین منشوری در خانه احزاب تهیه شد و تا سال 88 فضای مسالمت آمیز و خوبی در خانه احزاب وجود داشت اما کسانی که به فعالیت حزبی تعهدی نداشتند، بیرون از خانه احزاب، به فعالیت سیاسی غیراخلاقی دست زدند. خانه احزاب این ظرفیت را دارد که بار دیگر منشور اخلاقی برای انتخابات تهیه کند.
محمدحسن غفوری فرد (رئیس خانه احزاب)
غفوری فرد: منشور وفاق احزاب را بازنگری کنیم
ما بیش از این منشور وفاق احزاب داشته‌ایم که منشور کاملی بود و مسائل اخلاقی در آن مورد توجه بود. در آن منشور تصریح شده بود که احزاب اختلافات خود را به مطبوعات نکشانند و اختلافات را در جلسات خانه احزاب مطرح کرده و آن را به قوه قضائیه ارجاع ندهند.
ما باید همین منشور را بازنگری کنیم و در آن هم به مسائل اخلاقی و هم مسائل سیاسی توجه کنید و البته موضوع منشور اخلاقی انتخابات را نیز با نمایندگان احزاب در خانه احزاب مورد بررسی قرار خواهیم داد.
احمد کریمی اصفهانی (دبیرکل جامعه انجمن‌های اسلامی اصناف و بازار)
اصل این پیشنهاد به جا و خوب است. معتقدم باید موازین اخلاقی در خانه احزاب رعایت شود تا این تشکل صنفی استمرار داشته باشد و مشکلات سال‌های قبل مجدداً تکرار نشود. برای عرصه انتخابت نیز این منشور مفید است. البته برای تهیه این منشور هم جریان‌ها و احزاب باید کوشش کنند زیرا چند حزب به تنهایی برای تدوین این منشور کفایت نمی‌کند. به هر حال باید بداخلاقی‌ها را کنار گذاشت. درگیری احزاب به درد مردم و نظام نمی‌خورد و مردم هم علاقه‌مند به درگیری نیستند. امیدوارم این منشور اخلاقی در خانه احزاب مورد بررسی قرار گیرد. ما در قالب جبهه پیروان خط امام (ره) و رهبری است این آمادگی را داریم که با سایر احزاب و تشکل های برای تدوین منشور اخلاقی همکاری کنیم.
سیدکمال الدین سجادی( سخنگوی جبهه پیروان خط امام و رهبری)
پیش از این چنین منشوری وجود داشته است و اکنون نیز وجود منشور اخلاقی ضروری است تا اخلاق سیاسی و انسانیدر دوره انتخابات رعایت شود.ما در جبهه پیروان اعلام می کنیم که این آمادگی را داریم که باهمکاری با سایر احزاب، این منشور را تهیه کنیم. در این منشور باید حتما ذکر شود که رقبا از تخریب یکدیگر خودداری کنند و فقط برنامه‌ها و سیاست‌های خود را دنبال کنند.
سجادی: جبهه پیروان آماده همکاری است
البته خانه احزاب هم که با حضور همه گرایش‌های سیاسی بازگشایی شده است این ظرفیت را دارد که تهیه منشور اخلاقی را در دستور کار خود قرار دهد.