پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : برای یک تخمین نزدیک به واقعیت از تیراژ توزیع روزنامهها، یک تحقیق ساده میدانی را آزمودیم؛ به دکه‌ها مراجعه کردیم و از فروشنده ها پرسیدیم که از هر روزنامه چه تعداد به آنها داده می شود.
به نوشته تیک ؛ تیراژ سه روزنامه از طایفه موسوم به پرتیراژها ( همشهری، ایران و جام جم)، دو روزنامه اصلاح طلب ( شرق و اعتماد)، دو روزنامه اصولگرای تندرو ( کیهان و وطن امروز) و روزنامه عامه‌پسند -و تقریبا غیرسیاسی- هفت صبح به عنوان نمونه مورد پرسش قرار گرفت و پاسخ‌ها در جدول زیر ثبت شد.
این توضیح لازم است که در انتخاب کیوسک‌های روزنامه فروشی به مکان قرارگیری آنها توجه و سعی شد نمونه‌ها به طور متوازن انتخاب شوند. پنج کیوسک در نقاط پررفت و آمد شهر و در سوی مقابل، پنج کیوسک دیگر، در نقاط نسبتا خلوت تر شهر.
طبق گفته رضا قدیمی، رئیس ستاد ساماندهی مشاغل شهرداری تهران، شهر تهران حدود 1200 کیوسک مطبوعاتی دارد. پس از بدست آمدن تیراژ توزیع مطبوعات درکیوسک‌های منتخب، می‌توان رقم میانگین را در تعداد کل کیوسک‌های تهران ضرب کرد و به یک رقم تقریبی از تیراژ مطبوعات در تهران رسید.
بنا به گفته حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد دروبلاگ‌اش– و همچنین در کتاب «نقطه» که مجموعه مقالات او در باره روزنامه نگاری و مدیریت رسانه است- اولا تیراژ شهرستان‌های روزنامهها تقریبا برابر با تیراژ تهران‌شان است، ثانیا مجموع فروش روزنامهها از روش‌های غیرکیوسکی، از قبیل اشتراک و قراردادهای کترینگ و غیره به نسبت تیراژ کل‌شان چندان قابل توجه نیست و می توان آنها را مورد اغماض قرار داد.
او البته گفته است که روزنامه‌های همشهری و جام جم استثناهای این قاعده هستند و حداقل در زمان مسئولیت نامبرده تیراژ شهرستان‌شان دوبرابر تیراژ تهران‌شان بوده است.
با این فرمول می‌توان تیراژ سراسری روزنامهها را هم تخمین زد. یعنی جز در مورد استثناهایی که ذکرشان رفت، عدد به دست آمده برای تیراژ تهران را دوبرابر کرد و به تیراژ سراسری رسید.
جدول زیر حاوی نتایج تحقیق میدانی ما در مورد تیراژ 8 روزنامه منتخب است. با این توضیح که خط تیره در جدول به معنای عدم توزیع روزنامه مربوطه در کیوسک مورد نظر، یا استنکاف فروشنده از پاسخ به سوال در خصوص روزنامه مورد نظر است. این موارد در میانگین‌گیری مورد احتساب قرار نگرفته‌اند.
| کيوسک | همشهري | ايران | جام جم | شرق | اعتماد | کيهان | وطن امروز | هفت صبح |
1
| بازار – خ ناصر خسرو | 200 | 50 | 20 | 5 | 10 | - | - | - |
2
| عباسی | 100 | 20 | 20 | 1 | 5 | 10 | 5 | 3 |
3
| قائم مقام | 300 | 120 | 50 | 20 | 18 | 25 | 5 | - |
4
| پارک وي | 125 | 38 | 40 | 42 | 7 | 15 | 6 | 18 |
5
| بيهقي | 200 | 60 | 20 | 10 | 10 | 15 | - | 6 |
6
| ميدان امام حسن | 80 | 20 | 10 | 5 | 5 | 25 | - | 3 |
7
| پارک ملت | 200 | 60 | 20 | 30 | 30 | 15 | 6 | - |
8
| هلال احمر | 100 | 35 | 25 | 1 | 5 | 10 | 5 | 3 |
9
| مختاری | 100 | 30 | 20 | 5 | 5 | 10 | 6 | 3 |
10
| اتابک | 100 | 25 | 20 | 3 | 3 | 10 | 6 | 3 |
| میانگین کل | 150.5 | 45.8 | 24.5 | 12.2 | 9.8 | 15 | 5.5 | 5.5 |
| میانگین توزیع تهران | 181 هزار | 55 هزار | 30 هزار | 15 هزار | 12 هزار | 18 هزار | 7 هزار | 7 هزار |
نتایج تحقیق
همانطور که در جدول می‌بینید روزنامه همشهری با حدود 180 هزار نسخه توزیع در تهران، به یک روایت تیراژ سراسری‌اش 360 هزار نسخه و به یک روایت دیگر، 540 هزار نسخه است. ( گفته شد که بنابر گفته معاون مطبوعاتی ارشاد، تیراژ شهرستان روزنامه ها تقریبا برابر با تیراژ تهران آنهاست.
ایضا اینکه زمانی در مورد همشهری و جام جم، این نسبت دو به یک بوده است. یعنی برای به دست آوردن تیراژ سراسری، باید تیراژ تهران را سه برابر کرد) هر کدام از روایت ها درست باشد، این روزنامه با فاصله فاحش پرتیراژ ترین روزنامه ایران است.
ضمناً همشهری اولاً تعداد برگشتی‌های کمی دارد، ثانیا حتی اگر فروش نرود، به دلیل حجم بالای کاغذی که دارد، در روزهای بعد با همان قیمت روزنامه، به عنوان روزنامه باطله از دکه ها خریداری می‌شود.
روزنامه ایران باز مثل همشهری، به یک روایت 110 هزار نسخه و به روایت دیگر 165 هزار نسخه تیراژ سراسری دارد.
بنابراین این روزنامه رتبه دوم را در اختیار دارد. روزنامه جام جم هم به یک روایت 60 هزار نسخه و به روایت دیگر 90 هزار نسخه تیراژ سراسری‌اش است. این روزنامه هم رتبه سوم را دارد.
در مورد سایر روزنامه ها هم می توان تیراژ سراسری را به این ترتیب تخمین زد؛ کیهان 36 هزار، شرق 30 هزار، اعتماد 24 هزار، وطن امروز و هفت صبح هم هر کدام 14 هزار نسخه.
توجه کنید که بعضی از روزنامه ها ممکن است تیراژ شهرستان‌شان از تهران‌شان هم کمتر باشد. طبیعی است که رقم تیراژ سراسری آنها از رقمی که اینجا تخمین زده شده کمتر می شود. از سوی دیگر می توان درصدی هم برای روش های دیگر توزیع ( اشتراک، قرارادهای توزیع انبوه با سازمان‌ها و غیره) درنظر گرفت و به رقم‌های به دست آمده افزود. این درصد هم بسته به نوع روزنامه ها و میزان عنایت مجموعه‌های دولتی و شبه دولتی به آنها، می‌تواند متفاوت باشد.
و اما چند نکته...
· دقت کنید که تیراژهای به دست آمده بر اساس پاسخ‌های ارائه شده توسط روزنامه‌فروش‌هاست و نه بر اساس اسناد شرکت های توزیع کننده. ( هر چند که بعضی روزنامه‌فروش‌ها از جمله در پارک‌وی و بازار عددهای دقیق را از روی دفاترشان خواندند). از سوی دیگر، همانطور که چند جای متن هم گفته شده، عددهای به دست آمده صرفاً «تخمین» است.
· به دلیل اینکه کیوسک داران در مورد آمار برگشتی‌ها روزنامه ها اطلاعات‌شان دقیق نبود، از محاسبه میانگین و برگشتی روزنامهها در جدول خودداری شد. اما همینقدر بدانید که جز در خصوص یکی دو روزنامه، آمار برگشتی‌ها قابل توجه است.
به عنوان نمونه در کیوسک خیابان عباسی، روزنامه جام جم 25 درصد، ایران 25 درصد، شرق ، اعتماد و کیهان حدود 50 درصد و وطن امروز و هفت صبح تقریبا به طور کامل برگشت می‌خورند. البته این کیوسک جزء کم‌مشتری‌هاست نمی‌تواند آمارش قابل تعمیم باشد. اما در کیوسک‌های دیگر هم درصد برگشتی، نه اینقدر بالا، اما قابل توجه است.
· جالب است بدانید که کیوسک‌داران از ارائه اطلاعات در خصوص تعداد فروش و برگشتی روزنامه ها منع شده‌اند. به آنها گفته شده آمار توزیع روزنامهها کاملا محرمانه است و در صورت فاش کردن آن ممکن است جریمه شوند.
به گفته یکی دو تن از کیوسک دارن، حتی نامه بخشنامه مکتوب نیز با این موضوع صادر شده است، شاید از جانب توزیع‌کننده‌ها.
تعداد روزنامهها در روزهای مختلف متفاوت است. مثلا روزنامه جام جم روزهای چهارشنبه به دلیل ضمیمه تپش در اغلب کیوسک‌ها بیشتر از روزهای دیگر توزیع می شود. یا هفت صبح روزهایی که دی وی دی فیلم هدیه می‌دهد، تعداد بیشتری در بعضی کیوسک ها توزیع می شود. از همین رو عددی که در مقابل کیوسک ها درج شده، رقم میانگین روزهای هفته است.
عباس رضایی ثمرین / روزنامه نگار