چگونه دیپلماسی معادلات منطقه‌ای را تغییر می‌دهد/ وقتی ظریف به عربستان فنِ بدل می زند

جواد ظریف درس سیاست را خوب می داند. او هم تنها وزیر خارجه ایران است که روابط بین الملل خوانده و هم از معدود دیپلمات هایی است که از حیث تئوریک در مقام یک استاد ورزیده حقوق سازمان های بین المللی قرار دارد. 

ظریف از زمانی که کلید وزارت خارجه را به دست گرفت اولویت خود و مجموعه تحت امرش را حل و فصل پرونده هسته ای تعریف کرد. پس از قریب به دو سال دست و پنجه نرم کردن با همتایان غربی بالاخره توانست این پرونده را به هدف برساند. 

ظریف اما در باد این موفقیت نخوابید و بلافاصله پس از بازگشت از وین دکترین سیاست خارجی خاورمیانه ای خود را تبیین و عملی کرد.  او ابتدا در اظهارات ابتدایی اش از لزوم گسترش همکاری های منطقه ای با کشورهای همسایه سخن گفت و تلاش کرد با این اقدامات از حجم حساسیت های عربی برای ایرانِ پسا توافق بکاهد.

وزیر خارجه کشورمان سپس با انتشار مقاله ای در روزنامه های عربی مصر و لبنان ابعاد سیاست خارجی خاورمیانه ای ایران را تئوریزه کرد. او از آغوش باز ایران برای مواجهه با اعراب سخن گفت و از سخاوتمندی ایرانی ها برای در اختیار قرار دادن علم و فن آوری های بومی برای کشورهای عربی خبر داد.

ظریف همچنین پیشنهاد داد مجمعی امنیتی با حضور کشورهای منطقه تشکیل شود تا با همراهی یکدیگر ثبات و امنیت خاورمیانه را بدون حضور کشورهای غربی تامین کنند. ظریف در واقع به الگوی امنیت دسته جمعی منطقه ای اشاره کرد که از این طریق مقوله امنیت به مفهومی مشترک میان بازیگران منطقه ای تبدیل می شود. 

ریاض باید دریابد که با شیوه جدید تعاملی که ایران در پیش گرفته، به تدریج در تنگناهای بیشتری گرفتار خواهد آمد و در صورتی که دیپلماسی مثبتی در پیش نگیرد نه تنها در منزوی ساختن ایران شکست خورده است، بلکه این بار خودش در کل منطقه منزوی خواهد شد.

وزیر خارجه کشورمان سپس نخستین دور سفرهای منطقه ای خود پس از توافق وین را کلید زد. قطر، کویت و عراق مقصدهای ابتدایی تیم دیپلماتیک ایران بودند. این کشورها با هوشمندی انتخاب شده بودند. در شرایطی که ایران با عربستان، امارات و بحرین روابط مناسبی ندارد آقای ظریف کشورهای همسایه دیگری که در همین حد و حدود تعریف می شوند را انتخاب کرد. قابل پیش بینی بود که برخورد مقامات عراقی تا چه اندازه با وزیر خارجه کشورمان گرم باشد اما نوع استقبال در دوحه و کویت و همچنین اظهاراتی که مقامات ارشد این دو کشور در دیدار با دکتر ظریف به زبان آوردند جملگی نشان از انتخاب صحیح نخستین مقصدها برای سفرهای منطقه ای تیم دیپلماسی کشورمان داشت. 

وزیر خارجه کشورمان در بازگشت به تهران و پس از مدتی پذیرایی از همتایان اروپایی، بار دیگر بار سفر بست و این بار لبنان، سوریه، پاکستان و هند را انتخاب کرد. ظریف با این سفرها که در بازه ای کمتر از یک ماه صورت پذیرفت تقریبا به تمامی همسایگان عربستان سفر کرد و همه این پایتخت ها هم استقبال گرمی از نماینده کشورمان به عمل آوردند.

هر ناظر بی طرفی پس از مشاهده و مانیتور این سفرها و همچنین جنس استقبال و اظهاراتی که در این دید و بازدیدها میان طرفین رد و بدل شده در می یابد ایران دیگر در خاورمیانه منزوی نیست. از آنسو وقتی عمان، عراف، کویت، قطر، لبنان، سوریه، پاکستان و هندوستان، ایران را خطری برای صلح و ثبات منطقه ای نمی دانند چرا کسی باید به ادعاهای عربستان و اسرائیل گوش فرا دهد؟

دیپلماسی هوشمندانه ظریف حالا عربستان سعودی را در تنگنای سختی قرار داده است. راهبردهای فعالانه دستگاه سیاست خارجی کشورمان رفته رفته ریاض را به سمت انزوای هر چه بیشتر سوق می دهد. استراتژی که البته خیلی زود هم مفید واقع شده و حالا گمانه های پذیرش نظم سیاسی فعلی سوریه از سوی حاکمان آل سعود بیش از همیشه به گوش می رسد. رایزنی های روسیه با ایده ها و طراحی های تهران حالا در حال حل و فصل یک بحران دیگر منطقه ای است. جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا تاکید می کرد بحران سوریه راه حل نظامی ندارد و تنها باید از مسیر گفتگو این اعتراضات و نارضایتی ها را مدیریت کرد. روندی که به مرور به سمت اقدامات تروریستی و دخالت های خارجی هم سوق پیدا کرده بود. 

اکنون با دیپلماسی پرتحرک و پویایی که جمهوری اسلامی ایران با محوریت وزارت خارجه در پیش گرفته است عربستان به خوبی خطر منزوی شدن را دریافته است. ریاض باید دریابد که با شیوه جدید تعاملی که ایران در پیش گرفته، به تدریج در تنگناهای بیشتری گرفتار خواهد آمد و در صورتی که دیپلماسی مثبتی در پیش نگیرد نه تنها در منزوی ساختن ایران شکست خورده است، بلکه این بار خودش در کل منطقه منزوی خواهد شد.