پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : انسان های نئاندِرتال 220 هزار سال در کره زمین سکونت داشتند که شامل فاصله زمانی 250 تا 27 هزار سال پیش می شود و دستیابی به اطلاعات بیشتر در مورد نحوه زندگی این انسان ها در ایران می تواند در نوع خود بی نظیر باشد، زیرا تا کنون در این زمینه در کشور ما کاوش چندانی نشده است.
محوطه میرک در اطراف روستای دلازیان در هشت کیلومتری جنوب سمنان واقع شده است و بر اساس یافته های باستان شناسان، این محوطه بیشتر منتسب به ادوار پارینه سنگی جدید و فراپارینه سنگی است.
محوطه های میرک و دلازیان که به نام تپه های میرک و دلازیان نیز خوانده شده اند، نخستین بار در جریان بررسی های باستان شناختی استان سمنان در سال 1364 خورشیدی شناسایی و معرفی شدند.
صرف نظر از شکل تپه ها مهمترین ویژگی این دو محوطه وجودپراکنش بسیار گسترده و دست افزارهای سنگی بر روی سطح محوطه بود که موردتوجه هیات بررسی کننده قرار گرفت و با دعوت از مرحوم عنایت الله امیرلو تصمیم به مطالعه دست افزارهای سنگی گرفته شد.
با فوت نابهنگام امیرلو، اهمیت میرک و دلازیان از نقطه نظر باستان شناسی پارینه سنگی مغفول ماند و تنها با گمانه زنی در یکی از تپه های دلازیان، سازه ای منتسب به دوره ماد به دست آمد.
در سال 1387 برای نخستین بار نمونه برداری تصادفی و روستایی از سطح محوطه دلازیان انجام گرفت و نتایج این پژوهش مقدماتی در کنگره باستان شناسی خاورمیانه کهن در دانشگاه ساپیانزای رم ارائه شد.
متعاقبا در سال 1388 با صدور مجوز بررسی کامل این منطقه جغرافیایی، تیم کاوش به مدت یک ماه به شناسایی، نمونه برداری روش مند و طبقه بندی آثار به دست آمده از میرک و دلازیان پرداختند.
نتایج حاصل از این فعالیت میدانی که در قالب چندین مقاله، سخنرانی و پایان نامه به چاپ رسیده، حاکی از آن است که میرک به لحاظ نوع و پراکنش دست افزارها و همچنین ابعاد محوطه، در زمره یکی از بزرگترین محوطه های روباز پارینه سنگی در ایران و چه بسا خاورمیانه است.
تخمین های ابتدایی حاکی از وجود بالغ بر صدها هزار قطعه سنگ بر روی سطح است.
از منظر گاهنگاری و باتوجه به حضور شاخص های ادوار مختلف پارینه سنگی، میرک دارای بیشترین استقرار از دوران پارینه سنگی میانی(حدود 250 هزار تا 40 هزار سال پیش) و همچنین پارینه سنگی جدید(حدود 40 هزار تا 18 هزار سال پیش) بوده است.
در تیر ماه سال 94 نیز برای بررسی بیشتر در این محوطه باستانی، مرحله جدید کاوش در محوطه پارینه سنگی میرک سمنان با حضور باستان شناسان ایرانی و متخصصین مرکز ملی علوم کشور فرانسه به سرپرستی دکتر حامد وحدتی نسب انجام شد.
در این فصل از کاوش دکتر ژیل بریون متخصص انسان شناسی پیش از تاریخ و دکتر گیوم ژامه متخصص زمین- باستان شناسی از موسسه علوم کشور فرانسه و تعدادی از باستان شناسان زبده کشوری، دکتر وحدتی نسب را همراهی کردند.
وحدتی نسب، عضو هیات علمی و دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، دارای مدرک دکتری انسان شناسی از دانشگاه ایالتی آریزونا، استاد مدعو و پژوهشگر در دانشگاه آکسفورد، عضو هیئت تحریریه ژورنال Evolutionary Biology Research، عضو هیات تحقیقاتی باستانشناسی بایکال، همکار انستیتو منشاء انسان(I.H.O) در دانشگاه ایالتی آریزونا، عضو انجمن انسان شناسان جسمانی آمریکا، عضو وابسته ملی بنیاد اسمیتسونیان واشنگتن و عضو جامعه ملی جغرافیاست.
وی تا کنون سرپرستی هیات های باستان شناسی مختلف از جمله طرح حفاظت، مرمت و ساماندهی نقوش صخره ای کوهدشت، بررسی و تحلیل سیستماتیک محوطه های پارینه سنگی محدوده جغرافیایی جنوب دامغان در استان سمنان، بررسی و تحلیل سیستماتیک محوطه های پارینه سنگی محدوده جغرافیایی جنوب سرخه در استان سمنان، کاوش در غار کمیشان در بهشهر استان مازندران، کاوش در غار راشک سه، کلاردشت استان مازندران، بررسی پارینه سنگی استان گیلان، کاوش در محوطه پارینه سنگی فوقانی گرم رود 2 مازندران، بررسی باستان شناسی حوزه آبگیر سد تالوار، بیجار نقشه برداری (پیمایش) باستان شناسی در جنگل ملی آپاچی، بررسی و ثبت محوطه های باستانی، حفاری غار Bear Creek در شرق آریزونا و .... را بر عهده داشته است.
وی تا کنون یک کتاب با عنوان پیدایش انسان منتشر کرده و بیش از 6 کتاب در حوزه های باستان شناسی در دست چاپ دارد و از وی تا کنون مقالات متعددی در ژورنال های معتبر در خصوص باستان شناسی چاپ شده است.
آنچه در ادامه می خوانید، گفت گویی است با دکتر وحدتی نسب، برای روشن شدن زوایای بیشتری از کاوش های اخیر انجام شده در میرک سمنان.
- جناب آقای دکتر وحدتی، هدف اصلی از کاوش در میرک چیست؟
هدف، مشخص کردن زوایای پنهان زندگی انسان نئاندِرتال در ایران و این منطقه است.در میرک به دنبال این بودیم تا به عمق سکونت انسان در این منطقه دست پیدا کنیم و این کار از جهاتی در نوع خود بی نظیر است. زیرا اکثر محوطه های پارینه سنگی که در ایران مورد کاوش قرار گرفته اند غار هستند و این اولین بار است که بر روی یک محوطه رو باز کار می شود.
- آیا در ایران محوطه هایی مثل میرک که روباز باشند وجود دارد؟
بله- زیاد داریم اما تا کنون کاوش نشده اند.کار در محوطه روباز، سختی خاص خودش را دارد. در غار بر روی یک فضای محدود کار می شود و هر جا گمانه بزنید به یکسری از آثار دست پیدا می کنید اما در محوطه روباز، با چندین هکتار پراکنش مواجه هستید و انتخاب اینکه کجا را گمانه زنی کنید، کار سختی است. ما از چند تکنیک برای اطلاع از آنچه در زیر زمین قرار دارد و اینکه آثار در چه عمقی قرار دارند، استفاده کردیم. یکی از راهها، بررسی چاله حفاری شده توسط حفاران غیر مجاز بود که بر نوک تپه ای که کار کاوش بر روی آن انجام می شد، قرار داشت. چندین روز من و دکتر بریون به اعماق چاله می رفتیم و دیواره را تمیز می کردیم و بالاخره در عمق خاصی، ابزارهای سنگی و بقایای استخوان های جانوری را در داخل دیوارها پیدا کردیم.
- در چه عمقی؟
در عمق سه متر و پنج متر از سطح زمین مشاهده کردیم که استقرار وجود داشته است.در عمق سه متری چند نقطه دارای دست افزارهای سنگی پیدا شد و برنامه ما برای فصل بعد این است که کاوش را در عمق گسترش دهیم و به عمق پایین تری برویم. بین عمق سه تا پنج متر، دو متر رسوب است و این رسوب طی دهها هزار سال ایجاد شده و موارد جالب و قابل بررسی برای ما این است که ابزارها و نحوه زندگی انسان نئاندرتال در توالی چندین هزار ساله تغییر کرده است یا خیر و بررسی توالی زندگی این انسان ها در این منطقه قابل توجه است.
- آیا ممکن است پایین تر از عمق پنج متر هم شواهدی یافت شود؟
ممکن است. پایین پنج متر در فصل بعدی کاوش نمونه برداری می شود.
- تکنیک های مورد استفاده دیگری که کاربرد مناسبی برای این فصل کاوش داشته اند، چه بود؟
از تکنیک ژئو مغناطیس هم در این فصل کاوش استفاده شد. این تکنولوژی تا کنون در ایران برای بررسی سازه و معماری در زیر زمین از طریق فرستادن امواج مغناطیسی تا عمق چند متری زمین مورد استفاده قرار می گرفت و همیشه برای دوره های دارای معماری استفاده می شد و هیچ گاه برای تشخیص لایه های رسوبی استفاده نشده بود. در میرک به دلیل جنس متفاوت رسوبات، از این تکنولوژی استفاده شد و دقیقا نشان داد رسوباتی که تصور می کردیم دارای استقرار انسانی است در کجا قرار دارند و این تکنولوژی کار بررسی چاله حفاری شده را تکمیل کرد.
جنس رسوبات قسمت پایینی به شدت سفت است ولی زمانی که در آب گذاشته شود به راحتی حل می شود و نشانگر این است که این محوطه مردابی و یا جنگلی بوده است. بقایای جانوری پیدا شده از جمله یک گاومیش خیلی بزرگ که مخصوص مناطق مرطوب و یک گوزن که مخصوص مناطق جنگلی است و نوعی کرگدن منقرض شده نیز مردابی و جنگلی بودن این محوطه را تائید می کند.
- آیا این بقایا سن یابی می شوند؟
بله. از تمام لایه هایی که بقایای جانوری و دست افزار سنگی به دست آمده از نوک تپه تا پایین ترین عمق آن نمونه برداری شده و سال یابی دقیق در حال بررسی است. در حال حاضر این بررسی ها نشانگر وجود 9 دوره تاریخی در این منطقه است. ولی اینکه قدیمی ترین سن دقیقا مربوط به چه زمانی است هنوز مشخص نیست.
- این موارد تا چه زمانی مشخص می شود؟
تا چند ماه آینده و نهایتا تا پایان سالجاری نتایج دقیق اعلام می شود. سن یابی به ما نشان می دهد که این منطقه چه زمانی خشک شده و چه زمانی مردابی بوده و چند سال بین این دوره ها فاصله بوده و همچنین مشخص می شود که به عنوان مثال یک متر رسوب کویری یا مردابی طی چندین هزار سال به وجود آمده است. این یافته ها به مباحث اقلیمی در حال حاضر استان سمنان نیز کمک می کند. اینکه کویر با چه نرخی در حال پیشرفت است و چگونه می شود کویر زدایی کرد . با توجه به اینکه اقلیم شمال کویر مرکزی ایران تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته و هیچگونه اطلاعاتی از اقلیم گذشته این منطقه موجود نیست، با اعلام نتایج دقیق، برای اولین بار، دیرین اقلیم ایران در این منطقه به لحاظ تاریخی و علمی بازسازی می شود و این نتایج را می توان به سایر نقاط اطراف این استان نیز بسط داد و نتایج را با دیرین اقلیم ایران در سایر نقاط کشور و حتی اطراف ایران هم مقایسه کرد تا مشاهده شود که این تفاوت اقلیمی تا کجا اتفاق افتاده است.
بر این اساس از خاکهای منطقه نمونه برداری شده و حتی گرده ها هم مطالعه می شود تا مشخص شود این منطقه دارای چه نوع پوشش گیاهی بوده است. بررسی تمام این موارد شامل بررسی رسوب شناسی، بقایای جانوری، گرده ها، گاهنگاری و ... مانند تکمیل کردن تکه های پازل است و بررسی تمام این موارد به شناخت گذشته میرک، نحوه زندگی انسان های نئاندرتال، درجه دما، خوراک، پوشش گیاهی منطقه و ... کمک می کند. پس از تکمیل نتایج در نظر است با نرم افزارهای موجود، زندگی انسان نئاندرتال در این منطقه به صورت پویانمایی بازسازی شود.
- آیا تا کنون بقایای انسان نئاندرتال در ایران پیدا شده است؟
در موردی محدود و به دلیل اینکه در ایران تا کنون کار زیادی در این زمینه انجام نشده است، بقایای چندانی یافت نشده است. اما یکی از نمونه های قابل توجه از پیدایش بقایای انسان های نئاندرتال در جهان، غار شانه در کردستان عراق است و تا کنون بزرگترین مجموعه انسان نئاندرتال شامل 10 انسان در این غار پیدا شده است.
- مشخصات ظاهری انسان نئاندرتال چیست؟
میانگین قدی آنها از هفت تا هشت سانتی متر از ما کوتاه تر بوده اما قوی جثه تر و عضلانی تر بوده اند. حجم مغزی آنها از ما بیشتر بوده و البته به این معنا نیست که حجم مغزی بالاتر نشانگر پیچیدگی بیشتر و پیشرفتگی است. بعضی نواحی مغز آنها با ما متفاوت بوده، مثلا نحوه فکر کردن و نحوه بیان آنها با ما متفاوت بوده و از روی آزمایش هایی که روی حنجره آنها انجام شده مشخص شده قادر به بیان یکسری اصوات صدا دار نبوده اند.
البته این نسل از انسانها منقرض شده اند و 220 هزار سال در کره زمین زندگی کردند که شامل 250 تا 27 هزار سال پیش می شود.
- پس نسل های بعدی ادامه این نسل نیستند؟
نئاندرتال ها از بین رفته اند و علم ژنتیک می گوید که ما از نوادگان آنها نیستیم. به غیر از میزان بسیار محدودی ژن که از آنها گرفته شده، نسل انسان هوشمند ارتباطی با انسان نئاندرتال ندارد.
به عنوان مثال طبق آخرین تحقیقات انجام شده در چند ماه اخیر، دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که ضخامت پوست و رنگ موی قرمز بر اثر تبادل ژنتیکی با انسان های نئاندرتال منتقل شده است و البته به این معنا نیست که تمام انسان های نئاندرتال مو قرمز بوده اند. در مجموع نئاندرتال ها نقش چندانی در اجداد ما نداشته اند و در نهایت به حاشیه رانده و منقرض شده اند.
- تا کنون هیچ نوع از بقایای انسان های نئاندرتال در میرک مشاهده نشده است؟
خیر ولی امیدواریم.
- تا چه حد؟
یک مثال است که می گوید فسیل شدن مانند برنده شدن در بخت آزمایی است و همه موجودات پس از مرگ فسیل نمی شوند و شاید یک درصد امکان فسیل شدن داشته باشند. در مجموع با توجه به مردابی بودن منطقه میرک در گذشته، امکان یافت بقایای انسانی وجود دارد.
- فصل بعدی کاوش از چه زمانی آغاز می شود؟
نیمه دوم مهر ماه.
- با همان گروه قبلی و با حضور دانشمندان فرانسوی؟
با همان گروه و حتی با تعداد متخصصان بیشتر.
- یافته های پژوهشی شما در مورد میرک چگونه منتشر می شود؟
به غیر از ارائه به صورت مقاله و پایان نامه های دانشگاهی، به زودی سایت اینترنتی مختص میرک رونمایی می شود.
همچنین یکی از برنامه ها و پیشنهادات ما راه اندازی مرکز پژوهش های پارینه سنگی شرق ایران در سمنان است. سمنان با توجه به ظرفیت بالا در این زمینه، مستعد این است که برای اولین بار در کشور، این مرکز در این استان راه اندازی شود. این مرکز شامل بخش اداری، موزه، انبار دست افزارهای سنگی و محلی برای استقرار پژوهشگران داخلی و خارجی خواهد بود و با وجود این مرکز، پژوهش های پارینه سنگی هر ساله در استان انجام می شود.
- آیا برگزاری همایش در زمینه میرک را نیز در برنامه دارید؟
سال آینده میلادی(2016) صد و دهمین سالی است که اولین مقاله در مورد پارینه سنگی ایران منتشر شده است.
در سال 1906 مک ماهون باستان شناس برجسته، یکسری دست افزارهای سنگی در سیستان پیدا کرده و در مقاله ای به آن اشاره می کند. سال آینده میلادی صد و دهمین سالی است که شاهد مطالعات پارینه سنگی در ایران هستیم و طی این سالها این تحقیقات دچار فراز و نشیب فراوان شده است. یکی از برنامه های پیشنهادی ما برگزاری همایش بین المللی با حضور متخصصان داخلی و خارجی است که در این مدت در ایران و در زمینه پارینه سنگی تحقیق و کاوش کرده اند.
در این همایش بین المللی که برای اولین بار در جهان، در ایران و سمنان برگزار خواهد شد، از بزرگترین دانشمندان جهان در این زمینه دعوت می شود و همایش همراه با ارائه مقالات، چاپ کتاب مقالات، گردش استانی و ... برگزار می شود.