«بازنگران علوم انسانی» دوباره فعال شدند

فعالیت‌ها برای بازنگری در علوم‌انسانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خواسته‌های نظام سیاسی ایران از «دانشگاه»، حالا بعد از سه‌سال قدم‌های افتان‌و‌خیزان در سال‌های ١٣٩٠ تا ١٣٩٣، دوباره از سر گرفته شده است.

به گزارش شرق، هم‌اکنون پس از فاز اولیه این کار؛ یعنی بررسی سرفصل‌های علوم انسانی در سال ١٣٩٠، مهم‌ترین بخش از تحول در علوم انسانی یعنی تحول در محتوا آغاز شده؛ مسئله‌ای که در دولت احمدی‌نژاد به واسطه درگیری رؤسای دو جریان مهم این بازنگری یعنی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی و دانشگاه علامه طباطبایی در قدم اول، شتاب‌زدگی و کمیت‌گرایی وزارت علوم در دولت دهم در قدم دوم و جابه‌جایی دولت به‌عنوان دلیل مؤثر دیگر، موجب شد بازنگری در علوم انسانی بین سال‌های ١٣٩٠ تا ١٣٩٣ روند کند و دست‌به‌عصایی داشته باشد.

حالا در دولت روحانی بازنگران با همکاری تعریف‌شده و مؤثری از سوی وزیر جدید علوم، دوباره فعال شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای سال ١٣٩٤، برنامه کارشناسی رشته فلسفه آماده ابلاغ به دانشگاه‌هاست، دو گرایش جدید کارشناسی‌ارشد رشته مطالعات زنان به تأیید شورای تحول و وزارت علوم رسیده، ۴۸ عنوان کاملا جدید برای اولین ‌باردر علوم سیاسی طراحی شده و بازنگری در رشته‌های هنر و هنر اسلامی در حال انجام است. روند‌رو به جلویی که به جرئت می‌توان آن‌را متأثر از ورود محمد فرهادی به وزارت علوم و میهمان ویژه او در مراسم تودیع و معارفه‌اش دانست. غلامعلی حدادعادل، رئیس کمیته بازنگری علوم انسانی میهمان ویژه فرهادی در مراسم تودیع و معارفه‌اش بود.

او پیش از آن نیز، پس از همراهی کامل فرهادی در جلسات کمیسیون‌های مجلس، در جریان رأی اعتماد به وزیر پیشنهادی دولت، به جلسه تودیع و معارفه او در وزارت علوم رفت؛ اقدامی که آن را برای هیچ‌کدام از وزرا و سرپرستان وزارت علوم در دولت یازدهم انجام نداده بود. بعد‌ها حداد عادل یک هفته پس از حضورش در جلسه تودیع و معارفه فرهادی در تاریخ ٢٣ آذر ١٣٩٣، طی نامه‌ای به وزیر جدید علوم، خواستار برگزاری جلسه مشترک میان وزارت علوم و شورای تحول علوم انسانی شده بود. او در این‌باره عنوان کرده بود: «نامه‌ای از جانب شورای تحول و ارتقای علوم انسانی، برای دکتر فرهادی، وزیر جدید علوم، تحقیقات و فناوری نگاشته شده و در این نامه، ضمن معرفی شورای تحول و ارتقای علوم انسانی از وی درخواست شده تا جلسه مشترکی به منظور آشنایی بیشتر بین طرفین برگزار شود». پس از آن، فرهادی نیز درخواست حدادعادل را در کمتر از یک ماه اجابت کرد، وزارت علوم در روزهای آخر دی‌ماه ١٣٩٣ میزبان اعضای شورای تحول در علوم انسانی بود. حداد عادل در آن جلسه که در محل وزارت علوم برگزار شد، ابراز امیدواری کرد: «همکاری بین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شورای تحول و ارتقای علوم انسانی تعمیق و گسترش خواهد یافت». او با اشاره به رویکرد این شورا نسبت به بازنگری در علوم انسانی خاطرنشان کرد: «در بازنگری علوم انسانی از کار جناحی، سیاسی و شعارزدگی جدا خودداری کرده و می‌کنیم و معتقدیم این کار، یک کار فرادستگاهی است که به ماهیت انقلاب اسلامی مرتبط است».

درگیری بازنگران علوم انسانی در دولت احمدی‌نژاد
علاوه بر نکات مطرح‌شده، یکی از علت‌هایی که منجر به تأخیر و بی‌نتیجه‌ماندن بخشی از پروژه‌های بازنگری در علوم انسانی شد، درگیری میان دو قطب اصلی بازنگری در علوم انسانی در سال ١٣٩٢ بود که اختلافات پشت‌پرده آنها را عیان کرد. به‌طوری‌که نیمه دوم سال ١٣٩٢ هم‌زمان با برکناری صدرالدین شریعتی در دانشگاه علامه طباطبایی، او در گفت‌وگو با روزنامه کیهان، اتهاماتی را به برخی استادان دانشگاه علامه طباطبایی وارد کرد.

پس از آن حمیدرضا آیت‌اللهی، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس سابق پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، طی نامه‌ای به تحریریه کیهان نوشت: «روزنامه کیهان در گفت‌وگویی که چاپ کرد اتهام‌های متعددی را به تمامی اعضای هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی وارد کرد که امید است خدواند در روز قیامت انتقام این تهمت‌های ناروا و انگ‌هایی که از هتاکان به فرهیختگان برجسته جامعه اسلامی ما وارد شده است، بگیرد» و در ادامه نامه خود اشاره کرد: «از روزنامه کیهان تعجب می‌شود که چگونه آقای شریعتی را استادی فرهیخته می‌داند. ایشان چه نظر جدیدی یا کار علمی بدیعی در علوم انسانی و حتی در علوم اسلامی کرده‌اند؟ خود در جلساتی شاهد بوده‌ام که قریب به اتفاق اعضای هیأت علمی را افرادی غیرقابل اعتماد و دین‌گریز جلوه می‌دادند و حتی علوم انسانی دانشگاهی را جز غرب‌زدگی نمی‌دانسته‌اند و به همین دلیل در این چندساله سعی کرده‌اند که یکی‌یکی رشته‌های علوم انسانی ضروری برای کشور را حذف کنند. درحالی‌که اغلب قهرمانان مبارزه با غرب‌زدگی در دانشگاه علامه طباطبایی هستند».

بعد از آن، این اظهارات آیت اللهی از سوی شریعتی نیز بی‌پاسخ نماند و او طی نامه‌ای به رسانه‌ها گفت: «این نامه در مراجع قضائی در حال پیگیری است. بنده جوابی به آن نمی‌دهم و ان‌شاءالله آقای آیت‌اللهی در صحن دادگاه درخصوص اتهاماتی که زده‌اند، پاسخ دهند». این درگیری در شرایطی بود که هردوی افراد به واسطه پست حقوقی شان مأموریت‌های در بازنگری در علوم انسانی داشتند و اختلافات آنها پس از این درگیری بیشتر عیان شد.

مصادیق سرعت‌گرفتن روند بازنگری در علوم انسانی
بااین‌حال بررسی‌های «شرق» نشان می‌دهد، هم‌اکنون بازنگری بیش از پیش در رشته‌های فلسفه، علوم سیاسی، مطالعات زنان و رشته‌های هنر، بیشتر از سایر رشته‌های دیگر دنبال می‌شود. در همین رابطه رئیس سابق کارگروه علوم سیاسی شورای تحول علوم انسانی در ١٢ تیر ماه اعلام کرد: «از ۹۰ عنوان سرفصل برنامه کارشناسی علوم سیاسی، ۴۸ عنوان کاملا جدید برای اولین ‌بار طراحی شد».

علاوه‌براین، رئیس کارگروه مطالعات زنان شورای تحول علوم انسانی در تاریخ ١٩ تیرماه ١٣٩٤ گفت: دو گرایش جدید کارشناسی ارشد رشته مطالعات زنان به تأیید شورای تحول و وزارت علوم رسید. وی درباره آخرین وضعیت بازنگری رشته مطالعات زنان گفت: دو رشته کارشناسی ارشد، گرایش «حقوق زن در اسلام» و «زن و خانواده» بازبینی، اصلاح و به تأیید شورای تحول و وزارت علوم رسید. وی ادامه داد: گرایش دکتراي «حقوق زن در اسلام» هم در دست بررسی است.

رئیس کارگروه مطالعات زنان شورای تحول علوم انسانی درباره تألیف کتاب در زمینه مطالعات زنان گفت: ما تقریبا ۱۵ جلد کتاب جدید براساس عناوین درسی جدید و سرفصل‌ها شناسایی و اولویت‌بندی کرده‌ایم که از طریق شورای تحول و انتشارات سمت مسیر مربوط به تحقق‌یابی و عقد قرارداد را دنبال می‌کنیم. از سوی دیگر نیز، دبیر شورای تحول و ارتقای علوم انسانی از در دست تدوین‌بودن برنامه ابتکاری برای کارشناسی ارشد پیوسته در رشته فلسفه خبر داد و در تاریخ ١٤ تیرماه ١٣٩٤ گفت: این برنامه در دو، سه ماه آینده نهایی خواهد شد. این اتفاقات در شرایطی است که پیش از این روند اعلام بررسی‌ها برای بازنگری در دروس کند‌تر پیش می‌رفت.