جوانان ایرانی بی سواد شده اند؟!

«نسل جدید کم سوادتر شده اند.» این جمله کلیشه ای را چند سالی است که می شنویم. جمله ای که عموما متولدین نیمه دوم شصت و نیمه اول دهه هفتاد را نشانه گرفته و هر روز بیشتر از گذشته شنیده می شود؛ مخصوصا در روزهای اخیر که کلیپی از مسابقه «ثانیه ها» با اجرای داریوش کاردان، میان مردم دست به دست می شود.

 روزنامه هفت صبح نوشت: در مورد محتوای این برنامه و نوع پاسخ های شرکت کنندگان، روز گذشته در گزارش کوتاهی با عنوان «طوفان علم و دانش در مسابقه تلویزیونی» در صفحه 16 مطلبی به چاپ رساندیم و برخی پاسخ های شرکت کنندگان در این مسابقه را مرور کردیم.

ابعاد ماجرا اما گسترده تر شده و بحث های متفاوتی مین مردم، جامعه شناسان و کارشناسان دانشگاهی درگرفته است. از یک سو برخی کاربران شبکه های اجتماعی همین کلیپ را بهانه کرده اند و دائما از کمبود سواد و اطلاعات عمومی میان نسل جدید گلایه می کنند؛ از طرف دیگر برخی کارشناسان دانشگاهی در گفتگویی، سیستم دانشگاهی کشور را یک یاز عوامل موثر در کاهش سطح اطلاعات عمومی نسل جدید می دانند و عقیده دارند دانشجویان نسل قبلی، سطح بالاتری حداقل از نظر اطلاعات عمومی داشته اند. این دسته از کارشناسان روی این نکته دست می گذارند که در حدود 10 تا 15 سال قبل به دلیل کمبود ظرفیت دانشگاه ها و تعداد بالای متقاضیان، رقابت فشرده ای برقرار بود و فقط افرادی می توانستند از غول کنکور بگذرند که دانش بالاتری داشته اند.

ماجراها و بحث ها به همین جا ختم نمی شود. عده ای دیگر مجری برنامه یعنی داریوش کاردان و حتی تهیه کننده برنامه را مورد هدف خود قرار داده اند که آیا برای شرکت در چنین مسابقاتی از متقاضیان تست گرفته نمی شود؟ افراد دیگری نیز عقیده دارند داریوش کاردان با نوع اجرای خاص خود در واقع شرکت کنندگان را مورد تمسخر قرار داده است.

جوانان ایرانی بی سواد شده اند؟!

البته در این گزارش قرار نیست فقط نیمه خالی لیوان را ببینیم. کارشناسان دانشگاه یو جامعه شناسان مختلفی نیز در گفتگو با هفت صبح مخالف همه این استدلال ها هستند و اعتقاد دارند در هیچ کدام از کشورهای پیشرفته دنیا نیز بسیاری از فارغ التحصیلان دانشگاهی، در همه زمینه های مختلف اطلاعات عمومی ندارند و در این ماجرا نیز مانند همیشه، همان حس خود کمتر بینی مان گل کرده است... هفت صبح در گفتگو با جامعه شناسان، کارشناسان دانشگاهی و تهیه کننده این برنامه به بررسی همه زوایای این موضوع پرداخته است.

شبکه های اجتماعی مقصر هستند؟

برخی جامعه شناسان و روانشناسان اجتماعی، شبکه های اجتماعی را مقصر اصلی پایین آمدن اطلاعات عمومی در میان نسل جدید جامعه می دانند. در همین رابطه، محمد مراد بیات، جامعه شناس به هفت صبح می گوید: «جامعه به دلیل فناوری های نوین با بار انفجار اطلاعات مواجه شده اما این اطلاعات سطحی است و عمق ندارد چون اگر خودتان هم دقت کرده باشید، در شبکه های اجتماعی مطالب عمیق وجود ندارد.

جامعه زمانی باسواد خواهد شد که به سمت کتاب برود. کتاب محصولی است که نویسنده، محقق و دانشمند برای نوشتن آن عمر خود را می گذارد و متخصص است. به همین دلیل خواننده یک کتاب نیز با مطالعه چنین کتاب هایی است که می تواند بار علمی خود را بالا ببرد. این فرهنگ باید جا بیفتد که جای خبر در شبکه های اجتماعی است و دانش را در کتاب ها باید جستجو کرد.»

مجید صفارنیا، روانشناس اجتماعی نیز به هفت صبح می گوید: «سطح دانش عمومی هم آنقدر به هوش پایین بستگی ندارد. یک یاز علت هایی که موجب شده سطح دانش عمومی پایین بیاید به این خاطر است که مردم به دنبال کسب اطلاعات و اخبار نیستند. روزنامه نمی خوانند و به همین علت میزان اطلاعات عمومی پایین می آید.»

شیطنت تلویزیونی؟

از سوی دیگر، برخی کارشناسان و همچنین کاربران شبکه های اجتماعی عقیده دارند پخش این سوال و جواب ها نوعی شیطنت از سوی صدا و سیما بوده تا شیرینی و نمک برنامه خود را بالا ببرد. این دسته از افراد همچنین عقیده دارند استرس حاکم بر برنامه موجب شده تا شرکت کنندگان تسلط لازم را نداشته باشند اما تهیه کننده این مسابقه به جای حذف این سکانس ها، ترجیح داده آن بخش ها را نیز در برنامه خود قرار دهد.

محمدرضا ترقی راد، استاد دانشگاه در همین زمینه به هفت صبح می گوید: «شاید پخش این برنامه از تلویزیون شیطنت بوده چون با وجود آنکه در لحظه تماشا کردن باعث خنده می شود اما باعث تأمل هم می شود که فرهنگ جامعه را تهدید می کند. به عقیده بنده اگر این سکانس ها پخش نمی شد خیلی بهتر بود.»

مجید صفارنیا، روانشناس اجتماعی نیز می گوید: «یکی از دلایل پاسخ های عجیب و سطحی که در این مسابقه داده می شود را می توان به دلیل هیجان مسابقه دانست. به هر حال شرکت کننده ها در آن لحظه در مقابل دوربین هستند و شاید در آن لحظه قدرت حل مسئله شان پایین آمده باشد. البته همانطور که گفته شد، نمی توان همه این اتفاقات را معطوف به هیجان در مقابل دوربین کرد و سطح دانش عمومی را نیز می توان ملاک قرار داد.»

از طرف دیگر برخی کاربران شبکه های اجتماعی نیز نوع رفتارها و عکس العمل های مجری برنامه را مورد انتقاد قرار داده اند و عقیده دارند داریوش کاردان برای جذاب کردن برنامه خود، رفتارهایی بعضا نامناسب با شرکت کنندگان داشته است.»

جوانان ایرانی بی سواد شده اند؟!

افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاه ها و یک علامت سوال

در این مورد با دو نظر کاملا متضاد روبرو هستیم. از یک طرف برخی اساتید دانشگاهی و کارشناسان دانشگاهی عقیده دارند در سال های اخیر سطح دانش و اطلاعات عمومی دانشجویان پایین آمده و از طرف دیگر، برخی اساتید چنین موضوعی را قبول ندارند. در همین زمینه شادمان پورموسی، استاد دانشگاه به هفت صبح می گوید: «در حال حاضر روند پذیرش دانشجو به شکلی شده که هر سال اساتید حسرت دانشجویان ورودی سال قبل خود را می خورند. به عنوان مثال در زمانی که دانشجویان من در سال 85 وارد دانشگاه شدند و با آنها کلاس برداشتم، تا چند ماه اول در شوک بودم. آنها چه از نظر اخلاقی، چه از نظر درسی و چه از لحاظ معلومات عمومی بسیار ضعیف تر و پایین تر از ورودی های سال 80 بودند.

حالا همین اتفاق برای ورودی های سال 93 رخ داده و ما اساتید حسرت دانشجویان ورودی سال 85 را می خوریم! این شیب نزولی به طرز عجیب و دلهره آوری در حال حرکت است. به نظر من، مهمترین دلیل چنین اتفاقی افزایش ظرفیت های بی حد و حساب دانشگاه ها است. دانشجویان فعلی زحمت خاصی برای ورود به دانشگاه تحمل نمی کنند و همین موضوع باعث شده میزان اطلاعات عمومی آنها کاهش چشمگیری پیدا کند.

به عنوان مثال یک رشته معمولی که 10 سال پیش با وجود برگزاری یک کنکور سخت در حدود 30 دانشجو جذب می کرد، در حال حاضر بدون کنکور شده و نکته تاسف آورتر آن است که فقط 8 نفر در این رشته ثبت نام کرده اند که میانگین معدل امتحان نهایی اکثر آنها بین 12 تا 14 است. پس نباید تعجب کرد که آقایان و خانم های مهندسی که در چنین مسابقاتی شرکت می کنند، دارای اطلاعات عمومی بالایی نباشند.»

در همین زمینه محمدرضا ترقی راد، استاد دانشگاه اما نظر دیگری دارد و به هفت صبح می گوید: «تعداد دانشجوها زیاد شده. با اینحال همچنان دانشگاه های مادر ظرفیت شان برای گرفتن دانشجو کم است. همچنین کسانی که وارد چنین دانشگاه های بزرگ ایران می شوند جزو افراد نخبه محسوب می شوند. از این نظر در دانشگاه های بزرگ چیزی تغییر نکرده است. البته مقداری انگیزه تحصیل به خاطر نبود شغل کاهش پیدا کرده است. از طرف دیگر دانشگاه های قارچ گونه ای مانند پیام نور، غیرانتفاعی و دانشگاه های آزاد، دانشجوهایی را وارد جامعه می کنند که از نظر سطح سواد بالا نیستند و این معضلی است که از نظر کمی می تواند مشکل ساز باشد.»

ماجرا را بزرگ نکنیم

با وجود همه این بحث ها و حاشیه ها اما برخی افراد عقیده دارند در بسیاری از کشورهای دنیا، دارا بودن سطح تحصیلات بالا دلیلی بر این موضوع نمی شود که این افراد در همه زمینه ها اطلاعات داشته باشند. در همین زمینه دکتر رویا قانعی که در کشور کانادا زندگی می کند به هفت صبح می گوید: «ما در حال حاضر حدود 7 سالی است که در تورنتو زندگی می کنیم و دختر من در حدود 14 سال سن دارد و در دبیرستان مشغول تحصیل است. رشته او، هنر و موسیقی است و جز چند کتاب تخصصی، هیچ کتاب درسی دیگری ندارد. در واقع سیستم آموزشی اینجا چنین توقعی از دانش آموزان و بعدها از دانشجویان ندارد که نسبت به همه موضوعات اشراف داشته باشند.»

محمدرضا ترقی راد، استاد دانشگاه نیز در همین زمینه می گوید: «زمانی که در خارج از ایران بودم، یک مسابقه تلویزیونی را نگاه می کردم که در آن از شرکت کننده ای پرسیدند آمریکا کجاست؟ او هم جواب داد کشوری است در اروپا! در صورتی که آن کشور هم در قاره آمریکا قرار داشت و نمی دانست آمریکا کجاست! البته در ایران به خاطر اطلاعات جغرافیایی و تاریخی که در راهنمایی و دبیرستان خوانده ایم، اطلاعات عمومی تقریبا بالاست.»

جوانان ایرانی بی سواد شده اند؟!

مقایسه با عادل فر دوسی پور!

شرکت کننده یکی از برنامه های مسابقه هفته نوذری در سال 1372 جوان لاغری بود که خودش را عادل فردوسی پور معرفی کرد. مجری برنامه نود در آن زمان با 19 سال سن در برنامه مسابقه هفته شرکت کرده بود؛ زمانی که هیچ کس نمی دانست او روزی بهترین محصول تلویزیون ایران خواهد شد.

طالع عادل اما 18 سال قبل هم فوتبالی بود. میان آن همه پرسش سخت، آسان ترین سوال ممکن نصیب عادل شد. نوذری از فردوسی پور پرسید: «بازیکن سرشناس تیم ملی برزیل که بیش از هزار گل به ثمر رسانده است؟» فردوسی پور خیلی سریع بلافاصله گفت: «ادسون آرانتس دوتا سیمنتو ملقب به پله» جالب اینکه نوذری عادت داشت در این مواقع کنایه یا متلکی نثار شرکت کننده کند اما با خنده از عادل پرسید: «اطلاعات دیگری هم از این بازیکن داری؟» که فردوسی پور گفت: «بله؛ او همین چند وقت پیش یک بار دیگر ازدواج کرد!»

نوذری با شوخی به فردوسی پور گفت که خودت هم شبیه پله هستی که عادل در جوابش گفت: «اما من اینقدر سیاه نیستم.» او بعد از این سوال یک بار دیگر در حالی که به سمت شرکت کننده دیگری می رفت در میانه راه به سمت عادل برگشت و گفت: «یک بار دیگر اسم پله را بگو!... که این یکی از شگردهایی بود که نوذری را در تلویزیون استثنا می کرد. لحظه ای که عادل جوان هم از این شوخی به وجد آمد و درجا با واکنشی غیرارادی با خنده بالا پرید!

جوانان ایرانی بی سواد شده اند؟!

عادل فردوسی پور البته بعدها توضیح داد که در آن سال ها هنوز در تلویزیون کار نمی کرده اما همواره در مسابقات سرگرمی صدا و سیما داوطلب شرکت بوده است... بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی دست روی همین نکته گذاشتند و میزان اطلاعات عمومی شرکت کنندگان در آن مسابقه را با مسابقه ثانیه ها مقایسه کرده اند. به قول یکی از کاربران سایت خبرآنلاین، تازه فردوسی پور با این میزان از اطلاعات عمومی به مرحله پایانی هم نرسید!