شیر در آستانه خداحافظی از زمین

چندروز پس از آنکه اعلام شد نتایج تحقیق سه دانشگاه بزرگ آمریکایی نشان می‌دهد زمین وارد عصر جدیدی از انقراض گونه‌های زیستی شده است، جدیدترین فهرست قرمز گونه‌های جانوری و گیاهی درمعرض‌خطر اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، نیز منتشر شد. در این فهرست جدید کارشناسان این اتحادیه با اشاره به آسیب‌پذیربودن شیرها در سطح جهان گفته‌اند جمعیت این‌گونه در شرق آفریقا که زیستگاه اصلی آنها محسوب می‌شود ‌رو به کاهش است.

به گزارش شرق، دلیل این وضعیت در معرض خطر شیرها نیز تجارت استخوان‌ها و دیگر اعضای بدن این گربه‌سانان باارزش به‌منظور تولید داروهای سنتی در آفریقا و آسیاست که این موضوع تهدیدی جدید و نوظهور برای آنها به حساب می‌آید. اگرچه در داستان‌ها از شیر به‌عنوان سلطان جنگل و پرهیبت‌ترین جانور یاد می‌شود، اما نسل این جانور با همه بزرگی و اهمیتش پیش از این در جاهایی از کره‌زمین برای همیشه منقرض شده است و به‌همین‌دلیل احتمال انقراض کامل نسل این جانور موضوع چندان عجیبی نیست. تا کمتر از ٨٠ سال پیش در ایران نیز گونه‌ای از این جانور با نام «شیر ایرانی» زندگی می‌کرد.

گفته می‌شود آخرین شیر ایرانی ۷۳ سال پیش در ۶۵ کیلومتری شمال دزفول دیده شده است، اما پس از آن هرگز و هیچ‌گاه در طبیعت ایران اثری از شیر باقی نماند.  برگردیم به داستان بقیه این فهرست؛ تهیه‌کنندگان این فهرست جدید همچنین اعلام کرده‌اند اگرچه در مسیر حفاظت از محیط‌زیست موفقیت‌هایی به دست آمده، اما شرایط همچنان حکایت از کاهش تعداد بیشتری از گونه‌های گیاهی و جانوری دارد. براساس جزئیات منتشرشده در این فهرست جدید، اتحادیه بین‌المللی حفظ طبیعت می‌گوید ۴۱ درصد ازجانوران دوزیست و ۲۵ درصد از پستانداران در معرض انقراض هستند. ازجمله اصلی‌ترین گونه‌های جانوری که در این فهرست اعلام شده است با خطر فزاینده انقراض روبه‌رو هستند؛ جانورانی مانند شیرها، گربه طلایی آفریقایی و شیردریایی نیوزیلندی هستند. علاوه‌براین ٩٩ درصد گونه گیاهی Asian Slipper orchid استوایی که یکی از بهترین گیاهان تزئینی است، در معرض خطر انقراض قرار دارد. این گزارش اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت همچنین حاکی از آن است که جمع‌آوری بیش‌ازحد و تخریب زیستگاه، فشار مضاعفی را بر بسیاری از گیاهان دارویی وارد کرده است.

هدف از تهیه لیست قرمز که با توجه به معیارهای دقیقی تنظیم شده و خطر انقراض هزاران گونه و زیرگونه جانوران و گیاهان کره‌زمین را ارزیابی می‌کند، را بیان فوریت اقدامات حفاظتی به افکار عمومی و سیاست‌گذاران و نیز کمک به جامعه بین‌الملل برای کوشش در جهت کاهش انقراض گونه‌ها عنوان شده است.  با این حساب اکنون فهرست قرمز این اتحادیه شامل ٧٧ هزار و ٣٤٠ گونه بررسی شده است که ٢٢ هزار و ٧٨٤ مورد از آنها در معرض انقراض قرار دارند. این آمار حکایت از آن دارد که ٢٨ درصد از کل گونه‌های جانوری و گیاهی کره زمین در خطر انقراض قرار دارند. از دست‌رفتن زیستگاه‌ها تهدید اصلی ٨٥ درصد از تمامی گونه‌هایی است که در فهرست IUCN جای گرفته‌اند.

همچنین تجارت غیرقانونی و وجود گونه‌های مهاجم از عوامل اصلی کاهش جمعیت گونه‌های جانوری و گیاهی است. گزارش به‌روزشده فهرست قرمز IUCN تأیید می‌کند که انجام اقدامات مؤثر برای حفظ طبیعت می‌تواند نتایج قابل‌توجهی را آشکار کند. به گزارش ایسنا «اینگر آندرسن»، مدیرکل اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت گفت: این گزارش زنگ هشداری به حساب می‌آید و یادآوری می‌کند که طبیعت به‌طور فزاینده‌ای آسیب‌پذیر است. همچنین در صورتی که خواهان حفاظت از تنوع زیستی باشیم، ضرورت دارد جامعه بین‌المللی اقدامات مؤثرتری انجام دهد. به‌عنوان مثال اقدامات مؤثر برای حفظ جمعیت خرگوش‌ها همراه با کنترل شکار غیرقانونی این‌گونه جانوری باعث شده که از گروه گونه‌هایی که خطر انقراض آنها را به‌طور جدی تهدید می‌کند به گروه گونه‌های در معرض خطر منتقل شود. همچنین طبق اعلام اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت در اواخر دهه ١٨٠٠ و اوایل دهه ١٩٠٠ تصور بر این بود که فوک خزپوش گوادالوپه به‌دلیل شکار بیش از حد در معرض خطر انقراض قرار دارد در حالی که مشاهده می‌شود، تعداد آنها افزایش یافته است.

در همین حال چندروز پیش نیز خبری در رسانه‌های جهانی در رابطه با نتایج یک تحقیق در همین مورد منتشر شد که به‌صورت مشترک توسط دانشگاه‌های استنفورد، پرینستون و برکلی آمریکا انجام شد. در نتایج این تحقیق علاوه بر آنکه نشان داده می‌شود زمین وارد عصر جدیدی از انقراض گونه‌های زیستی شده، گفته می‌شود در این دوره جدید حتی انسان ممکن است یکی از اولین قربانیان این موضوع باشد.  بخش دیگری از نتایج این تحقیق نیز می‌گوید جانواران مهره‌دار با سرعتی ۱۱۴ برابر دوران عادی در حال انقراض هستند. طبق گفته انجام‌دهندگان این تحقیق «اکنون داریم به ششمین عصر انقراض بزرگ وارد می‌شویم و اگر اجازه دهیم روند کنونی ادامه پیدا کند میلیون‌ها سال طول می‌کشد تا حیات روی زمین احیا شود و گونه خود ما [انسان] هم ممکن است همان اوایل از میان برود». به گزارش بی‌بی‌سی، آخرین باری که انقراض بزرگ گونه‌ها در زمین به وقوع پیوسته ۶۵ میلیون سال پیش بود که دایناسورها منقرض شدند. تصور می‌شود برخورد شهاب سنگی بزرگ با زمین علت انقراض دایناسورها و برخی دیگر از گونه‌ها بوده باشد. بنابر این تحقیق ممکن است که انقراض بزرگ عصر حاضر کندتر از انقراض دایناسورها باشد. مطابق دیگر یافته‌های این تحقیق از سال ۱۹۰۰ تاکنون بیش از ۴۰۰ گونه از جانوران مهره‌دار منقرض شده‌اند که در دوران عادی چنین حجمی از انقراض ظرف ۱۰ هزار سال رخ می‌دهد و نه صد سال. این تحقیق، تغییرات اقلیمی، آلودگی و جنگل‌زدایی را از عوامل انقراض سریع گونه‌های جانوری معرفی کرده است.

طبق آمار سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران هزارو ١٤٠ گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهیان آب‌های داخلی و حدود ٦٥٠ گونه ماهی در آب‌‌های دریایی در اکوسیستم‌های خشکی و آب‌های داخلی کشور شناسایی شده است. از این‌گونه‌ها می‌توان به ١٩٧ گونه پستاندار، ٥٣٥ گونه پرنده، ٢٢٧ گونه خزنده، ٢١ گونه دوزیست و ١٦٠ گونه ماهیان آب‌های داخلی اشاره کرد. از این تعداد حدود ٧٦ گونه از رده‌های جانوری ایران در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد که این‌گونه‌ها شامل ١٩ گونه از پستانداران، ٢٥ گونه از پرندگان، ١٦ گونه از خزندگان، چهار گونه از دوزیستان و ١٠ گونه از ماهیان آب‌های داخلی است.  در بین جانوران شناخته‌شده ایرانی که تابلوی سرخ انقراض را همچنان بالای سر خود دارند، می‌توان به یوزپلنگ، پلنگ، خرس سیاه، گور ایرانی، تمساح پوزه کوتاه و... اشاره کرد.