فیلم «خروج: خدایان و پادشاهان» ریدلی اسکات مثل خیلی از فیلم های دیگر که داستان زندگی پیامبران را روایت می کنند، از همان مراحل اولیه تولید جنجال به راه انداخت.
پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : فیلم «خروج: خدایان و پادشاهان» ریدلی اسکات مثل خیلی از فیلم های دیگر که
داستان زندگی پیامبران را روایت می کنند، از همان مراحل اولیه تولید جنجال
به راه انداخت. جنجال هایی که می توان به چند بخش تقسیم شان کرد؛ اتهام
نژادپرستی، وفاداری تاریخی، وفاداری مذهبی و در نهایت ممنوع شدن پخش فیلم
در چند کشور. آنچه در ادامه می خوانید اشاره ای است به جنجال هایی که این
فیلم به پا کرده است.
اتهام نژادپرستی
«سیدنی
مورنینگ هرالد» و «کریستین تودی» جزو اولین نشریاتی بودند که در مرحله
انتخاب بازیگران فیلم خبر از اعتراض هایی نسبت به انتخاب بازیگران سفیدپوست
برای نقش های اصلی فیلم دادند. چهار بازیگر سفیدپوست نقش های اصلی را در
فیلم «خروج: خدایان و پادشاهان» بازی می کنند؛ کریستین بیل در نقش موسی
(ع)، جوئل اجرتون در نقش رامسس دوم، سیگورنی ویور در نقش ملکه تویا و آرون
پال در نقش جاشوآ و نکته اینجاست که این چهار شخصیت اهل مصر باستان هستند.
البته این اتفاق جدیدی در هالیوود نبوده، قبلا هم انتخاب بازیگری سفیدپوست
برای بازی در نقش شخصیتی اقلیت جنجال به پا کرده بود.
مثلا در سال
2008 فیلم «21» که براساس کتابی درباره قماربازهای آمریکای- آسیایی ساخته
شده بود، بازیگر آسیایی نداشت و بازیگران سفیدپوست با گریم شبیه آسیایی-
آمریکایی ها شده بودند و یا در فیلم «شاهزاده پارس: شن زمان» جیک جیلنهال
نقش اصلی یعنی نقش یک شاهزاده ایرانی را بازی می کرد و با گریم شبیه اهالی
خاورمیانه (و نه ایران) شده بود.
در مورد «خروج: خدایان و پادشاهان»
اما اوضاع کمی پیچیده تر شد؛ صفحاتی در فضای مجازی راه انداخته شد مبنی بر
اینکه فیلم بایکوت شود، مقاله ای منتشر شد که در آن اشاره شده بود طراحی
چهره مجسمه «ابوالهول بزرگ جیزه» که در فیلم نمایش داده می شود، بیشتر
اروپایی می زند تا مصری و علاوه بر این در «کریستین تودی» نوشته ای منتشر
شد که فیلم را با نسخه سال 1956 «ده فرمان» (که تمام بازیگرانش سفیدپوست
بودند) مقایسه می کرد و ارجح دانستن بازیگران سفیدپوست و اشاره شده بود که
در سال 1956 اوضاع فرق می کرد و سیاه پوستان کم تعداد بودند اما حالا چرا
اینطور شده است و دلیل این جانب داری نژادی چیست.
اسکات
مندلسن در مطلبی که برای «فوربس» نوشته بود هم بیان کرد که دلیلی ندارد
این فیلم «سفید» باشد، و گفته بود: «حتی اگر بپذیریم که برای نقش موسی باید
بازیگری معروف درسطح جهانی انتخاب کنیم و معنی این حرف این باشد که بازیگر
نقش مذکور باید سفیدپوست باشد، باز هم نمی توانم بپذیرم که دیگر نقش ها هم
باید بازیگران سفیدپوستی باشند که برخی معروف هستند و برخی نیستند.»
وفاداری مذهبی
هر
فیلم اقتباسی که ساخته می شود با یک سوال مهم روبرو می شود: فیلم چقدر به
متن اصلی وفادار بوده است؟ این سوال وقتی فیلمی با الهام از قصص مذهبی و
دینی ساخته می شود جدیت بیشتری دارد و در چنین مواردی اغلب در فیلم های
مذهبی، به ویژه فیلم هایی که زندگی پیامبران را روایت می کنند فاصله گرفتن
از واقعیتی که در متن های مقدس بیان شده، موجب به راه افتادن بحث و جدل های
بسیار می شود.
«خروج:
خدایان و پادشاهان» از این نظر چندان فیلم جنجالی نبود تا اینکه پیش از
اکران فیلم، ریدلی اسکات در مصاحبه ای گفت او چندان به معجزه باور ندارد و
دنبال بلایای طبیعی است و به صحنه شکافته شدن دریای سرخ اشاره کرد و آن را
با سونامی مقایسه کرد و در فیلم هم شکافته شدن دریای سرخ به شکلی نشان داده
می شود انگار شکافی عظیم ناشی از زمین لرزه باعث شده دریا از بین برود.
این برداشت کاملا در تضاد با متن تورات و قرآن است و در هر دو کتاب آسمانی
اشاره شده که موسی عصای خود را به سمت دریا می گیرد و به اذن الهی دریا می
شکافد و موسی و قومش را دریا عبور می کنند.
بعد نوبت به کریستین
بیل رسید که درباره نقش خودش در فیلم به شکلی زننده صحبت کرد و موسی (ع) را
شخصیتی دچار بیماری روانی توصیف کرد. این دو جمله با انتقاد بسیار شدید
روبرو شد. برایان گاداوا، نویسنده در یادداشتی نوشت: «اشکالی ندارد موسی را
طوری نمایش دهی که شبیه یک قهرمان باشد که ضعف هایی دارد، اما اینکه جسارت
کنی و او را یکی از بدوی ترین آدم های تاریخ بخوانی یعنی از مسیر خارج
شدی...»
کریس استون، مدیر یک موسسه مذهبی هم در این باره گفت: «هیچ
چیزی در قصص انجیل نیست که چنین حرفی را تایید کند. این حرف نشان می دهد
فاصله بسیار زیادی بین برداشت بیل از داستان و انتظارات مخاطبان وجود دارد»
و پیشنهاد داد مسیحیان برای دیدن این فیلم به سینما نروند.
الن
وایت، یکی از چهره های مهم مذهبی که دبیر ارشد «انجمن تاریخ نگاری متون
مقدس» است هم در نقدی به اشتباهات متنی فیلم اشاره کرد. او متن خود را
اینطور شروع کرده که مادرش در کودکی به او آموخته اگر حرفی به دردخور برای
گفتن نداری بهتر است چیزی نگویی و بعد گفته بهتر بود سازندگان «خروج:
خدایان و پادشاهان» هم همین کار را می کردند و در ادامه متنش نوشته در فیلم
هیچ اثری از بلایای آسمانی که در کتب مقدس به آنها اشاره شده نیست و یکی
دو بلایی هم که در فیلم نشان داده شد به شکل کرکودیل و از این قبیل چیزهاست
و تازه اسرائیلی ها هم در کنار مصریان به این بلایا دچار می شوند.
وایت
چنان این عدم تطبیق فیلم با قصص مقثدس را گسترده می بیند که در نهایت
اینطور نتیجه گیری می کند: «داستان آنها آنقدر متفاوت است که اگر از نام
های متون مقدس استفاده نمی کردند عنوان دیگری روی فیلم خود می گذاشتند من
اصلا نمی فهمیدم با فیلمی درباره موسی (ع) روبروی هستم.»
وفاداری تاریخی
اصلا
اتفاق عجیب و نادری نیست که یک فیلم تاریخی پرخرج هالیوودی سندیت تاریخی
نداشته باشد و در تاریخ دست برده باشد و یا سیر وقایع را تغییر داده باشد و
یا اصلا با تاریخ چیزی اضافه کرده یا از آن کم کرده باشد.
شاید
مهم ترین اشتباه تاریخی فیلم این باشد که یهودیان را سازندگان اهرام مصر
نشان می دهد و این در حالی است که براساس اسناد موجود تمامی 138 هرمی که در
مصرف کشف شدند در دوران امپراتوری باستان و امپراتوری میانه ساخته شدند که
می شود بین سال های 2686 قبل از میلاد تا 1650 قبل از میلاد، و در حالی که
ماجرای «خروج» در تاریخی نامعلوم بین قرن پانزدهم تا دوازدهم قبل میلاد رخ
داده است و به عبارتی دیگر، این هرم ها مدت ها پیش از به برده گرفته شدن
یهودیان در مصر ساخته شدند. تنها چیزی که در متون مقدس به آن اشاره شده این
است که یهودیان برای فرعون دو شهر انباری پیتوم و رامسس را ساختند. امروز
نه کسی می داند شهر انباری چیست و نه کسی از محل این شهر خبر دارد!
جدا
از این، فیلم مشکلات دیگری هم دارد؛ حداقل در سه صحنه فیلم می بینیم که
مردان سوار بر اسب هایی زین شده هستند که رکاب دارند، رکاب اختراعی مربوط
به دوران آشوری ها بوده و تا زمان قرون وسطی اصلا همه گیر نشده بود. در
تعدادی از صحنه ها هم شمشیرهایی دیده می شود که از جنس آهن یا فولاد هستند.
درست است که در آن زمان آهن کشف شده بود اما هنوز کسی بلد نبود آن
را از سنگ آهن جدا کند و از آن در ساخت ابزارآلات استفاده کند. چنین
کاربردی از آهن حدود 200 سال پس از دوران رامسس و در دوران عصر آهن رواج
یافت. در یکی دو صحنه هم می بینیم که زنان مشغول آسیاب کردن برنج هستند،
هرچند آسیاب کردن برنج در آن زمان وجود داشته اما کاری مرسوم در مصر نبوده.
سانسور و بایکوت
نمایش
«خروج: خدایان و پادشاهان» در مصر ممنوع شد. وزیر فرهنگ مصر این فیلم را
«صهیونیستی» توصیف کرد و گفت پخش فیلم را به دلیل «عدم صحت تاریخی» ممنوع
کرده اند چون فیلم بر این باورغلط است که موسی (ع) و یهودیان اهرام مصر را
ساخته اند. «فیلم با زاویه دیدی صهیونیستی تاریخ را روایت می کند.» این در
حالی است که اغلب فیلم های حماسی در مصر فقط سانسور می شوند. نکته ی جالب
دیگر این بود که دانشگاه الازهر هیچگونه اعتراضی به متن فیلم نکرد و این
خیلی عجیب بود چون الازهر نسبت به فیلم «نوح» واکنش شدیدی نشان داده بود.
در
مراکش هم مرکز سینمایی دولتی در ابتدا اعلام کرد که فیلم را نمایش می دهد
اما درست یک روز پیش از اکران فیلم، مقامات اعلام کردند پخش فیلم در این
کشور ممنوع است چون صدای خدا از زبان یک کودک شنیده می شود. درنهایت با دست
بردن در برخی دیالوگ ها، فیلم در مراکش روی پرده رفت.
فیلم
در امارات متحده عربی هم وضعیت مشابهی داشت و در این کشور هم روی پرده
نرفت چون مسئولان کشور «اشتباهات بسیاری» در فیلم پیدا کرده بودند و یکی از
مسئولان نظارت بر محتوای آثار رسانه ای در شورای رسانه ملی این کشور گفت:
«ما فیلم را بررسی کردیم و متوجه شدیم که فیلم اشتباهات بسیاری دارد، این
اشتباهات فقط مربوط به اسلام نیستند و شامل دیگر ادیان هم می شوند. برای
همین فیلم را اکران نمی کنیم.»
موخره
«خروج:
خدایان و پادشاهان» یک فلم است، یک فیلم پرخرج هالیوودی که 140 میلیون
دلار صرف آن شده، ستاره سینما کریستین بیل در آن نقش اصلی را بازی می کند و
دیگر بازیگرانش مثل سیگورنی ویور و آرون پال هم بسیار معروف هستند،
کارگردان فیلم هم ریدلی اسکاتی است که با «گلادیاتور» و «تلما و لوئیز» هم
دل اسکار را برده و هم گیشه را فتح کرده و همه اینها نشان می دهد «خروج» از
همان ابتدا قرار بوده اثری باشد حماسی و هالیوودی به قصه گیشه و نه روایتی
دقیق و صحیح از تاریخ.
اما اگر با همین نگاه هم فیلم را ببینیم،
باز هم با فیلمی شکست خورده روبرو هستیم، حتی اگر بپذیریم که روایت فیلم
فقط برای جذاب شدن قصه و جلب مخاطب با این همه دستکاری همراه شده، باز هم
با فیلمی شکست خورده روبرو هستیم.
کافی
است فقط نگاهی بیندازیم به آمار فیلم؛ فیلم در سایت راتن تومیتوز که
براساس جمع کردن و میانگین گرفتن از نظر منتقدان مختلف به فیلم ها نمره می
دهد از 10 نمره 4.39 گرفته. در این سایت از مجموع 174 نقدی که درباره فیلم
جمع آوری شده تنها 48 نقد مثبت بوده. در سایت متاکریتیک که نسبت به راتن
تومیتوز سایتی جدی تر است فیلم از 100 نمره 52 گرفته و از 42 نقدی که در
سایت ها و نشریات درباره فیلم نوشته شده و در متاکریتیک به آنها اشاره شده
20 نقد فیلم را متوسط و 9 نقد فیلم را ضعیف توصیف کردند.
اما فیلم
«خروج» یک اثر تجاری است و بیایید ببینیم فیلم در گیشه چه کرده است؛ این
فیلم 140 میلیون دلاری در آمریکا تنها 65 میلیون دلار فروخته و در خارج از
آمریکای شمالی هم 203 میلیون دلار و درمجموع 268 میلیون دلار، یعنی حتی دو
برابر هزینه های خودش هم فروش نداشته. فیلم در بازار آمریکا رتبه هزار و
شصت و هفتم فروش را دارد و از «نوح» هم حتی کمتر فروخته است. «نوح» با
بودجه 125 میلیون دلاری ساخته شد و به فروش 362 میلیون دلاری در سطح دنیا
دست یافت.