پاتک روسی به سوئیفت غربی

در شرایطی که تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه همچنان ادامه دارد، بانک مرکزی روسیه از سایر اعضای گروه بریکس خواسته است که شبکه‌ای جهانی مشابه سوئیفت برای تبادل اطلاعات مالی به ارزش روزانه 6 تریلیون دلار راه‌اندازی شود. علت این درخواست بانک مرکزی روسیه، کاهش خطر اخلال احتمالی در تبادل اطلاعات مالی اعلام شده است.

پیش از این نیز روسیه پیشنهاد خود را مبنی بر ایجاد یک شبکه مالی بین‌المللی که بتواند جایگزینی برای سوئیفت باشد، مطرح کرده بود. به گزارش راشاتودی، اولگا اسکوروبوگاتووا، معاون بانک مرکزی روسیه روز جمعه گفت: «اگر بخواهیم جدی به موضوع نگاه کنیم، در حال حاضر هیچ سیستمی مشابه سوئیفت در جهان وجود ندارد و سوئیفت منحصربه‌فرد است. تنها موضوعی که می‌تواند به نفع همه ما به‌عنوان کشورهای عضو گروه بریکس باشد این است که امکان‌سنجی تشکیل سیستمی را که به‌عنوان پشتیبان مورد استفاده کشورهای گروه بریکس قرار گیرد، مورد بررسی و مذاکره قرار دهیم.»

وی افزود که لازم است تغییراتی در قوانین سوئیفت ایجاد شود تا آن را به سیستمی حقیقتا «فراملی» تبدیل کند؛ به این معنا که به تحریم‌ها یا محدودیت‌هایی که سایرین اعمال می‌کنند، متعهد نباشد. در سال 2014 و در پی درگیری روسیه و اوکراین، مقامات اتحادیه اروپا ممنوعیت استفاده روسیه از سیستم سوئیفت به‌عنوان بخشی از تحریم‌ها علیه این کشور را مورد بحث قرار دادند. سوئیفت نیز به‌طور رسمی اعلام کرد که «از اختیارات لازم» برای تصمیم‌گیری در مورد تحریم‌ها برخوردار نیست.

سوئیفت یک سیستم بین‌المللی تعاملات بانکی است و بیش از 10هزار سازمان بزرگ جهان از 210 کشور مشتری آن هستند. سوئیفت هر سال حدود 8/ 1میلیارد پیام مالی را مورد پردازش قرار می‌دهد. در روسیه نیز حدود 600 بانک و شرکت که در حدود 80 درصد از پرداخت‌های کشور را به خود اختصاص می‌دهند، از سوئیفت استفاده می‌کنند. روسیه پس از ایالات‌متحده، دومین کاربر بزرگ سوئیفت در جهان است.

تهدید جایگاه سوئیفت
سیستم سوئیفت یا شبکه بین‌المللی ارتباط مالی بین‌بانکی شناخته‌شده‌ترین ابزار برای «انجام تبادلات و انتقال پیام‌های بین‌بانکی» است و به دلیل امنیت و اطمینان‌پذیری آن، بسیاری از بانک‌ها در جهان مبادلات اسناد بانکی خود را از طریق آن انجام می‌دهند. این شبکه که تسهیلات و خدمات ویژه خود را از طریق مراکز رایانه‌ای در سراسر دنیا ارائه می‌دهد، یک تشکل تعاونی غیرانتفاعی است که در ماه مه سال ۱۹۷۳ میلادی توسط تعدادی از بانک‌های اروپایی و آمریکای شمالی برای تبادلات مالی بین‌بانکی با رمزگذاری راه‌اندازی شد. واژه «سوئیفت» مخفف عبارت Society Worldwide Interbank Financial Telecommunication است که به فارسی می‌توان آن‌ را معادل «جامعه جهانی ارتباط بین‌بانکی» یا «انجمن ارتباطات مالی بین‌بانکی بین‌المللی» ترجمه کرد.

هدف اصلی از ایجاد سوئیفت، جایگزینی تبادلات اسناد مالی الکترونیکی از طریق ارتباطات مخابراتی و تلکس به جای روش کاغذی در سطح بین‌المللی و استفاده از یک روش استاندارد شده جهانی مالی بین‌بانکی بوده است.  خدماتی که سوئیفت ارائه می‌دهد، شامل اموری همچون «تبادل انواع پیغام‌ها، سفارش خرید، فروش، رساندن راهنمایی‌هایی برای نحوه تحویل، ارسال» و مواردی از این دست است. در حال حاضر بالغ بر 187 کشور و 6 هزار بانک و موسسه مالی عضو شبکه سوئیفت هستند. مرکز سوئیفت در بلژیک قرار دارد و آمریکا، هلند، هنگ‌کنگ و انگلیس به‌عنوان مراکز پشتیبان آن فعالیت می‌کنند.

  ایران و سوئیفت: پیش از تحریم
20 سال پس از تاسیس اولیه سوئیفت، یعنی در سال 1372 (1993 میلادی) با عضویت پنج بانک بزرگ کشور در سوئیفت، ارتباط ایران با سوئیفت آغاز شد. به‌تدریج تعداد بانک‌های ایرانی عضو سوئیفت به بیش از 25 بانک رسید. گفته می‌شود تنها در سال 1389، مجموع پیام‌های مالی مبادله شده از ایران با این شبکه، فقط در بانک مرکزی بیش از 100 هزار فقره و حجم مبالغ جابه‌جا شده توسط این پیام‌ها نیز به میزان 274 میلیارد یورو بوده است.

اما با وجود حجم بالای مبادلات بانک‌های ایرانی با سوئیفت و پس از حدود 19 سال همکاری، به‌دنبال تحریم‌های اتحادیه اروپا دسترسی بانک‌های ایرانی مشمول تحریم نیز از 27 اسفند سال 1390 به شبکه سوئیفت قطع شد. پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس، کارکرد سوئیفت و راهکارهای تقویت سیستم‌های جایگزین را مورد بررسی قرار داد که نتایج به دست آمده از این بررسی نشان می‌دهد انجمن جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی تحت‌تاثیر اقدامات سیاسی در راستای تحریم کشورها قرار گرفته است.

همین موضوع باعث شده کشورهایی که مورد تحریم قرار گرفته‌اند برای جلوگیری از آثار تحریم به فکر ایجاد و گسترش شبکه جایگزین بیفتند که سامانه سپام (سامانه پیام‌رسانی الکترونیکی مالی) در ایران از جمله این موارد است. دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز اعلام کرد: سوئیفت به‌عنوان یک شرکت سهامی، در راستای تسهیل مبادلات پیام‌های مالی در سطح جهان و ایجاد امنیت در انتقال این پیام‌ها فعالیت می‌کند.

نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهند، استفاده از این نهاد بین‌المللی برای اعمال فشار و تحریم علیه برخی کشورها با مقاصد سیاسی و نامرتبط با این نهاد، اعتبار این موسسه را مخدوش کرده است و به دلیل اینکه سوئیفت با استفاده از استانداردها و پروتکل‌های خاص، بین موسسات پولی، بانکی و مالی «زبان» مشترک مالی ایجاد می‌کند، کشورهایی که مورد تحریم این شرکت قرار گرفته‌اند می‌توانند با به‌کارگیری امکانات خود، سیستم جایگزینی را از طریق استفاده از این زبان مشترک راه‌اندازی کنند.

ایران و کشورهایی نظیر چین و روسیه به منظور اجتناب از آثار تحریم از سوی کشورهای ذی‌نفوذ (ایالات‌متحده آمریکا و اتحادیه اروپایی) در این نهاد به فکر ایجاد و گسترش شبکه جایگزین افتاده‌اند که سامانه سپام در ایران از جمله این موارد است. با توجه به عضویت قدرت اقتصادی نوظهور در گروه بریکس پیش‌بینی می‌شود در صورت راه‌اندازی یک نهاد پیام‌رسان مالی فعال جایگاه سوئیفت با تهدید جدی روبه‌رو شود.

منبع: دنیای اقتصاد