اعتکاف، در لغت به معنای توقف در جایی است و در اصطلاح فقهی، عبارت است از ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند، با شرایطی که خواهد آمد.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری جدیدترین استفتائات از ایشان درباره احکام اعتکاف را به شرح زیر منتشر کرده است:
وقت فضیلت اعتکاف
س. چه زمانی اعتکاف مستحب مؤکد است؟ و به عبارت دیگر در چه اوقاتی اعتکاف مستحب است؟
ج: اعتکاف وقت خاصی ندارد، هرچند اعتکاف در ده روز آخر ماه مبارک رمضان فضیلت بیشتری دارد.
استحباب اعتکاف در ماه رجب
س. آیا اعتکاف در ماه رجب مستحب است؟
ج: دلیل خاصی بر استحباب اعتکاف در خصوص ماه رجب نیافتیم
شرط ترک اعتکاف
س. آیا شخص معتکف می‌تواند در ابتدای اعتکاف هنگام نیت کردن شرط کند که اگر برای او عذری پیش آید حتی در روز سوم هم دست از اعتکاف بردارد؟
ج: بله می‌تواند.
اعتکاف بعد از طلوع فجر
س. معتکفی می‌خواهد سه روز اعتکاف کند و مدّت 72 ساعت اعتکاف انجام دهد، اگر اعتکافش را از بعد از طلوع فجر مثلاً از ظهر شروع کند و ظهر هم به پایان برساند به‌گونه‌ای که مجموع آن 72 ساعت شود، آیا این اعتکاف صحیح است؟
ج: اعتکاف باید از شروع روز اول تا پایان روز سوم باشد و تلفیق کردن بدین‌گونه که جزئی از روز اول را با جزئی از روز آخر یک روز کامل به حساب بیاورد صحیح نیست.
تأخیر از وقت واجب اعتکاف
س. اگر معتکف مثلاً یک ساعت از ابتدای روز بعد از طلوع فجر تأخیر کند آیا این روز به عنوان روز اول اعتکاف حساب می‌شود؟ چه تأخیر عمدی باشد یا اضطراری؟
ج: در اعتکاف باید از ابتدای روز اول شروع کرد، لذا روزی که ناقص مانده جزو اعتکاف محسوب نمی‌شود هرچند که تأخیر از روی اضطرار باشد.
نذر اعتکاف دو روز و یا سه روز منفصل
س. اگر انسان نذر کند دو روز معتکف شود نه بیشتر از آن، آیا نذرش منعقد می‌شود؟
ج: منعقد نمی‌شود.
س. اگر کسی نذر کند سه روز منفصل معتکف شود، آیا نذرش منعقد می‌شود؟
ج: منعقد نمی‌شود.
اعتکاف بیش از سه روز
س. آیا بیشتر از سه روز می‌توان معتکف بود به‌طوری که آن زیاده بخشی از یک روز یا شب باشد؟
ج: اعتکاف بیشتر از سه روز جایز و صحیح است و در طرف زیاده حدّی ندارد، ولی زیاد کردن بخشی از روز یا بخشی از شب به نیت اعتکاف محل اشکال است.
س. اگر معتکف نیّت چهار روز اعتکاف کند، آیا روز چهارم هم جزو اعتکاف است یا این‌که باید شش روز را تکمیل کند تا روز چهارم به حساب آید؟
ج: روز چهارم نیز داخل در اعتکاف است، و اگر پنج روز اعتکاف کند، واجب است روز ششم را کامل کند.
تعریف شب و روز
س. منظور از شب و روز در اعتکاف چیست؟
ج: روز از طلوع فجر تا مغرب شرعی است و شب از مغرب تا طلوع فجر.
اعتکاف بیمار و معذور از روزه
س. آیا بیمار و کسی که روزه برایش ضرر دارد می‌تواند معتکف شود و اگر در اعتکاف باشد و روزه بگیرد ثوابی می‌برد؟
ج: با علم و یا احتمال عقلاییِ ضرر داشتنِ روزه، اعتکاف صحیح نیست.
نوع روزه اعتکاف
س. چه نوع روزه‌هایی را نمی‌توان در اعتکاف گرفت؟
ج: هر نوع روزه‌ای را در اعتکاف می‌توان گرفت.
معتکف شدن زنان
س. آیا زن‌ها می‌توانند معتکف شوند؟
ج: اعتکاف اختصاص به مردان ندارد ولی چنانچه اعتکاف وی موجب از بین رفتن حق شوهر باشد بنا بر احتیاط واجب باید از او اجازه بگیرد.
اعتکاف ممیّز
س. آیا اعتکاف بچه ممیّز صحیح است؟
ج: اعتکاف او نیز صحیح است.
وجوب عبادت برای معتکف
س. آیا مشغول بودن به عبادات بر معتکف واجب است یا صِرف ماندن در مسجد کافی است؟
ج: عبادات مستحبی، فی نفسه بر معتکف واجب نیست.
عدالت امام جماعت مسجد
س. آیا عدالت امام جماعت مسجد جامع در صحّت اعتکاف شرط است؟
ج: عدالت امام جماعت مسجد در صحّت اعتکاف شرط نیست.
زمان نیت اعتکاف
س. زمان نیت اعتکاف چه وقت است آیا می‌توان اول شب نیت کرد؟
ج: وقت نیت اعتکاف، اول طلوع فجر روز اول است و نیت اول شب در صورتی صحیح است که اول شب شروع در اعتکاف نموده باشد.
قصد وجه
س. آیا قصد وجه* در اعتکاف لازم است؟
ج: لازم نیست.
تجدید نیت روز سوم
س. آیا تجدید نیت در روز سوم اعتکافِ مستحب لازم است؟
ج: لازم نیست، گرچه بهتر است.
عدول از نیّت اعتکاف
س. آیا می‌توان به علّتی یا بدون علّت در روز اول یا دوم، اعتکاف را قطع نمود؟ و اگر در قطع نمودن اعتکاف تردید کنم آیا نیّت اعتکاف به‌هم می‌خورد و در نتیجه اعتکاف باطل می‌شود؟ و آیا لازم است که نیّت مستمر باشد؟
ج: در اعتکاف مستحبی جایز است که در روز اول و دوم اعتکاف قطع شود و نیّت اعتکاف باید تا پایان روز سوم ادامه پیدا کند.
قصد نمودن عبادت دیگر
س. آیا در اعتکاف نیازی به قصد نمودن عبادت دیگری هم هست؟
ج: نیازی نیست.
نذر اعتکاف در شهر خاص
س. آیا می‌توان نذر کرد در شهر خاصی معتکف شد؟
ج: اگر اعتکاف در آن شهر، به نحوی رجحان داشته باشد، اشکال ندارد.
اعتکاف در غیر از مساجد چهارگانه
س. آیا اعتکاف در غیر از مساجد چهارگانه جایز است؟ و نیّت آن چگونه می‌باشد؟
ج: اعتکاف در غیر از مساجد چهارگانه**(اعم از جامع و غیر آن) به قصد رجاء مطلوبیت (به امید این‌که مطلوب خداوند واقع شود) مانعی ندارد.
مکان‌های جایز برای اعتکاف
س. آیا اعتکاف در مسجدی غیر از مسجد جامع باطل است و آیا ممکن است هر محله و حومه‌ای، مسجد جامعی غیر از مسجد جامع شهر یا روستا داشته باشد؟ و آیا ممکن است که در شهر چند مسجد جامع باشد؟
ج: قبلاً گذشت که اعتکاف در هر مسجدی جایز است مشروط به این‌که در غیر مساجد اربعه به قصد رجاء باشد یعنی به امید این‌که مطلوب خداوند واقع شود و مختص به مسجد جامع نیست و ممکن است که یک شهر یا روستا چند مسجد جامع داشته باشد.
س. اگر در یک شهر دو یا چند مسجد جامع وجود داشته باشد می‌توان در هر کدام که خواست معتکف شد؟
ج: به قصد رجاء اشکال ندارد.
تعریف مسجد جامع
س. مسجد جامع چیست؟ و راه تشخیص آن را بگویید.
ج: مسجد جامع، مسجدی است که برای اجتماع عامه مردم شهر، بنا شده، بدون این که اختصاص به گروه و محله خاصی پیدا کند.
اعتکاف در مساجد دانشگاه
س. اعتکاف در مساجد دانشگاه‌های سراسر کشور چه حکمی دارد؟
ج: به قصد رجاء اشکال ندارد
شک در مسجد بودن مکان اعتکاف
س. اعتکاف در مکان‌هایی که شک است که آیا جزء مسجد است یا نه، چه حکمی دارد؟
ج: غیر از سرداب و محراب و پشت بام مسجد، در جاهای دیگری که معلوم نباشد جزو مسجد است یا نه، اعتکاف صحیح نیست.
اعتکاف در پشت بام مسجد
س. آیا پشت بام مسجد تابع مسجد است یا بستگی به وقف کننده دارد؟
ج: پشت بام مسجد در حکم مسجد است مگر این‌که احراز شود که هنگام وقفِ مسجد، پشت بام آن از وقف خارج شده است.
اعتکاف در حیاط مسجد
س. اعتکاف در حیاط مسجد چه حکمی دارد؟
ج: اگر جزو مسجد نباشد، اعتکاف صحیح نیست.
حق سبقت در مکان
س. آیا گذاشتن وسایل یا نوشتن نام موجب سبقت در محلی از مسجد می‌شود؟
ج: بنا بر احتیاط واجب گذاردن وسائلی مانند کیف موجب حق سبقت می‌شود به شرط آن که از زمان گذاردن آن وسیله تا آمدن شخص زیاد فاصله نشود، به نحوی که منجر به تعطیلی مکان شود.
غصب محل معتکف دیگر
س. اگر کسی جای شخصی را که معتکف بوده غصب کند در صورتی که جاهل بوده و یا عامد آیا ضرری به اعتکافش می‌زند؟ و اگر ضرر می‌زند آیا شامل کفاره و... می‌باشد.
ج: گرچه بنابر احتیاط مرتکب خلاف شده ولی اعتکاف صحیح است و کفاره هم ندارد.
حصول مانع در مسجد محل اعتکاف
س. الف) اگر در مسجدی که معتکف شده مانعی از ادامه دادن اعتکاف در آن مسجد برایش پیش آید، آیا اعتکافش باطل می‌شود؟
ب) چنانچه آن اعتکاف واجب باشد باید در مسجدی دیگر معتکف شود و یا بعداً قضا کند؟
ج) اگر مانع برطرف شد آیا باید به مسجد قبلی بازگردد؟
جواب: الف: باطل می‌شود.
ب: واجب است اعتکاف را در مسجدی دیگر یا همان مسجد بعد از رفع مانع، شروع کرده و یا قضا نماید.
ج: لازم نیست.
استفاده از سرویس‌های بهداشتی خارج از مسجد
س.رفتن به سرویس‌های بهداشتی متعلق به مسجد که در خارج از مسجد است در موارد زیر چه حکمی دارد؟
الف: برای حمام کردن(نظافت)؛
ب: برای غسل مستحب؛
ج: برای این‌که با وضو باشد؛
د: وضو گرفتن برای خواندن قرآن یا نماز مستحبی؛
ه: برای شستن دندان‌ها و دست‌ها.
ج: خارج شدن از مسجد به دلایل مذکور اشکال ندارد، ولی باید به قدر حاجت اکتفا کند و طول ندهد.
وضو گرفتن بیرون از مسجد
س. آیا در اعتکاف با بودن آب در مسجد می‌توان برای وضو به خارج از مسجد رفت؟
ج: در فرض مذکور معتکف نباید از مسجد خارج شود.
خروج از مسجد برای غذا خوردن
س. آیا در هنگام اعتکاف، بیرون رفتن از مسجد برای غذا خوردن جایز است؟ و اگر خیر، آیا خوردن در داخل مسجد جایز است؟
ج: خروج برای تهیه غذای مورد نیاز و یا غذا خوردن در بیرون اشکال ندارد؛ همان‌طور که غذا خوردن در داخل مسجد فی حدّ نفسه منعی ندارد.
س. با توجه به مشکلاتی که صرف غذا در مسجد دارد، آیا صرف غذا در سالن غذاخوری که در محوطه مسجد قرار دارد برای معتکفین جایز است؟
ج) چنانچه عرفاً ضرورت دارد که برای صَرف غذا از مسجد بیرون رود جایز است، اما زیاد معطّل نشود و اگر ضرورت عرفی ثابت نباشد، جایز نیست.
خروج از مسجد برای خرید
س. هیأت برگزاری اعتکاف که متشکل از تعدادی از معتکفین است، وظیفه خدمت به معتکفین و فراهم کردن نیازمندی‌های آنها را بر عهده دارد لذا باید نیازمندی‌های معتکفین مثل افطاری و سحری را خریداری کند، آیا این مسئله به اعتکاف آنها ضرر نمی‌رساند؟
ج: خارج شدن از مسجد برای خرید چیزهای ضروری مثل غذا و غیره اگر در ضمن آن نیازمندی‌های خود را نیز تهیه می‌کنند، اشکال ندارد؛ البته با رعایت قیودی که در استفتای «خرید و فروش توسط معتکف» خواهد آمد.
رفتن به مکان‌های ملحق به مسجد
س. حکم رفتن به حیاط بیرونی که ملحق به مسجد است چیست؟
ج: رفتن به جاهایی که در حکم مسجد است، اشکال ندارد اما رفتن به خارج از مسجد جایز نیست مگر مواردی که خروج از مسجد به خاطر آنها جایز است.
انتخاب مسیر کوتاه در خروج اضطراری
س.هنگام خروج از مسجد برای امور ضروری، انتخاب کوتاه‌ترین راه و رفتن زیر سایه چه صورتی دارد؟
ج: احتیاط واجب آن است که نزدیکترین راه را انتخاب کند و واجب است در صورت امکان زیر سایه ننشیند لکن راه رفتن زیر سایه اشکال ندارد؛ گرچه احتیاط مستحب ترک آن است.
س. در صورت نزدیک بودن مکانی جهت قضاء حاجت یا وضو گرفتن یا مسواک زدن مسلم است که باید به مکان نزدیک‌تر برود؛ حال اگر مکان نزدیک مستلزم صف ایستادن و معطّل شدن شود و مکان دیگری با فاصله‌ی کمی بیشتر باشد که معطّلی نداشته و زمان کمتری گرفته می‌شود تکلیف چیست؟ (مثلاً سرویس بهداشتی در جنب شبستان اعتکاف هست ولی شلوغ است اما در وسط حیاط مسجد حوض هست و می‌توان آنجا بدون معطلی وضو گرفت) آیا باید به مکان دوم برود؟ یا مستحب است؟ یا به‌خاطر فاصله بیشتر، رفتن به مکان دوم جایز نیست؟
ج: رفتن به مکان دوم در فرض سؤال اشکالی ندارد.
خارج شدن از مسجد برای تشییع جنازه
س. آیا رفتن به تشییع جنازه در هنگام اعتکاف مدّت زمان مشخص دارد؟ حکم رفتن زیر سایه در این هنگام چه در ماشین و یا غیر آن چیست؟
ج: زمان مشخصی ندارد و رفتن به تشییع جنازه در صورتی که ضرورت عرفی به‌حساب آید و آن‌قدر طولانی نشود که باعث محو صورت اعتکاف شود، اشکال ندارد و در صورت امکان واجب است که زیر سایه ننشینند و احتیاط مستحب این است که زیر سایه حرکت نکند.
شرکت در امتحان
س. نظر مبارک‌تان را در مورد «شرکت در امتحان برای معتکفین» بیان فرمایید.
ج: اگر شرکت در امتحان ضرورت ندارد خارج نشوند و برای افرادی که شرکت در امتحان ضرورت عرفی دارد مانع ندارد ولی خروج از مسجد نباید به حدّی برسد که صورت اعتکاف محو شود.
شرکت معتکف در نماز جمعه
س. آیا شخص معتکف برای شرکت در نماز جمعه می‌تواند از مسجد محل اعتکاف خارج شود؟
ج: با انتخاب نزدیکترین راه و معطّل نشدن در بین راه اشکال ندارد؛ ولی نباید خروج او به مقداری باشد که صورت اعتکاف به‌هم بخورد.
س. آیا می‌توان برای غسل امّ داوود از محل اعتکاف خارج شد؟ بر فرض خروج (سهواً یا عمداً) آیا باعث ابطال اعتکاف می‌شود؟
ج: با مراعات آن‌چه در جواب سؤال قبل گفته شد، اشکال ندارد.
رفتن به محل کار در حین اعتکاف
س. آیا اشخاصی که مشغول کارند اعم از کارمندان، کارگران و معلمان و... می‌توانند در ایام کار معتکف شوند و در عین اعتکاف به محل کار رفته و بعد از اتمام کار به محل اعتکاف برگردند؟
ج: نمی‌توانند.
تهیه مکان وضو در داخل مسجد
س. اگر مکان‌هایی برای وضو و شستن دست‌ها و دندان‌ها در خارج از مسجد فراهم شده باشد، آیا واجب است مکان خاصی در داخل مسجد تهیه شود تا معتکف از مسجد خارج نشود؟
ج: صِرف نیاز به خروج از مسجد برای طهارت و نظافت برای جواز خروج کافی است و تهیه مکانی در داخل مسجد واجب نیست.
خروج در غیر از موارد مجاز
س. اگر کسی سهواً به غیر از جهاتی که تجویز شده برای بیرون رفتن از مسجد در هنگام اعتکاف بیرون رود، آیا اعتکافش باطل می‌شود؟
ج: اگر به جهت فراموشی خارج شود و خروجش زیاد طول نکشد، اعتکافش باطل نمی‌شود.
محرّمات اعتکاف
س. کارهای حرام در هنگام اعتکاف چیست؟
ج: معتکف باید از این کارها پرهیز کند:
* بوییدن چیزهای خوشبو و عطریّات حتی گیاهان خوشبو، همراه با لذّت؛ پس برای کسی که حس بویایی ندارد اشکال ندارد.
* خرید و فروش
* سایر انواع تجارت؛ مثل صلح و اجاره و مضاربه و غیر این‌ها (بنابر احتیاط واجب).
* مجادله و جدال چه در امور دینی و چه دنیوی به قصد غلبه بر دیگری و اظهار فضل و برتری بر او؛ اما اگر به قصد اظهار حق و بازداشتن طرف از طریق باطل باشد، مانعی ندارد.
* امور جنسی و شهوت‌آمیز مانند بوسه، لمس و آمیزش.
* استمناء(1) (بنا براحتیاط واجب)
رفتن به مکانی به گمان تابع مسجد بودن
س. اگر معتکف به گمان این‌که مکانی تابع مسجد است، به آن مکان برود و بعد معلوم شود که آنجا جزو مسجد نبوده، حکم اعتکافش چیست؟
ج: خروج عمدی از مسجد ولو از روی جهل اعتکاف را باطل می‌کند.
افطار اجباری روزه
س. اگر معتکف مبتلا به مرضی شود که مجبور به افطار روزه است چه باید بکند و حکم اعتکاف او چیست؟
ج: اعتکاف بدون روزه صحیح نیست لذا با افطار روزه، اعتکاف باطل می‌شود.
خرید و فروش توسط معتکف
س. آیا در صورت ضرورت یا عدم ضرورت می‌توان شخصاً در ایام اعتکاف خرید و فروش نمود و یا باید توکیل یا نقل به غیر بیع نمود؟
ج) خرید و فروش بر معتکف حرام است ولی هرگاه برای تهیه مواد خوراکی ناچار از خرید و فروش شود و شخص غیرمعتکفی که این کار را انجام دهد، نیابد و تهیه اجناس مذکور بدون خرید نیز امکان نداشته باشد، در این صورت خرید و فروش مانعی ندارد.
وکیل کردن غیر برای خرید
س. آیا جایز است که معتکف کسی را برای خرید چه ضروری و چه غیر ضروری وکیل نماید؟
ج: اگر برای خرید نیازمندی‌های هنگام اعتکاف باشد، اشکال ندارد و اما در غیر آن موارد اگر وکیل کردن در هنگام اعتکاف باشد، اشکال دارد.
*قصد وجه: نیت از جهت استحباب یا وجوب عمل
** مسجد الحرام، مسجدالنبی (صلی الله علیه وآله وسلّم)، مسجد کوفه و مسجد بصره
(1) گرچه استمناء در هر حال حرام و از گناهان بزرگ است، ولی درحال اعتکاف گناهی بزرگتر است.
مخاطبان محترم برای دریافت کل استفتائات در موضوع اعتکاف به آدرس زیر مراجعه کنند.
http://www.leader.ir/tree/index.php?catid=111