پشت پرده فرمان پوتین

هم‌زمان با سفر علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی به روسیه، در روز دوشنبه ۲۴ فروردین، خبرگزاری روسی اینترفکس خبر داد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشور، فرمانی را امضا کرده که در آن ممنوعیت تحویل سامانه ضدهوایی اس-‌۳۰۰ به ایران از خاک روسیه یا از راه حریم هوایی و دریایی روسیه برداشته می‌شود.  این اقدام واکنش‌های رسانه‌ای زیادی در داخل و خارج از کشور به دنبال داشته است.

حسین دهقان، وزیر دفاع، لغو ممنوعیت تحویل سیستم دفاع ضدهوایی اس- ۳۰۰ به ایران توسط روسیه را ترجمان اراده سیاسی رهبران دو کشور برای توسعه همکاری در همه زمینه‌ها دانسته است. به گفته او، این نوع همکاری می‌تواند در استقرار ثبات و امنیت در منطقه مؤثر باشد.  علی شمخانی نماینده رهبری و دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشورمان نیز بلافاصله پس از بازگشت به ایران اعلام کرده که ایران انتظار دارد امسال تسلیحات پدافند هوایی اس-٣٠٠ را از روسیه تحویل بگیرد. این پیامی برای تأمین و تقویت ثبات منطقه با توجه به نقش مهمی که ایران در آن بازی می‌کند، خواهد بود. شمخانی خاطرنشان کرده تحویل سامانه‌های پدافند هوایی بخشی از روابط دو کشور است و مناسبات ایران و روسیه ظرفیت‌های بزرگی دارد که برای توسعه همکاری‌ها باید به‌کار گرفته شود.

دمیتری مدودف رئیس‌جمهور پیشین روسیه در سال ٢٠١٢ و در اوج تحریم‌های غرب علیه ایران این ممنوعیت را اعلام کرده بود. اگرچه لغو تحریم فروش اس- ٣٠٠ به ایران از سوی روسیه، اقدامی در جهت منافع کلی ایران است، اما تغییر تصمیم روسیه در برهه زمانی کنونی جای سؤال و تأمل دارد. روابط روسیه و ایران ظاهرا همواره مثبت بوده و روسیه تلاش کرده نقش هم‌پیمان را در میان همسایگان ایران ایفا کند. اما در سال ٢٠١٠ در اوج تحریم‌های بین‌المللی روسیه فروش اس- ٣٠٠ را تحریم کرد و در واقع ایران را در اوج فشار‌های بین‌المللی تنها گذاشت.

قرارداد تحویل این سامانه در سال ٢٠٠٧ بین ایران و روسیه بسته شده بود، زمانی که ایران در معرض خطر حمله نظامی قرار داشت و روسیه در همان زمان نیز بارها و بارها تحویل این سامانه را به تعویق انداخت. در شرایط کنونی و با توجه به دستیابی به تفاهم سیاسی با غرب، اس- ٣٠٠ عملا اهمیت استراتژیک خود را برای ایران از دست داده است.

به نظر می‌رسد لغو تحریم فروش اس-٣٠٠ نه یک سیاست مستقل بلکه حلقه‌ا‌ی هم‌پیوند با دیگر تحولات در روابط خارجی روسیه باشد. روسیه هم‌اکنون به دلیل مسائل اوکراین، تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد. اگر ایران بتواند با غرب به تفاهم هسته‌ای دست یابد روسیه از یک‌سو بازارهای اختصاصی ایرانِ زیر تحریم‌ها را از دست خواهد داد و از سوی دیگر با یک رقیب جدی در حوزه گاز و انرژی روبه‌رو خواهد شد.  لغو تحریم فروش اس- ٣٠٠ آن هم زمانی که دولت آمریکا از سوی جمهوری‌خواهان و تندروها و رژیم اسرائیل تحت‌فشار است، بیش از آنکه اقدامی در جهت منافع ایران باشد برگی برنده برای گرفتن امتیازاتی از غرب است، روسیه پیش از این نیز بارها بر سر پرونده هسته‌ای ایران از غرب امتیازاتی گرفته است.  خبرگزاری آسوشیتدپرس در این مورد می‌نویسد؛ لغو تحریم فروش اس- ٣٠٠ توسط روسیه که ارزشی حدود ٨٠٠ میلیون‌ دلار دارد بیشتر اقدامی در جهت افزایش فشار بر واشنگتن در روابط میان روسیه و آمریکاست.

نیویورک‌تایمز که غالبا مواضع دولت آمریکا را منعکس می‌کند در گزارشی نوشته است: لغو تحریم فروش اس- ٣٠٠ می‌تواند عاملی برای تضعیف تلاش‌های دولت اوباما در مقابل کنگره و متحدان خارجی آمریکا باشد و قطعا تا قبل از رسیدن به یک توافق قطعی به نفع ایران نیست.

این کار اهرم‌های فشار اسرائیل را بر دولت اوباما تقویت می‌کند و باعث می‌شود اسرائیل باز هم خواستار حمله به زیرساخت‌های ایران شود. این معامله ٨٠٠ میلیون‌ دلاری به وحشت‌های اسرائیل و اعراب در مورد ایران دامن می‌زند. نشریه «دیلی‌بیست» در این مورد نوشته است: در سال ٢٠١٠ آمریکا برای جلوگیری از فروش اس- ٣٠٠ به ایران با کرملین مذاکراتی سخت و پیچیده کرد و این تفاهم به‌عنوان یکی از دستاورد‌های تنظیم روابط با روسیه شناخته شد. اما از آن زمان روابط روسیه و آمریکا وارد جنگ سردی خصومت‌آمیز شده و در چنین موقعیتی روسیه برای برهم‌زدن بازی‌های آمریکا از هیچ اقدامی صرف‌نظر نمی‌کند. مارک دابویتز مدیر بنیاد دفاع از دموکراسی معتقد است پوتین به دلیل خشم شدید خود از تحریم‌های اقتصادی غرب علیه روسیه وارد بازی اس- ٣٠٠ شده است.

نگرانی اسرائیل
یووال اشتاینیتز، وزیر دفاع اسرائیل، پس از این اقدام روسیه در بیانیه‌ای مدعی شد: «این نتیجه مستقیم مشروعیتی است که ایران در پی توافق اتمی به دست آورده و نیز نشانگر آن است که رشد اقتصادی ایران در نتیجه رفع تحریم‌ها در خدمت رفاه مردم ایران نخواهد بود». جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا نیز از تصمیم روسیه مبنی بر تحویل موشک‌های اس- ۳۰۰ به ایران ابراز نگرانی کرده است.

گفت‌وگوی تلفنی نتانیاهو  و پوتین
نتانیاهو نخست وزیر رژیم اسرائیل و ولادیمیر پوتین، ‌رئیس‌جمهوری روسیه، در این مورد هم گفت‌وگو کرده‌اند. پوتین گفته است که این سامانه موشکی، تهدیدی علیه اسرائیل نیست و نتانیاهو ادعا کرده که این اقدام به جسارت ایران در منطقه منجر می‌شود.  

لاوروف: اس-٣٠٠ ماهیت دفاعی دارد
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس در پاسخ به ابراز نگرانی رژیم اسرائیل نسبت به تصمیم روسیه برای رفع ممنوعیت تحویل سامانه اس-٣٠٠ به ایران، گفت: این سامانه شامل موشک‌های زمین به هواست که ماهیت کاملا دفاعی دارند. اس-٣٠٠ برای حمله طراحی نشده است و هیچ تهدیدی علیه منطقه از جمله اسرائیل محسوب نمی‌شود.  
پسکوف: تحویل اس- ٣٠٠ به ایران بلامانع است

سخنگوی کاخ کرملین نیز تأیید کرده قرارداد نفتی بین تهران و مسکو اجرا و همه موانع قانونی برای فروش سامانه اس- ٣٠٠ به ایران از میان برداشته شده است. به گزارش رویترز، دمیتری پسکوف در جمع خبرنگاران در پاسخ به این سؤال که آیا اظهارنظر یک مقام وزارت خارجه روسیه در مورد اجرایی‌شدن قرارداد تهاتری نفت با ایران درست است یا خیر، گفت: یقینا، همین‌طور است. او افزود: هیچ مانع قانونی برای تحویل سامانه دفاع موشکی پیشرفته اس- ٣٠٠ به ایران بعد از امضای حکم «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه مبنی بر لغو ممنوعیت تحویل این سامانه به ایران وجود ندارد.

---------------
جهانگیر کرمی: 3 احتمال پیش ‌رو

در این باره سه تحلیل وجود دارد. اول: این اقدام با هدف تأثیرگذاری بر لغو تحریم‌های شورای امنیت، پیش از موعد مقرر در توافق نهایی هسته‌ای باشد، البته ممنوعیت واگذاری اس-٣٠٠  ارتباطی به تحریم‌ها نداشت و این صرفا تفسیر آقای مدودف از قطع‌نامه‌های شورای امنیت بود. گزاره بعدی تلاش مسکو برای تحکیم روابط با تهران است؛ ایران در حال بهبود روابط با غرب بوده و روسیه نمی‌خواهد بزرگ‌ترین و مهم‌ترین متحد منطقه‌ای خود را از دست بدهد. تحلیل سوم هم تلاش برای تأثیرگذاری بر مذاکرات هسته‌ای است؛ روسیه از توافق ایران و غرب خشنود نیست و احتمال دارد با این اقدام، قصد ارسال پیام به تندروهای اسرائیل و آمریکا را داشته و به آنها القا کند ایران به‌دنبال تسلیحات نظامی است و دراین‌راستا غرب را وادار به واکنش علیه ایران کند.


رضا جلالی: بازی دوباره با کارت ایران
بعد از الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه و اتخاذ تحریم‌های غرب علیه این کشور،  مسکو،  به گروه ١+٥ اعلام کرد اگر  این فشارها  تشدید شود، مذاکرات هسته‌ای با ایران دچار مشکل خواهد شد. روسیه مانند تمامی سالیان گذشته از کارت ایران در برابر غرب استفاده می‌کند. درواقع مسکو، از ایران استفاده ابزاری کرده و برخی قراردادها و نوع روابط بر خلاف منافع ملی ما بوده است. روسیه قصد سوءاستفاده تبلیغاتی از ایران را داشته و دارد.  این کشور به منابع نفتی و طبیعی ما چشمداشت دارد و به‌همین‌دلیل از توافق هسته‌ای ایران با غرب خشنود نیست. ایران پیش‌ازاین اعلام کرده بود به سامانه موشکی اس-٢٠٠ دست پیدا کرده و دیگر نیازی به اس-٣٠٠ احساس نمی‌شود. به تمام این دلایل، روسیه به‌هرقیمتی اس-٣٠٠ را به ایران واگذار می‌کند تا همچنان خود را متحد و شریک منطقه‌ای ایران نشان دهد.

احمد بخشایش‌اردستانی: متحد غیرقابل اعتماد
با توجه به اینکه روسیه لغو ممنوعیت واگذاری اس-٣٠٠ به ایران را اعلام کرد، این‌بار و به واسطه شرایط فعلی این کشور و نوع تعامل ایران با غرب، به نظر می‌رسد، موشک‌های اس-٣٠٠ به ایران واگذار می‌شود، البته ما به این نکته واقفیم که روسیه متعهد غیرقابل اعتماد ما بوده و هست، اما درحال‌حاضر این کشور به‌دلیل جنگ در اوکراین مورد تحریم‌های غرب و به‌ویژه آمریکا قرار گرفته و با ما همذات‌پنداری می‌کند.

از طرفی با توجه به اینکه مسکو مطمئن است ایران و غرب بر سر پرونده هسته‌ای به توافق خواهند رسید و این کشور توان تأثیرگذاری بر آن را ندارد، نمی‌خواهد از بازار ایران پس از حصول توافق عقب بماند. نیم‌نگاه روسیه به ایران پساتوافق بوده و در این راه باید با شرکای اقتصادی غربی به رقابت بپردازد.

شعیب بهمن: عزم روسیه جدی است
به نظر می‌رسد روسیه به سه دلیل نسبت‌به واگذاری این سامانه به ایران عزمی جدی دارد. اول: با توجه به توافق احتمالی بین ایران و ١+٥ و لغو تحریم‌ها، روسیه دلیلی برای پیروی از تحریم‌های گذشته ندارد. دوم: روابط روسیه و غرب بر سر مسائل اوکراین و منطقه خاورمیانه، به تیرگی گراییده و این کشور می‌خواهد به غرب پیام دهد که در صورت ادامه شرایط مذکور، می‌تواند شرکای منطقه‌ای دیگری برای خود بیابد. سوم: روسیه احساس می‌کند، هرگاه رابطه ایران و غرب بهبود یافته، تهران از مسکو دور و دورتر شده است. بنابراین روسیه نمی‌خواهد متحد منطقه‌ای خود، را به‌سادگی از دست بدهد و با عمل به تعهدات پیشین، قصد حفظ‌کردن ایران را دارد. با توجه به اینکه دولت اوباما، بیش از ایران نیازمند حصول توافق هسته‌ای است، دریافت سامانه اس-٣٠٠ از طرف ایران نمی‌تواند تأثیری منفی بر روند مذاکرات بگذارد.

منبع: شرق