وقتی چشم سکته می‌کند

در حال تماشای تلویزیون بود که ناگهان چشمش دچار مشکل بینایی شد. همان موقع خودش را به بیمارستان رساند و آنجا بعد از معاینه و عکسبرداری گفتند که سکته چشمی دارد و شانس آورده به سرعت مراجعه کرده و گرنه برای همیشه بینایی چشمش را از دست می‌داد. دکترها گفته بودند علت این مشکل دیابت و فشار خون است و باید بیشتر مراقب سلامت و کنترل قند خون و فشارش باشد تا این اتفاق دوباره نیفتد.

به گزارش جام جم، سکته، حمله‌ای است که ناگهانی و شدید باشد. به گوش خیلی از ما سکته‌های مغزی و قلبی آشناتر است و می‌دانیم در اثر سکته، ناگهان کارکرد بافت موردنظر مختل می‌شود، اما گاهی متخصصان چشم به بیمار می‌گویند دچار سکته چشمی شده‌اید. دکتر فرزاد فرزبد، چشم‌پزشک و فوق‌تخصص شبکیه و لیزر، درباره این نوع مشکل چشمی به جام‌جم می‌گوید: واقعیت این است که در کتاب‌های چشم‌پزشکی اصطلاحی به عنوان سکته چشمی نداریم. این عبارت را ما چشم‌پزشک‌ها برای این‌که بیماران راحت‌تر متوجه بیماری‌شان شوند، ابداع کرده‌ایم. عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش ادامه می‌دهد: چشم‌پزشک‌‌ها، بخصوص متخصصان شبکیه، اصطلاح سکته چشمی را برای چند بیماری به کار می‌برند؛ انسداد شریان مرکزی شبکیه، انسداد ورید مرکزی شبکیه یا شاخه‌های آن و آسیب‌ عصب یعنی وقتی به بیماری می‌گوییم سکته چشمی کرده‌ای، یعنی به یکی از این سه مشکل دچار شده‌ای که هر کدام درمان‌ها و علائم متفاوتی دارند.

انسداد شریان شبکیه

شریان‌ها خون را به بافت‌ می‌برند و وریدها خون را از بافت برمی‌گردانند، بنابراین در صورت انسداد شریان مرکزی شبکیه، درواقع شریانی که وظیفه خونرسانی به شبکیه را به عهده دارد، مسدود می‌شود. دکتر فرزبد دلایل این اتفاق را این‌گونه برمی‌شمرد: اولین دلیل می‌تواند تشکیل لخته‌ای در قلب به علت ضربان نامنظم قلب باشد که این شریان را می‌بندد. گاهی هم پلاک کلیسمی یا داخل شریانی از قلب یا از رگ‌های گردن کنده می‌شود و شریان مرکزی شبکیه را می‌بندد. وقتی هم این شریان بسته می‌شود، ناگهان دید فرد کاهش می‌یابد. این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: بسته شدن شریان مرکزی شبکیه یکی از اورژانس‌‌های چشم‌پزشکی است؛ به این معنا که بیمار بلافاصله بعد از این‌که متوجه شد دیدش ناگهان کاهش یافته، باید به مراکز چشم‌پزشکی مراجعه کند تا درمان شروع شود، چون وقتی به بافتی خون نرسد، کم‌کم از بین می‌رود. او تاکید می‌کند: زمان طلایی درمان این اختلال فقط 90 دقیقه است و اگر در این زمان بیمار خود را به پزشک برساند تا با جراحی یا دارو این شریان بسته شده، باز شود، خونرسانی به بافت شبکیه دوباره شروع می‌شود و بینایی‌ برمی‌گردد در غیر این صورت، بافت عصبی شبکیه می‌میرد و کاری نمی‌توان برای برگرداندن بینایی فرد انجام داد.

مسدود شدن ورید مرکزی شبکیه و سکته چشمی

لخته و پلاک؛ یعنی همان دلایلی که باعث بسته شدن شریان می‌شود، غلظت خون، اختلال‌های انعقادی فشارخون،‌ دیابت، بیماری‌های سیستم ایمنی و... می‌تواند باعث بسته شدن ورید مرکزی شبکیه شود. حتی مصرف برخی داروها مثل داروهای هورمونی بدنسازی که باعث غلظت خون می‌شود، می‌تواند باعث بسته شدن ورید شود، چون جریان خون غلیظ شده مختل می‌شود و وقتی خون جریان نداشته باشد، انسداد به وجود می‌آید که تغذیه بافت را دچار مشکل می‌کند و سکته چشمی به وجود می‌آید. دکتر فرزبد با بیان این مطلب می‌افزاید: در صورت انسداد ورید مرکزی شبکیه، زمان بیشتری برای درمان بیمار وجود دارد و درمان این نوع سکته چشمی به شدت آن بستگی دارد؛ از تزریق داخل چشم گرفته تا لیزر. در بعضی موارد نادر نیز جراحی برای باز شدن ورید انجام می‌گیرد.

عصب بینایی آسیب‌دیده هم به سکته چشمی می‌انجامد

دکتر فرزبد با اشاره به این‌که عصب بینایی پشت شبکیه قرار دارد، ادامه می‌دهد: کار این عصب انتقال پیام‌های بینایی که از سلول‌های شبکیه می‌آید، به مغز است. درواقع، این عصب، شبکیه را که مسئول بینایی است، به مغز وصل می‌کند. این چشم‌پزشک در مورد شبکیه توضیح می‌‌دهد: شبکیه چشم ما مثل فیلم عکاسی است. دوربین عکاسی اجزای متفاوتی دارد، ولی تصویر درنهایت روی فیلم ثبت می‌شود. در چشم هم این کار را شبکیه انجام می‌دهد یعنی تمام ساختار چشم برای این طراحی شده که تصویر به شبکیه برسد تا از طریق عصب بینایی، به مغز منتقل شود و فرد بتواند ببیند. به گفته این استاد دانشگاه، اگر خونرسانی به این عصب که وظیفه رساندن پیام‌های بینایی را به مغز دارد، در اثر مشکلاتی مثل ابتلا به دیابت، فشارخون و... مختل شود، در اثر این اختلال، عصب آسیب می‌بیند و دید فرد ناگهان کاهش می‌یابد چون پیام‌های بینایی به مغز منتقل نمی‌شود. او برای روشن شدن مطلب مثالی می‌زند: فرض کنید دستگاه تلفنی داشته باشید که خیلی پیشرفته باشد، ولی سیمی که باید به پریز تلفن وصل باشد، قطع شود. در این صورت حتی اگر بهترین دستگاه تلفن را هم داشته باشید، فایده‌ای نخواهد داشت، چون نمی‌توانید با آن کاری انجام دهید. وقتی هم عصب بینایی کارایی‌اش را از دست می‌دهد، فرد هیچ تصویری را نخواهد دید. این فوق‌تخصص شبکیه معتقد است: متاسفانه در صورت آسیب عصب، برگرداندن و ترمیم آن بسیار مشکل است. البته زمان طلایی درمان عصب، بیشتر از زمان طلایی درمان انسداد شریان است و بیمار حتی تا دو هفته فرصت دارد برای درمان مراجعه کند تا با تزریق داخل چشمی، داروهای خوراکی و در برخی موارد جراحی برای برداشتن فشار از روی عصب، بتوان به او کمک کرد آسیب به عصب چشم به حداقل برسد.

کاهش ناگهانی دید را جدی بگیرید

کاهش دید ناگهانی و شدید، مشخصه اصلی سکته چشمی است، دکتر فرزبد ادامه می‌‌دهد: یک بیمار دیابتی یا فشارخونی چشمش به هر حال خونریزی می‌کند و ما برای رفع آن لیزر و اقدام‌های دیگری امکان دارد انجام دهیم ،ولی در اثر این مشکل ناگهان دیدش را از دست نمی‌دهد مثلا به این صورت که شب، بینایی داشته باشد و صبح روز بعد دیگر نبیند یا ناگهان در حال راه رفتن در خیابان دیگر چیزی نبیند، نیست. درواقع کاهش دید در دیابتی‌ها تدریجی است، ولی اگر همین بیمار ناگهان دچار کاهش دید شود، حتما با در نظر گرفتن این‌که سکته چشمی زمان طلایی درمان دارد، بخصوص اگر از نوع انسداد شریانی باشد، باید حتما آن را جدی بگیرد و بلافاصله به پزشک مراجعه کند. اگر سکته چشمی بیماران از نوع انسداد شریانی باشد، دیگر برایشان کاری نمی‌توان انجام داد به همین دلیل است که تاکید می‌کنم؛ خانم یا آقایانی که مشکل دیابت، فشارخون، قلبی ـ ‌عروقی، انعقادی و... دارند، جوانانی که داروهایی را خودسرانه مصرف می‌کنند یا به بیماری‌ای مبتلا هستند که باعث شده جریان خون دچار اختلال شود، چنانچه یکباره دچار کاهش دید شوند باید آن را جدی بگیرند و هر چه سریع‌تر اورژانسی به چشم‌پزشک و اورژانس بیمارستان چشم‌پزشکی مراجعه کنند تا زمان طلایی درمان‌ برای برگرداندن بینایی‌ از دست نرود.

در بیمارستان برای بیماران سکته چشمی چه می‌کنند؟

دکتر فرزبد در پاسخ به این پرسش می‌گوید: اولین قدم در معاینه چشم‌پزشکی، بررسی میزان دید بیمار است. معمولا بعد از این اقدام، در چشم بیمار قطره‌ای ریخته می‌شود تا مردمکش باز شود و بتوانیم با دستگاه‌های مخصوص پشت چشم و شبکیه را بررسی کنیم. البته در مواردی به عکسبرداری از شبکیه و عصب نیاز است و آزمایش‌هایی هم انجام می‌شود. نتایج این بررسی‌ها هم به تشخیص مشکل بیمار کمک می‌کند تا براساس آن، درمان لازم برای بیمار انجام شود.

او در ادامه به نکته مهمی اشاره می‌کند: خیلی از بیمارانی که به ما مراجعه می‌کنند و سکته چشمی برایشان تشخیص داده می‌شود، نمی‌دانند دیابت، فشارخون یا مشکل انعقادی دارند و اصلا اولین علامت بالینی‌شان کاهش بینایی است. این متخصص چشم می‌افزاید: چشم ارگانی است که بسیاری از بیماری‌ها علامتی در آن دارند. خیلی وقت‌ها بیماران با شکایت از کاهش دید به ما مراجعه می‌کنند و بعد از معاینه، متوجه می‌شویم شبکیه‌شان خونریزی کرده است. وقتی از بیمار پرس‌وجو می‌کنیم، می‌بینیم سال‌هاست اصلا چکاپی برای بررسی سلامتش انجام نداده و در حالی که به دیابت مبتلاست، از آن خبر ندارد. به گفته این استاد دانشگاه، چشم‌ تنها ارگانی است که می‌توان رگ‌های آن را بی‌واسطه دید و این امکان باعث پی بردن به خیلی از بیماری‌ها می‌شود. به گفته دکتر فرزبد، یافتن علت بروز سکته چشمی بسیار اهمیت دارد، زیرا اگر درمان نشود، این اتفاق دوباره می‌افتد و ممکن است چشم دیگر، قلب، مغز و دیگر ارگان‌های حیاتی آسیب ببینند.