داعش و ریزگردها؛ تهدید مشترک

معاون اول رئیس جمهوری در حالی پای به بغداد می‌گذارد که مناسبات دو کشور، تحت تأثیر رخدادهای اخیر، وارد دوران تازه‌ای شده است. اکنون مسائل امنیتی و زیست محیطی، در صدر فهرست تمرکز مقامات ایران و عراق قرار گرفته است و این دو حوزه، در کنار موضوع دیرپای ضرورت تقویت روابط تجاری، مثلث راهبردی دیپلماسی دو کشور را شکل می‌دهند.

مساله ریزگردها بحرانی است که بیش از گذشته، توجه افکار عمومی ایرانیان را به خود جلب کرده است و کارشناسان، بخشی از خاستگاه ریزگردهای بحران‌زای ایران را مناطق مرزی عراق می‌دانند. اگرچه، ریزگردها، در حال حاضر خطری جدی برای عراق محسوب نمی‌شوند اما این کشور از احتمال بروز مشکلی مشابه و حتی بروز فاجعه‌ای بزرگتر در امان نیست و اگر چنین شود توسعه انسانی و اجتماعی جنوب عراق، ضربات سنگینی را متحمل خواهد شد. بنابراین، همکاری دو کشور برای مقابله با پدیده ریزگردها ضرورتی متقابل دارد. این همکاری می‌تواند در قالب برنامه‌های مشترک برای مدیریت منابع آبی هور العظیم و نیز مالچ پاشی و بیابان زدایی مناطق ریزگردخیز به مرحله اجرا برسد. با توجه به روابط خوب مسئولان استان‌های همجوار دو کشور و امنیت نسبی که در مناطق مرزی برقرار است امکان عملیاتی شدن راهکارهای مقابله با ریزگردها وجود دارد.

همکاری‌های سیاسی و امنیتی عراق، ضلع مهمی از اضلاع چندگانه مناسبات دو کشور محسوب می‌شود. بحران تروریستی داعش در حالی در عراق شکل گرفت و گسترش یافت که ضعف دولت پیشین این کشور در مقابله با این جریان باعث دامنه دار شدن بحران تروریستی و بی‌ثباتی نواحی مهم و استراتژیک عراق شد. دولت ایران از همان آغاز پدیدار شدن این بحران در عراق، به کمک این کشور شتافت و در کنار کمک‌های آموزشی و نظامی به ارتش عراق از روند تغییر و تحولات سیاسی این کشور و روی کار آمدن دولت حیدر العبادی حمایت کرد. همزمان با قدرت گرفتن دولت عراق کشورهای منطقه دریافتند که پیدایش بحران سلفی گری و تکفیری بتدریج به تهدید مشترکی علیه همه بازیگران منطقه تبدیل شده است و لذا همکاری دسته جمعی برای مقابله با این گروه‌ها امری ضروری به نظر می‌رسد. نگاهی که می‌تواند رویکرد بازیگران مهم از جمله ایران، ترکیه و عربستان را از حالت رقابت به همکاری تبدیل کند و فضای مناسبی را برای نزدیک‌تر شدن کشورهای مهم منطقه با هدف مقابله با تروریسم به وجود آورد. بنابراین با توجه به مناسبات جدیدی که دولت العبادی با عربستان و سایر کشورهای عربی منطقه برقرار کرده است، نقش ایران در ائتلاف بین‌المللی مبارزه با تروریسم مورد توجه بیشتری قرار خواهد گرفت. چرا که دولت‌های منطقه بخوبی آگاهند که ایران به جهت داشتن مرز طولانی با عراق، کمک‌های انسانی و آموزشی در حوزه نظامی عراق و تعامل مناسب با نخبگان و رهبران عراق بویژه شیعیان و کردها و حتی بخشی از اهالی اهل سنت این کشور می‌تواند وزنه مؤثری در ائتلاف بین‌المللی علیه تروریسم باشد بویژه که اکنون ناکارآمدی عملیات هوایی در مبارزه با داعش آشکار شده است، انتظار می‌رود ایران در آینده نزدیک نقش مؤثری در مبارزه با تروریسم با حمایت دولت مرکزی بغداد ایفا کند.

بر خلاف مناسبات سطح بالای سیاسی و امنیتی ایران و عراق، ، حوزه همکاری‌های اقتصادی دو کشور با وجود فرصت‌های قابل توجهی که طی دهه‌های اخیر پدید آمده است هنوز به سطح قابل انتظاری نرسیده است.  

عراق در حالی به دلیل رشد قابل توجه صادرات نفت و حرکت شتابان در امر بازسازی، بازار بالقوه‌ای برای کشورمان محسوب می‌شود که ایران با توجه به بهره‌مندی از فناوری، نیروی انسانی و توان مدیریت طرح از مزیت نسبی در صنایعی مانند صنعت نفت، برق، سد سازی، راهسازی، ساختمان و صنایع پتروشیمی برخوردار است و می‌تواند بخشی از این بازار را در اختیار بگیرد. این فرصت تاکنون به دلیل فقدان وحدت رویه میان ایران و عراق و ناهماهنگی میان نهادهای ایرانی به وجود نیامده است. از منظر صاحبنظران، مقامات کشورمان برای تقویت مناسبات اقتصادی خود با عراق باید بخش‌های خصوصی را فعال کرده و از قابلیت و ظرفیت‌های این بخش استفاده حداکثری کنند.

*استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل/ایران