موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، دومین نوار مکالمه محمدرضا پهلوی با علی امینی، نخست‌وزیر ایران در سال‌های ۴۱-۱۳۴۰ را منتشر کرد.
به
گزارش تاریخ ایرانی، این مکالمه که از شنود تلفنی ساواک از خانه امینی در
چهاردهم آبانماه ۱۳۵۷ به دست آمده است، دومین نوار صوتی‌ای است که طی یک
ماه اخیر منتشر می‌شود.
مکالمه تلفنی که قبلا منتشر شده مربوط به
تاریخ پنجم دی‌ماه ۱۳۵۷ است که در آن شاه تلاش می‌کند دیدگاه امینی را
درباره سخنرانی کریم سنجابی، از اعضای جبهه ملی در بیمارستان پهلوی تهران
بداند. سنجابی در آن سخنرانی به صورت علنی خواستار تشکیل جمهوری دموکراتیک
در ایران به جای نظام شاهنشاهی شده بود. امینی در پاسخ به شاه می‌گوید اگر
چنین ادعایی صحت داشته باشد اقدامی غیرقانونی است.
استناد موسسه
مطالعات و پژوهش‌های سیاسی به اصالت صداهای موجود، برچسبی است که پس از
انقلاب روی نوار خورده و بررسی دیگری از جهت صداشناسی روی آن صورت نگرفته
است.
پس از انتشار مکالمه تلفنی شاه و امینی در اوایل دی‌ماه،
برخی تردیدهای جدی درباره اصالت صداهای این نوار صوتی مطرح کردند. با
پیگیری‌های «تاریخ ایرانی»، نزدیکان علی امینی، اصالت صدای او را تایید
کردند اما درباره صدای شاه برخی ابهامات جدی وجود دارد.
حسن
بهشتی‌پور، کارشناسی موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی درباره نوارهای
منتشرشده می‌گوید: «موضوعات مطرح‌شده در این نوارها که با رخدادهای آن مقطع
تاریخی همخوانی دارد، نشانه تلاش شاه برای متوقف کردن حرکت انقلابی مردم
است که حتی با علی امینی مشورت می‌کند که 10 سال قبل طبق خاطرات اسدالله
علم، تحت کنترل بوده است. اما به خاطر ارتباطات امینی با چهره‌هایی چون
آیت‌الله طالقانی و مهندس بازرگان - چنانکه در این نوار هم به آن اشاره شده
است - و تصور شاه درباره رابطه نزدیک او با آمریکایی‌ها، مورد مشورت قرار
می‌گیرد تا راهی برای خروج از بحران بیابند.»
بهشتی‌پور درباره
تردیدهایی که به اصالت صدای شاه و امینی در این نوارها مطرح شده، می‌گوید:
«کسانی که با آهنگ صدا و لحن کلام امینی آشنایی دارند، تردیدی درباره صدای
او ندارند. کمااینکه هر نقد یا تردیدی درباره این نوارها برای باز شدن
بیشتر موضوع و طرح حقایق مفید است و به روشن شدن ابعاد دیگری از وقایع
تاریخی در مقطع پیروزی انقلاب کمک می‌کند.»
برای اولین بار در سال
۱۳۷۳، ماهنامه «پیام امروز» گفت‌وگوی شاه و امینی را منتشر کرد که مربوط
به ۱۹ آذر ۱۳۵۷، پس از تظاهرات روز تاسوعا بود. امینی در این مکالمه تلفنی
به شاه می‌گوید: «جمعیت خیلی زیاد بود ... حالا تعداد و رقم را نمی‌توان به
طور مشخص گفت. به عقیده یک عده‌ای شاید یک میلیون بوده.»
شاه پاسخ
می‌دهد: «به طور دقیق روی عکسبرداری‌هایی که ما کردیم، فوقش بین 300 تا
400 هزار نفر بوده.» ولی امینی آن را رد می‌کند: «نخیر قربون، نخیر،
غیرممکن است. هر محله، تمام خانواده‌ها پنج شش نفر راه افتادند. خیلی بیش
از اینها بوده، خب، خارجی‌ها عکسبرداری کردند. فیلمبرداری کرده‌اند. مشخص
است.»
دومین مکالمه شاه با امینی که موسسه مطالعات و پژوهش‌های
سیاسی فایل صوتی آن را منتشر کرده، مربوط به روز یکشنبه چهاردهم آبان ۱۳۵۷
است؛ یک روز پس از حوادث دانشگاه تهران که منجر به کشته شدن تعدادی از
دانش‌آموزان شد.
متن کامل نوار صوتی مکالمه شاه با امینی به این شرح است: مکان: از کاخ نیاوران به منزل علی امینی در تهران
امینی: الو، تعظیم می‌کنم.
شاه: روز بخیر
امینی: قربان شما، سایه‌تان کم نشه
شاه:
خواستم بهتون اطلاع بدم که ما بالاخره بعد از اون جریانات دیروز (۱) و اون
اعلامیه‌ای (۲) که اون حضرات دادند در خارج و یأس از تشکیل حکومت ائتلافی
(۳) که تازه اصلا از اول هم شاید بیخود ما امید بسته بودیم بهش و استعفای
دولت (۴)، ناچار شدیم این اقدام را بکنیم برای برقراری نظم، البته دولت
موقتی (۵) تشکیل دادیم.
امینی: بله بله، البته فرصت نداشتم که بیانات اعلیحضرت را گوش کنم می‌خواهم که ساعت ۲ بعد از ظهر گوش بکنم.
شاه: شنیدم بد نیست.
امینی: نه خوب بوده، خیلی خوب بوده.
شاه: گوش دادید؟
امینی:
نه، بله ضمنا من با مهندس بازرگان که صحبت کردم معلوم شد که یک مقداری از
این اعلامیه آقای سنجابی اینها صحیح نبوده قربان، یعنی ملاقاتی دو نفری
نکردند، یک مقدار جنبه تبلیغاتی داره.
شاه: آخه خب فایده‌اش چیه؟
امینی: خوب بله، آخه بیخود ولی به هر حال اونطور نیست که ایشان عنوان می‌کنه که بله توافق کرده‌اند، اینطور نیست.
شاه: اون سه ماده پس چیه؟
امینی:
نخیر، اون مقدارش هم بلوفه از اون جهت که عرض کردم، خیلی درست نیست، تو
مصاحبه دیشبش هم با بی‌بی‌سی گویا خیلی شل و خیلی تَق و لَق بوده.
شاه: اون هم گفته که با سلطنت همکاری نخواهد کرد.
امینی: بله ولی بطوری متناقض بوده این ترتیبات که یک عده‌ای که شنیده بودند امپرسیون بسیار بدی رویشان گذاشته بود.
شاه: آخه فایده‌اش چیه؟
امینی: خب بیخود! بله تبلیغاتیه
شاه:
در هر صورت با یه همچین دولتی که ما نمی‌توانستیم نظم را برقرار کنیم، آیا
اون دولت می‌آمد دستور بدهد که هر که تکان خورد بگیریم، بزنیم؟ نمی‌گفت و
چاره‌ای غیر از این نیست. این را مطمئن باشید.
امینی: بله بله متاسفانه بله.
شاه: مثلا در نفت جنوب، خب این بسته بشه، آخر ماه ما حقوق به مردم چه شکلی بدهیم؟
امینی: حالا به هر حال من بیاناتتان (۶) را گوش بکنم، به نظرم خیلی به موقع بود.
شاه: بله شنیدم که خیلی تاثیر خوبی کرده، اون‌هایی که شنیده‌اند می‌گفتند.
امینی: حتما موثر است.
شاه: در هر صورت ما راجع به گذشته هم صحبت کردیم، خبط و خطا و فساد و ظلم، همه چیز.
امینی: خب اینا خیلی موثره قربان.
شاه: گفتیم دیگر تکرار نخواهد شد و این حکومت هم البته قبلاً گفتیم فقط موقتی است و فقط برای برقراری نظمه.
امینی: بله باید حتما پیگیری کرد، اون حضرات رو جمع کرد با همدیگه.
شاه: بله؟
امینی:
این حضراتی که هستند بایستی با هم جمع کرد. امروز صبح آقای طالقانی هم یک
اعلامیه‌ای داده بود (۷) که می‌گفت خیلی خوب بوده و دعوت به آرامش کرده که
بنده خدا می‌گفت فکر کردن ولی نمی‌فهمن.
شاه: حالا از شما می‌خواستم که هر نفوذ که دارید در آخوند‌ها و اینها، بگید که آقا شما خوب ساکت بشینید دیگه!
امینی:
بله بله. بنده همین نقش را با اجازه اعلیحضرت این کار را بنده می‌کنم و
صبح هم کرده‌ام، که یکی یکی ببینم، جمعشان بکنم که واقعا ببینم که حداقل
توافق را با کی می‌کنن؟
شاه: حالا اون برای بعد است.
امینی: بله، حتما حالا عجالتا با یک کاری اونها را آرام بکنیم.
شاه:
الان اینها تا دوره اجرای کامل نظم و آرامش در مملکت باید سکوت بکنند و به
کلی حکومت قانون در مملکت برقرار بشه و بعد ترور افکار که شروع شده، این
ترور افکار باید از بین برود، یعنی شما چطوری می‌خواهید دموکراسی داشته
باشید، اگر یکطرفه باشد، اینکه نمی‌شه.
امینی: من به ایشون گفتم که این کار غیرقابل اجتناب بود، پیش‌بینی هم کردیم ولی متاسفانه نکردید.
شاه:
البته اونطور نشد که حکومت نظامی بیاید و همین حکومت نظامی باشد، برای
اینکه این یک حکومت موقته و در اساس کار، که کاری نخواهد داشت، گویی اینکه
مبارزه با فساد خواهند کرد.
امینی: بله آقا این کار را بکنید، آقا خیلی موثره.
شاه:
گویی اینکه این کار را خواهند کرد، ولی غیر از این و ایجاد نظم برنامه‌ای
نداره، فردا اگر برود مجلس و مجلسین را نبندیم، گویی اینکه اینها می‌خواهند
ببندند. ولی شاید هم تصمیم بگیریم که نبندیم، این برنامه‌ای که مجلس
می‌دهد می‌گوید من برنامه‌ای ندارم غیر از برقراری نظم و مبارزه با فساد
همین، چون وقت نیست، دولت طولانی در یک مدت می‌تواند برنامه‌ریزی کنه.
امینی: نخیر برنامه اقتصادی که نمی‌تواند تنظیم کنه الان، نخیر در جوار ایشان باید برنامه‌ریزی تهیه کرد برای بعد.
شاه: بله، شما هرچه می‌توانید مردم را دعوت کنید به آرامش و خوش‌باوری.
امینی: من تلاشم همین کار بوده، و حالا بیشتر باید بشه.
شاه: آرامش و خوش‌باوری، بگویید از اون راه که به جایی نمی‌رسید، کجا می‌رفتید؟
امینی: موثر هست و رویش باید عمل کرد.
شاه:
می‌خواهید میرزا کوچک‌خان (۸) را در رشت بلند کنند، می‌خواهید تجزیه بشود
مملکت، یا کردستان اون حرف‌ها را بزنند (۹)، خوب اونکه به جایی نمی‌رساند
شما را، حالا این دفعه سکوت بکنید و آرامش، ببینید چه می‌شود، بعدا ناچارم
که بالاخره اون سیاست لیبراسیون اصلی یعنی دمکراتیکم را ادامه بدهم به
همان دلایل که شما‌ها می‌دونید.
امینی: بله بله، من همین را گفتم، قبول بکنید و مطمئن باشید همین‌طور خواهد بود ولی یک مدتی یک فرصتی بدهید.
شاه:
یکی این، یکی اینکه حتما اون فقط می‌تواند در یک محیط آزاد برای همه، نه
یکطرفه، اگر یکطرفه باشه یعنی ترور افکار، ترور افکار چرا سابق که از این
ور بود بد بود، اما حالا از اون ور باشه خوبه، خب این به همان اندازه بده
دیگه، پس از شما انتظار دارم که هر کاری می‌تونید بکنید.
امینی: از صبح تا حالا کوشش من در همین راه بوده، این نطق خیلی به موقع بوده فوق‌العاده.
شاه: پس ساعت ۲ هم گوش بدید.
امینی: بله بله حتماً سایه مبارک کم نشه.
* پی‌نوشت‌ها: ۱-
اشاره به تظاهرات مردم در خیابان‌های تهران در روز سیزدهم آبان ۱۳۵۷ دارد
که در جریان این تظاهرات تعدادی از مردم از جمله دانش‌آموزان شهید و مجروح
شدند.
2- اشاره به اطلاعیه‌ای است که کریم سنجابی پس از ملاقات با امام خمینی در پاریس صادر کرد. در این اطلاعیه آمده است: «بسمه تعالی
یکشنبه چهارم ذی‌الحجه ۱۳۹۸ (چهاردهم آبانماه ۱۳۵۷)
1-
سلطنت کنونی ایران با نقض مداوم قوانین اساسی و اعمال ظلم و ستم و ترویج
فساد و تسلیم در برابر سیاست‌های بیگانه فاقد پایگاه قانونی و شرعی است.
۲- جنبش ملی اسلامی ایران با وجود بقای نظام سلطنتی غیرقانونی با هیچ ترکیب حکومتی موافقت نخواهد کرد.
۳- نظام حکومت ملی ایران باید بر اساس موازین اسلام و دموکراسی و استقلال بوسیله مراجعه به آرای عمومی تعیین گردد.»
۳-
با توجه به خاطرات منتشر شده از سوی کریم سنجابی، احتمالا اشاره شاه به
تصمیمی است که شاه برای تشکیل حکومت ائتلافی با شرکت اعضای جبهه ملی به
ریاست سنجابی داشت.
۴- منظور استعفای دولت جعفر شریف امامی در چهاردهم آبان ۱۳۵۷ است.
۵-
اشاره به دستور شاه برای تشکیل دولت نظامی توسط ارتشبد غلامرضا ازهاری در
روز چهاردهم آبان ۱۳۵۷ دارد. البته تشکیل دولت ازهاری رسما در روز ۱۵ آبان
۱۳۵۷ به اطلاع عموم مردم رسید.
۶- اشاره به سخنرانی شاه تحت عنوان
«من نیز پیام انقلاب شما را شنیدم» در ۱۴ آبان ۱۳۵۷. در این سخنرانی شاه
برای فریب افکار عمومی تلاش کرد از مردم و علمای اسلام دلجویی کند.
۷-
متن اعلامیه مورد اشاره آیت‌الله طالقانی که در چهاردهم آبان ۱۳۵۷صادر شد:
«بسم اللّه القاصم الجبارین، برادران و خواهران از شواهد و قرائن کنونی و
تجربه‌های گذشته چنین برمیآید که عمال و مزدوران حکومت استبداد به قصد
خدشه‌دار کردن و انحراف جنبش مقدس این ملت مسلمان و رخنه در صفوف پاک شما،
اقدام به تخریب و آتش‌سوزی و ایجاد وحشت در بین طبقات مردم می‌نمایند. با
توجه به اینکه اوضاع پیش‌بینی نشده و غیرمترقبه‌ای در شرف وقوع است و به
لحاظ جلوگیری از هر نوع حادثه نامطلوب و پیشگیری از خونریزی و کشتار افراد
بیگناه، به قاطبه ملت مسلمان مؤکدا توصیه می‌شود، جهت خنثی کردن هرگونه
توطئه و دسیسه‌ای از درگیری با نیروهای نظامی و پلیس خودداری کرده و از
اتهام شرکت در آتش‌سوزی و تخریب پرهیز کنید.»
۸- اشاره به قیام
میرزا کوچک‌خان جنگلی (متولد ۱۲۵۷ – شهادت یازدهم آذر ۱۳۰۰ هجری خورشیدی)
دارد. او رهبر جنبش جنگل بود که در اعتراض به نقض تمامیت ارضی و استقلال
ایران از سوی بیگانگان بعد از مشروطه به مدت دو سال در شمال ایران قیام
کرد.
9- اشاره به تشکیل جمهوری مهاباد در دوم بهمن سال ۱۳۲۴ توسط
قاضی محمد دارد. این اقدام تجزیه‌طلبانه با حمایت شوروی انجام گرفت، اما پس
از توافق قوام - سادچیکوف سفیر وقت شوروی در تهران با قطع حمایت شوروی از
فرقه دموکرات آذربایجان در تبریز و حزب دموکرات کردستان به رهبری قاضی محمد
در مهاباد، ارتش ایران با ورود به تبریز و مهاباد در این دو شهر مستقر شد و
مانع تجزیه ایران شد.
صدای این مکالمه را در ادامه می‌شنوید: