نقش کریدور «شمال- جنوب» از بالتیک تا خلیج فارس

دکتر مهدی سنایی سفیر ایران در روسیه در صفحه فیسبوک خود به نقش کریدور «شمال-جنوب» اشاره کرده و معتقد است با آغاز روندهای جدید در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بار دیگر نقش این کریدور برجسته شده است:

 "با آغاز روندهاي جديد در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران و تقويت تعاملات جهاني يكبار ديگر نقش كريدور شمال-جنوب در أذهان برجسته شده است. افتتاح خط راه آهن ايران، تركمنستان، قزاقستان در آينده نزديك، توافقات ايران و روسيه در همكاري هاي ريلي و احتمال احياي خط آهن ايران، آذربايجان و روسيه و ظرفيت هاي عظيم ترانزيتي ايران ازجمله عواملي است كه مسير ايران را مورد توجه كشورهاي جهان و من جمله هند و كشورهاي عربي خليج فارس قرار ميدهد،أين واقعيت مسوليتي بزرك را متوجه متوليان امر ترانزيت و حمل و نقل كشورهاي مي نمايد كه فرصت تاريخي ظرفيت مسيرهاي ترانزيتي ايران را احياء نمايند. تحولات در جريان در جنوب و شمال كشور نيز همكي فرصت هايي براي برجسته كردن نقش ايران فراهم نموده اند كه اميدواريم از اين فرصت بهره برداري شود.ايكور باناماريوف اخيراً در مقاله اي به اهميت مسير شمال-جنوب برداخته است" 

در ماه اوت در مسقط پايتخت عمان سند مهم بين دولتين امضا شد. نمايندگان ايران، عمان، قطر و همچنين ترکمنستان و ازبکستان تفاهم نامه همياري در ايجاد راهروي ترانزيت بينالمللي «شمال - جنوب» را امضا کردند. اين راهرو توليد کنندگان کشورهاي آسياي مرکزي را از مناسبترين راه با بنادر واقع در ساحل خليجهاي فارس و عمان مرتبط ميکند. پروژه جديد بخشي از نظريه راهروي «شمال - جنوب» خواهد بود که توافق در مورد ساخت آن در سپتامبر ۲۰۰۰ در دومين همايش ترابري اورآسيا حاصل شد. 

تفاهم نامه امضا شده به موافقتنامهاي ارتباط دارد که کشورهاي عضو در سال ۲۰۱۱ در عشق آباد امضا کردند. طرفين ملاقات عشق آباد سعي داشتند بر بن بستي که سر راه اجراي نظريه راهروي «شمال - جنوب» بروز کرده غلبه کنند. اين راهرو بايد کشورهاي درياي بالتيک را با بنادر اقيانوس هند و خليج فارس مرتبط کند. 

مسير ترابري به سوي شوروي از اقيانوس هند و ايران در سالهاي جنگ دوم جهاني و تحت پوشش نيروهاي شوروي و انگليسي برقرار شده بود. تحويل سازوبرگ نظامي به شوروي از راه زميني از اين مسير انجام ميشد. 

در سال ۱۹۹۹ گروهي از کمپانيهاي ترابري هند، ايران و روسيه موافقتنامه حمل کانتينرهاي صادراتي و وارداتي در راهروي بينالمللي سريلانکا – هند – ايران – درياي خزر – روسيه را امضا کردند. 

موافقتنامه ساخت راهرو براي حمل کالاها و کانتينرهاي ۲۰ و ۴۰ فوتي را منظور و همچنين مسئوليت طرفين، تعرفهها و مهلت تقريبي حمل کالاها را تعيين کرده بود. 

در سپتامبر ۲۰۰۰ اين ابتکار در دومين همايش ترابري اورآسيا در سنت پطرزبورگ توسعه داده شد. در اين همايش موافقتنامه بين دولتين در مورد ايجاد راهروي «شمال - جنوب» امضا شد. 

ايران، هند و روسيه طرفين اين موافقتنامه بودند. يکسال و نيم بعد اين موافقتنامه در روسيه تصويب شد اما در مي ۲۰۰۲ پروتکل افتتاح رسمي راهرو توسط وزراي ترابري کشورهاي عضو امضا شد. 

درازاي کل اين راهرو از بندر مومباي هند تا سنت پطرزبورگ روسيه ۷۲۰۰ کيلومتر ميباشد. چنانچه تجربه استفاده از اين راهرو نشان داد، کاربرد آن باعث ميشود مهلت حمل کالا تقريباً دو برابر کاهش يافته و قيمت حمل نيز در مقايسه با راه سنتي کانال سوئز و درياي مديترانه کاهش مييابد. در مجموع در سالهاي ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ حدود ۲۴۰۰ کانتينر ۴۰ فوتي از اين طريق حمل شد. 

حمل اين کانتينرها توسط گروهي از شرکتها متشکل از کمپاني ايراني هندي «ايران هند» و کمپاني مختلط ايراني روسي «ايرسوتر» با شرکت کمپاني هماهنگي «رجي» ترتيب داده شده بود. جريان عمل نشان داد حمل کانتينر از بندر عباس در ساحل خليج فارس تا بندر انزلي در درياي خزر همراه با امور گمرکي ۴ روز وقت ميبرد. زمان حمل از بندر انزلي ۱۳ روز بود. در مجموع زمان حمل از مومباي هند تا سنت پطرزبورگ بطور ملموس از راه سنتي کانال سوئز کوتاهتر بود. 

ولي در سال ۲۰۰۲ حرکت در اين راهرو به دلايل مختلف متوقف شد و فقط بخشي از راهرو بين ايران و روسيه از طريق درياي خزر فعال باقي ماند. برغم اين، پروژه همچنان جذاب بود. آذربايجان، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، عمان و سوريه اعلام کردند به آن ميپيوندند. ترکيه و اوکراين به آن ابراز علاقمندي کرده بودند. 

امروز قزاقستان فعالترين طرف پروژه ميباشد. قزاقستان بطور سنتي گندم خود را براي فروش به روسيه عرضه ميکرد. امروز، وقتي روسيه خودش گندم صادر ميکند بازارهاي جايگزيني براي قزاقستان اهميت کسب ميکنند و بنادر خليج فارس راه به سوي آنها را باز ميکنند. 

يربولات دوسايف وزير اقتصاد و طراحي بودجه قزاقستان اعلام نمود اين کشور سعي دارد زيرساخت ترابري و لجستيک خود را متنوع سازد. ساخت سه ترمينال باري در بندر «آکتائو» قزاقستان و همچنين ساخت بندر خشکبار در حوزه اقتصادي ويژه «خورگوس – دروازه جنوبي» در نظر است. علاوه بر اين ساخت خط آهن «ژزکازگان – بينهعو» ادامه مييابد و انتظار ميرود حرکت در اين مسير تا آخر سال آغاز شود. 

تأسيس زيرساخت در قرقيزستان همسايه آغاز ميشود. منظور ساخت راه جايگزين شمال – جنوب ميباشد که هزينه مرحله اول آن توسط «اکسيم بانک» چين تأمين ميشود. قاليقبک سلطانوف وزير ترابري و ارتباطات قرقيزستان اعلام نمود دولت ژاپن هم به شرکت در تأمين مالي پروژه علاقمند است. وزير گفت «ما بايد امسال کار را شروع کنيم تا بتوانيم عمليات را طي ۳ تا ۵/۳ سال به پايان رسانيم. 

در گزارش نهايي در مسقط گفته شده است «اجراي موافقتنامه عشق آباد به ادامه گسترش همکاري تجاري - اقتصادي بامنفعت بين کشورهاي آسياي مرکزي و خاورميانه مساعدت کرده و به يکي از مهمترين عوامل تأمين توسعه بادوام در ابعاد منطقهاي و بينالمللي تبديل ميشود». 

فعلاً که ميشود گفت اجراي پروژه عشق آباد بدشواري پيش ميرود. برغم اين طرفين آن اعلام ميکنند ابتکار مذکور به موقع بوده و به ادامه ترقي و شکوفايي هر کشور منطقه به حساب افزايش حجم بازرگاني کلي و کاهش هزينه حمل کالا مساعدت ميکند. در حال حاضر روند هماهنگي امور گمرک و همچنين رژيم سرمايه گذاريهاي مشترک در جريان است.