تقریبا تمام خانواده‌هایی که کودکان نوپا دارند با سوالاتی از این دست که آیا دوره پیش دبستانی اجباری است؟ آیا این دوره دوساله است؟ کودکان خود را به کدام مراکز بسپاریم؟ آیا روش‌های تربیتی در مهدهای بهزیستی با مراکز تحت نظر آموزش و پرورش یکسان هستند؟ روبرو شده‌اند.
سابقه مراکز پیش‌دبستانی در ایران به اوایل سده حاضر برمی‌گردد. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز بر اساس آیین‌نامه توافقی میان سازمان بهزیستی و وزارت آموزش و پرورش در سال 1367، صدور مجوز و اداره امور مهدهای کودک از سه ماهگی تا پایان پنج سالگی بر عهده سازمان بهزیستی گذاشته شد و وزارت آموزش و پرورش نیز مسئولیت دوره پیش دبستانی برای کودکان پنج سال تمام را بر عهده گرفت.
اما در سال 1377، شورای عالی انقلاب فرهنگی کلیه امور دوره پیش دبستانی را به شورای عالی آموزش و پرورش واگذار کرد. این شورا هم در سال 1382 با تصویب اساسنامه دوره پیش دبستانی، این دوره را از یک سال به دو سال توسعه داد و پیش دبستانی را به عنوان دوره‌ای دو ساله برای کودکان چهار سال تمام و پنج سال تمام تعریف کرد.
با وجود آنکه قانون مسیر حرکت به سمت آموزش و تربیت کودکان پیش از دبستان را مشخص کرده است، هنوز هم اختلافاتی میان دستگاه‌های مختلف برای اداره امور مراقبتی از کودکان از جمله آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی و سایر نهادهای دارنده مهدهای کودک وجود دارد.
نخستین تلنگر را دکتر فاطمه قاسم‌زاده، عضو هیئت مدیره انجمن پویا وارد می‌کند و با طرح این پرسش که چرا در کشور نمی‌توانیم کارهای بین بخشی را به خوبی پیش ببریم؟ می‌گوید: پیش از هر چیز اداره این امور باید متولی مشخص داشته باشند و از همکاری و تعامل سایر سازمان‌ها برخوردار شود نه اینکه وظایف دستگاه‌ها با یکدیگر تداخل داشته باشند.
وی می‌افزاید: متاسفانه هنوز شرح وظایف دستگاه‌های مختلف مشخص نیست. هنوز نمی‌دانیم بهزیستی متولی امور کودکان در دوره پیش از دبستان است یا آموزش و پرورش؟ باید برای بحث کیفیت آموزش برای کودکان در کشور به طور جدی برنامه داشت.
احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز با بیان اینکه بحث مراقبت از کودکان چندان مورد توجه سیاستگذاران نیست، اظهار می‌کند: ساماندهی این امر به تنهایی از یک دستگاه بر نمی‌آید و به مجموعه نهادهای اجرایی ذیربط در کشور مرتبط است.
دکتر رخساره فضلی، مدیرکل آموزش پیش دبستانی وزارت آموزش و پرورش هم بر حساسیت این موضوع صحه می‌گذارد و می‌گوید: در حال حاضر چون هماهنگی وجود ندارد، هم کودک و هم نظام آموزشی آسیب می‌بینند و از سویی فشار فوق‌العاده‌ای به خانواده وارد می‌شود. در واقع کل سیستم باری را می‌کشد که نفعی برای کشور ندارد.
وی تاکید زیادی بر مستندات قانونی دارد و وقتی از او سوال می‌کنیم در نهایت متولی اصلی آموزش دوره پیش دبستان کدام دستگاه است، می‌گوید: طبق قانون، وزارت آموزش و پرورش متولی حاکمیتی کودکان چهار و پنج سال یعنی دوسال قبل از ورود به دبستان است.
فضلی ادامه می‌دهد: بر اساس مصوبه 422 شورای عالی انقلاب فرهنگی تمام مسائل آموزش و پرورش در دوره پیش دبستان به شورای عالی آموزش و پرورش محول شده است و تصمیم‌گیری پیرامون تمام مسائل دوره پیش دبستان باید در شورای عالی آموزش و پرورش انجام شود. برمبنای این مصوبه هرآنچه که در شورای عالی آموزش و پرورش تصویب شود، "قانون" است.
با وجود گذشت سال‌ها، هنوز ابهامات بسیاری برای خانواده‌ها در خصوص دوره پیش دبستانی وجود دارد. بسیاری این سوال را مطرح می‌کنند که بالاخره پیش از دبستان دوره‌ای یک ساله است یا دو ساله؟
فضلی به این پرسش این گونه پاسخ می‌دهد که در مصوبه 699 شورای عالی آموزش و پرورش (سال 1382) آمده است پیش دبستانی یک "دوره دو ساله" است و راهنمای برنامه و فعالیت‌های آموزشی و پرورشی دوره پیش دبستانی مصوبه سال 1387 به امضای رئیس جمهور وقت رسیده است. بنابراین بر مبنای مستندات قانونی و بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی وظایف آموزش و پرورش و حوزه‌های دیگر در دوره پیش دبستان مشخص شده است.
این در حالی است که محمد نفریه، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور با تصریح این مطلب که معتقدیم نباید پیش دبستانی به مدت دو سال اجباری شود می‌گوید: وظیفه پیش‌دبستانی‌ها آموزش به مدت 3.5 ساعت صبح یا بعدازظهر است. بر فرض کودک 3.5 ساعت صبح یا بعدازظهر در پیش دبستانی آموزش دید، مابقی ساعات را باید کجا بماند؟ پیش‌دبستانی اجبار نیست، تصور هم نمی‌کنیم باید اجباری شود تا فرزند دو سال از دامان خانواده جدا شود.
وی با بیان اینکه ترجیحا گفتیم آن دسته از مراکز که می‌خواهند مرکز پیش‌دبستانی باشند به سمت آموزش و پرورش بروند و مجوزها را از آنجا دریافت کنند اظهار می‌کند: با توجه به اینکه این دوره هنوز اجباری نیست، بهزیستی کودک زیر شش سال را در مهدها تحت عنوان «مراقبت و نگهداری» پذیرش می‌کند.
علت ناهماهنگی و اختلاف میان دستگاه‌های مختلف برای اداره دوره پیش دبستانی را از مدیرکل آموزش پیش دبستانی وزارت آموزش و پرورش جویا می‌شویم. وی در این باره می‌گوید: با توجه به اینکه قوانین جدید عطف به ماسبق نیستند در مصوبه 422 شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال1377 صراحتا قید شده است که کلیه مسائل آموزشی پیش از دبستان در شورای عالی آموزش و پرورش مطرح شود، یعنی این شورا مرجع است.
وی اضافه می‌کند: با استعلام از شورای عالی انقلاب فرهنگی در این خصوص پاسخ شورا به آموزش و پرورش تأییدکننده این موضوع بود که " وقتی می‌گوییم آموزش پیش دبستانی، منظورمان مهدکودک‌ها و همه دستورالعمل‌ها و قوانین مربوط به این حوزه است." پس در مورد اینکه کدام بخش متولی حاکمیتی کودکان چهار و پنج سال است ابهامی وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد هنوز نهادهای ذیربط یکدیگر را به رسمیت نمی‌شناسند.
دکتر حمیدرضا الوند، مدیرکل دفتر امور کودکان سازمان بهزیستی نیز با تاکید بر اینکه همگی باید به دنبال ارتقای کیفیت آموزش کودکان پیش از دبستان باشیم اظهار می‌کند: آیا متولی مراقبت و تربیت کودکان تنها یک دستگاه است؟ اگر به دنبال رشد و تکامل کودکان هستیم باید یک همکاری و تعامل گروهی قوی شکل بگیرد تا امکان ارائه خدمات یکپارچه فراهم شود.
فضلی از بعد دیگری به موضوع اداره پیش دبستانی‌ها می‌نگرد و می‌گوید: با توجه به بند 2 سیاست‌های کلی تحول در آموزش و پرورش، ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری که بر ارتقای جایگاه آموزش وپرورش از مهدکودک و پیش دبستانی تا دانشگاه تاکید شده است، مقوله تربیت کودکان دوره پیش دبستانی موضوع کلان ملی است و نمی توان با آن سلیقه‌ای برخورد کرد.
وی از حوزه‌های مختلف که همه ارائه‌دهنده خدمات تربیتی به کودکان دوره پیش دبستانی‌اند درخواست می‌کند تا تابع سیاست‌ها و قوانین آموزش و پرورش باشند.
به گزارش ایسنا، چندی پیش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی به نکاتی درباره وضعیت پیش دبستان اشاره و اعلام می‌کند که محدودیت امکانات وزارت آموزش و پرورش منجر به ضعف این وزارتخانه در برگزاری دوره پیش دبستانی و سبب حرکت به سمت خصوصی شدن کامل این دوره از سوی آموزش و پرورش شده است.
در این گزارش آمده است: این امر منجر به کاهش میزان ثبت نام کودکان پیش دبستانی، به دلیل افزایش هزینه‌ها برای خانواده‌ها به گونه‌ای که آمار کودکان پیش دبستانی، اعلام شده توسط وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی 1389-1390 برابر با 464 هزار و 453 نفر بوده که این تعداد در سال تحصیلی 1390-1391 به 404 و 896 نفر کاهش پیدا کرد.
به لحاظ قانونی، پیش دبستانی شامل دوره ای دوساله است و سازمان بهزیستی نمی‌تواند از قوانین مربوطه تخطی کند. در عین حال، وزارت آموزش و پرورش توان به دوش کشیدن باری که اساسنامه بر عهده‌اش گذاشته را ندارد.
برخی دست‌اندرکاران امر تربیت کودکان نیز بر این موضوع صحه می‌گذارند و معتقدند آموزش و پرورش از عهده اداره دوره پیش از دبستان بر نمی‌آید و در این سال‌ها افت عملکرد داشته است، به گونه‌ای که تنها 10 درصد از کودکان چهار و پنج ساله، دوره پیش دبستانی را در مراکز زیرمجموعه آموزش و پرورش می‌گذرانند. هرچند آموزش و پرورش این آمار را به رسمیت نمیشناسد، اما از مدیرکل آموزش پیش از دبستان این وزارتخانه می‌پرسیم که آیا امکانات این وزارتخانه برای آموزش همه کودکان این سنین کفایت می‌کند؟
وی در پاسخ می‌گوید: نظام آموزش و پرورش باید درباره تربیت همه کودکان از تولد چه در خانه رشد یابند و چه در مهدهای کودک بهزیستی، شهرداری و ... مراقبت شوند، اندیشه کند و برنامه‌ریزی داشته باشد. آموزش و پرورش متولی حاکمیتی این امر است که در شرایط فعلی تأکیدش بر دو سال قبل از دبستان است اما در حال حاضر در روند اجرا زمانی که شاخص‌ها و نرخ‌ها را محاسبه می‌کنیم، اولویت را به پنج ساله‌ها می‌دهیم و این به معنای بی توجهی به سایر گروه‌های سنی نیست.
وی درباره آموزش به کودکان چهارساله نیز توضیح می‌دهد: برای کودکان چهار ساله برنامه، اصول و چارچوب وجود دارد که نهادهای متقاضی ارائه‌دهنده خدمات به این کودکان باید تابع این قوانین و سیاست‌ها باشند. اگر کودکان چهار ساله در مسجد، مؤسسات مختلف، مهدهای کودک، خانه‌های بازی و اسباب بازی و... حضور دارند، لازم است قوانین و ضوابط آموزش و پرورش در مورد همه آنها رعایت شود.
وی تصریح می‌کند: اینکه تأکید ما بر برگزاری دوره پیش‌دبستان برای پنج ساله‌هاست به معنای این نیست که به کودکان چهار ساله خدماتی ارائه نمی‌دهیم. دوره پیش دبستانی دوره‌ای دو ساله است اما با توجه به این که یک سال قبل از دبستان به عنوان آخرین فرصت نظام آموزشی برای آماده‌سازی کودکان، با رویکرد عدالت آموزشی است؛ در اجرای برنامه‌ها پنج‌ساله‌ها در اولویت هستند. اما در بسیاری از استان‌های کشور کودکان چهار ساله نیز از خدمات تربیتی در مراکز وزارت آموزش وپرورش بهره مندند وقوانین مربوط به پیش دبستانی، این کودکان را نیز در برمی گیرد.
فضلی بر ضرورت وجود یک مرجع هماهنگ کننده و متولی ملی تاکید می‌کند و می‌گوید: وجود یک مرجع صدور مجوز فعالیت بر اساس سیاست‌های کلان ملی تربیتی، منجر به افزایش کیفیت از طریق نظارت و پایش مستمر می‌شود و نهادها و سازمان‌هایی که توانایی ارائه خدمات دارند بایستی تابع قوانین در ارائه خدمات خود باشند.
بسیاری از معلمان ابتدایی نسبت به تربیت دوگانه کودکان در دوره پیش دبستان گلایه دارند و می‌گویند کودکانی که به مهدهای بهزیستی سپرده می‌شوند تربیت متفاوتی با کودکانی که به پیش دبستانی تحت نظارت آموزش و پرورش یا شهرداری رفته‌اند دارند؛ تدابیر آموزش و پرورش را در این خصوص جویا می‌شویم.
فضلی توضیح می‌دهد: همانطور که اشاره کردید با توجه به ماندگاری بالای آموخته‌ها در کودکان پیش دبستانی در حال حاضرمعلمان کلاس اول ابتدایی با مسائل جدی روبرو هستند، زیرا کودکانی که به عنوان دانش‌آموز کلاس اول ابتدایی ثبت نام می‌کنند یکدست نیستند و بخشی از آنها دوره پیش دبستانی را گذرانده‌اند و برخی خیر.
وی با بیان اینکه از سوی دیگر از میان آنها که دوره پیش دبستان را گذرانده‌اند یک گروه فارسی، عربی و انگلیسی می‌دانند، یک گروه خواندن و نوشتن بلد هستند، با یک گروه روی حروف و صداها کارشده و یک گروه به شیوه قدیمی خواندن و نوشتن را یاد گرفته‌اند و... اظهار می‌کند: مشکل اساسی ما هم همین است که در این محیط ناهمگن معلم چگونه باید اهداف آموزش وپرورش را محقق کند؟ این در حالی است که کلاس اول ابتدایی از جهت تصور دانش‌آموزان راجع به خودشان، یادگیری، مدرسه و آینده؛ سرنوشت‌سازترین سال زندگی است.
یک معضل دیگر هم در این بین وجود دارد و آن نحوه فعالیت مراکز پیش دبستانی زیر مجموعه وزارتخانه است، از فضلی می‌پرسیم آیا همه مراکزی که از شما مجوز دارند درست فعالیت می‌کنند؟ که در پاسخ می‌گوید: کیفیت خدمات تربیتی مراکز مختلف پیش دبستانی نیازمند نظارت وارزیابی مستمر است.
وی درباره اقدامات انجام شده در راستای هماهنگی و یکپارچه‌سازی مدیریت دوره پیش دبستانی می‌گوید: ما با مؤسسات و نهادهای مختلف نشست‌هایی داشته‌ایم و برآیند خوبی حاصل شده است و تلاش ما ادامه دارد. جمله موانع تربیتی در خانواده عدم توافق والدین بر سر روش‌های پرورش فرزندشان است، درنگاه کلان ملی نیز این توافق خیلی مهم است به عنوان مثال اگر صدا و سیما با آموزش و پرورش هماهنگ نباشد، ریشه تربیت آسیب می‌بیند. باید همسو عمل کنیم، بنابراین چیزی که مدنظرماست مدیریت یکپارچه دوره پیش دبستانی است و آموزش و پرورش متولی این امر است.
در این میان اما معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دیدگاه دیگری دارد و با تاکید بر اینکه اگر نتوانیم اقدام موثری برای ارتقای مراقبت و تربیت دوران پیش از دبستان انجام دهیم فقر، بین نسلی می‌شود، به همین خاطر باید برنامه مشخصی برای دوران پیش از دبستان داشته باشیم به ارائه راهکارهایی برای ساماندهی وضعیت مراقبت و تربیت از کودکان پیش از دبستان می‌پردازد و می‌گوید: قصد داریم در نهایت به این نقطه برسیم که در برنامه ششم توسعه برای هر شهر یک برنامه تربیت کودکان داشته باشیم.
فضلی هم با تصریح این مطلب که ما باید از یک جایی آغاز کنیم می‌گوید: بنده از زمانی که دراین جایگاه قرارگرفتم این وضعیت را نقد کردم و دست یاری به سوی همه کسانی دراز می‌کنم که به کودک این کشور و به نظام مقدس جمهوری اسلامی فکر می‌کنند و سرمایه گذاری در این دوره سرنوشت ساز را فرصت ملی تلقی می‌کنند.
با همه این تفاسیر و برداشت‌های متفاوت و وجود مستندات قانونی، آشفتگی در اداره امور مراقبتی کودکان قبل از دبستان کماکان به قوت خود باقی‌ست و به شدت آسیب آفرین شده است. هرچند وزارت آموزش و پرورش با توسعه اعتبارات در این بخش، گسترش مراکز پیش دبستانی بویژه در مناطق محروم و دوزبانه و رایزنی با دستگاه‌های ذیربط سعی در سامانبخشی به دوره پیش دبستانی را دارد، باید منتظر ماند و دید که حرکت کند قطار آموزش در دوره پیش دبستانی چه زمانی به ایستگاه پایانی می‌رسد؟