وقتی پای آلودگی بر سر سفره مردم باز می شود/همه مواد غذایی آلوده‌ای که در این سالها خورده‌ایم

آلودگی سر سفره مردم

در مهرماه سال 1388 موضوع آلوده‌ بودن برنج‌های هندی رسانه‌ای شد و سازمان استاندارد تهران اعلام کرد 13 نوع از برنج‌های وارداتی آلوده هستند؛‌ درصد آرسنیک موجود در آن ها بیش از حد استاندارد است.

همان زمان رییس مرکز تحقیقات پیشرفته کشاورزی پنجاب هند هم گفت مناطق زیادی از منطقه پنجاب هندوستان مرکز اصلی فلزات سنگینی مانند آرسنیک، کادمیوم و سرب بوده و اگر در این مناطق کشت و زرع انجام شود، قطعا محصولات تولیدی از آنها هم آلوده هستند. یعنی برنج برداشت شده از این زمین ها، شامل این نوع ترکیبات سمی و خطرناک است. در آن زمان سازمان‌های مسئول و غیر مسئول در این خصوص اظهارنظر کردند اما در نهایت مشخص نشد که واقعا برنج‌های وارداتی آلوده بودند یانه. پس از گذشت 4سال در سوم آذر ماه 92 معاون سازمان ملی استاندارد ایران آلودگی هفت نوع برنج خارجی و داخلی را تأیید کرد.

این‌بار اما وزارت بهداشت چنین آلودگی را تایید کرد. وزارت بهداشت اعلام کرد که برنج هایی تحت عناوین تجاری پاپانور، زیتون، ستایش، صدری هاشمی آستانه اشرفیه، طارم محلی معطر فریدون کنار،آویلا و سیاه دم هاشمی دودی در فاکتورهایی چون میزان سرب،‌ کادمیوم، آرسنیک وآفلاتوکسین مجاز در این محصولات، با استانداردها انطباق نداشته و غیراستاندارد است. پس از این به مصرف کنندگان توصیه شد از خرید برنج‌های اعلام شده خودداری کنند.

سوسیس و کالباس پای ثابت آلودگی ها

سوسیس و کالباس جزو آن دسته از مواد غذایی در ایران است که همواره نحوه تولید آن برای مردم مورد سوال و حاشیه ساز بوده است.هر جا اسمی از مسمومیت غذایی مطرح می شود ناخودآگاه سوسیس و کالباس در ذهن تداعی می شود. در سال 1388 اداره کل استاندارد استان تهران اقدام به نمونه‌برداری از 26 نمونه سوسیس و کالباس و همبرگر از مراکز عرضه و فروشگاه‌های زنجیره‌ای کرد. در گزارش منتشر پس از این بررسی آمده است: از 20 نمونه سوسیس و کالباس، 18 مورد نامنطبق با استاندارد بوده‌اند و فقط سوسیس کوکتل 55 درصد کاله آمل و سوسیس آلمانی 40 درصد پاکدام پارس منطبق بوده است. همچنین طبق این گزارش از شش مورد همبرگر فقط یک مورد مردود بوده و مابقی منطبق بودند؛ تولید همبرگر ظاهراً وضعیت مناسب‌تری دارد.

در گزارش مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران همچنین آمده بود: «موارد مردودی نشان می‌دهد تولیدکنندگان از چربی صفاقی (چربی موجود در دستگاه گوارش و لابه‌لای روده‌ها)، غضروف شفاف مربوط به دستگاه تنفسی و ریه، عروق، رگ و اعصاب و بافت پیوندی (پوست رگ و پی و چربی ضایعات گوشتی) یعنی بافتهایی خاص که عضله نیستند و تولیدکنندگان، طبق استاندارد ملی مجاز به استفاده از این بخش از لاشه دام در تولید فرآورده‌های گوشتی نیستند، استفاده شده است.»

گوشتهای آلوده که از آن طرف آب آمدند

در سال ۱۳۸۱ موضوع واردات و توزیع گوشت آلوده در ایران مطرح شد و بر افکار عمومی بسیار اثرگذار بود هرچند مشخص نیست چند نفر بر اثر مصرف این گوشتها مسموم شده و یا جان خود را از دست دادند. این دادگاه ۶۷ متهم داشته‌است که در بین آن‌ها ۱۷ نفر راننده و ۲ نفر قایق‌دار بوده‌اند. بقیه متهمان این پرونده گوشت‌فروش، رئیس سازمان دامپزشکی کل کشور، تعدادی از مدیران دولتی و مدیران ارشد شرکت‌های فرآورده‌های گوشتی بوده‌اند. این گوشتها در صنایع سوسیس و کالباس نیز مصرف می شد.

در پایان پس از برگزاری ۱۶ جلسه دادگاه متهمان را به حبس‌های زیر ۱۵ سال، تبعید و جریمه نقدی محکوم کرداما پس از رأی دادگاه تجدیدنظر در سال ۱۳۸۴، ۱۰ نفر از متهمان به مجازات حبس از ۶ ماه تا ۳ سال و جزای نقدی از دویست هزار ریال تا پنج میلیون ریال محکوم شدند.

شیر خشک چینی هم آمد

در سال 87 بسیاری از کشورها واردات شیر خشک و حتی محصولاتی را که با شیرخشک چینی تولید می شدند ممنوع کردند. نگرانی درباره احتمال ورود شیر خشک از چین به این خاطر بود که بیماری هزاران کودک چینی و حداقل مرگ سه کودک چینی بر اثر وجود ملامین صنعتی در شیرخشک به وقوع پیوسته بود.

آلودگی شیر خشک چینی ناشی از تقلب در استفاده از شیرخام در این کشور بوده است به این ترتیب که شیر خام تولیدی را با آب رقیق می کردند اما برای اینکه در آزمایشات میزان پروتئین آن کافی باشد به آن افزودنی غیر مجاز ملامین زده می شد. ملامین یک ماده آلی با پایه شیمیایی است و معمولاً در پلاستیک‌ها، چسب‌ها، وایت بردها و... استفاده می شود.

معاون وقت غذا و داروی وزارت بهداشت نیز در سال 87 اعلام کرد که ایران هیچ نوع واردات مستقیم شیر خشک از چین ندارد. پس از این ورود شکلات و برخی فرآورده‌های شیری از چین نیز با توجه به آلودگی شیر خشک در کشور از تاریخ 3/7/87 ممنوع شد. با این وجود آمار واردات شیر خشک اداره‌ گمرک در سال 88 نشان می دهد 15 تن شیر خشک از چین وارد شده است.

حالا شیر آلوده به پالم در حالی به مرحله تایید رسیده است که دبیر انجمن صنایع لبنی ایران چندی پیش هرگونه آلودگی در شیر‌های پاستوریزه و استرلیریزه را تكذیب می كرد و شیر تولیدی در كشور را کاملا سالم و بدون مشکل می دانست.

رضا باکری با اشاره به اینکه هیچ کدام از کارخانجات لبنی مجاز به استفاده از افزودنی‌ها نیستند، گفت: هیچ کدام از کارخانجات مجاز به استفاد از نگهدارنده‌ها نیستند و همواره سازمان بهداشت و دستگاه ها نظارتی به تست تولیدات کارخانجات می‌پردازند و در صورت مشاهده این تخلف کارخانه پلمپ خواهد شد.

البته شیر آلوده قبلا هم نظر ها را به خود جلب کرده ولی با تکذیب همراه شده بود.شایعاتی مطرح شده بود که احتمال وجود وایتکس در شیر مصرفی است. احمد مقدسی عضو هیات مدیره مرکزی مهاد همان زمان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در خصوص آلودگی شیر‌های پاستوریزه و وجود وایتکس و افزودنیهای در آنها اظهار کرده بود: این گفته‌ها شایعاتی غیر منطقی است اگر وایتکس در شیر بریزند باعث می‌شود که شیر ببرد و قابل مصرف نباشد.

ضد و نقیض های وایتکس در شیر

شائبه آلودگی شیرهای تولید برخی کارخانجات لبنی ایران به مواد شوینده از جمله وایتکس در انتهای سال ۱۳۹۰ است که در میان افکار عمومی و فضای مجازی مطرح شد.

این شائبه همراه با بروز اختلافاتی میان دولت و تولید کنندگان بر سر قیمت نهایی شیر بود. این شایعه از آنجا شدت یافت که برخی شیرهای تولید ایران بر اساس شایعات منشتر شده میان مردم، حتی پس از گذشت تاریخ مصرف فاسد نشده و به حالت عادی باقی می‌مانند و برخی دیگر از مردم نیز از تغییر مزه برخی شیرها ابراز نگرانی کردند. یک کارشناس آزمایشگاهی همچنین از احتمال دادن انتی‌بیوتیک به گاوها سخن گفته که می‌تواند از وایتکس خطرناک‌تر باشد.

در مرداد ۹۰ گفته شد که مسئولان وزارت بهداشت در کنترل شیرهای تولید شده در اصفهان به وایتکس برخورده‌اند. در واکنش به این خبر، روابط عمومی اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان اصفهان اعلام کرد که این موضوع تنها یک مورد از میان ۲۰۰ واحد و به دلیل سهل انگاری در شستشوی ظروف بوده‌است: «سال گذشته در یک مقطع خاص بیش از ۲۰۰ مورد نمونه شیر خام أخذ شده از دامداری‌ها و گاوداری‌های سطح استان، فقط یک مورد آلودگی آن‌هم در مراحل اولیه یعنی پیش از انجام پاستوریزاسیون و سایر اعمال و نظارت‌های بهداشتی، مشاهده شد... در اثر سهل انگاری متصدی شیردوشی گاوداری مربوطه، در مرحله شست‌وشوی پس از ضد عفونی ظروف شیر دوشی به وجود آمده بود که با پیگیری و تذکر جدی اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان اصفهان این مشکل رفع شد و پس از آن نیز هیچ‌گونه آلودگی و مشکل در شیر و سایر فراورده‌های لبنی تولید شده در استان به صورت جدی مشاهده نشد.»

پس از آن در میان تولید کنندگان فروارده‌های لبنی مدیرعامل شرکت زرین غزال که تولید محصولات بستنی دایتی و لبنیات آپادا را برعهده دارد، رخداد این تخلف از سوی برخی تولید کنندگان را تایید کرده و گفت: "برخی تولیدکنندگان مواد لبنی نه تنها مواد شوینده به محصولات خود می‌افزایند، خیلی از خطاهای غیربهداشتی را نیز مرتکب می‌شوند."

همچنین رضا باکری، دبیر انجمن صنایع لبنی ایران نیز در مصاحبه‌ای با خبرآنلاین در اول خرداد ۱۳۹۱ گفت: «شرکت‌های تولید کننده محصولات لبنی بزرگ شیرهای متفرقه خریداری نمی‌کنند. این شرکت‌ها سه و نیم میلیون تن شیر خام تولیدی گاوداری‌های صنعتی را خریداری و عمل آوری می‌کنند. به طور قطع و یقین و بدون هیچ شک و تردیدی هیچ آثاری از افزودنی‌هایی مانند وایتکس در محصولات شرکت‌های بزرگ مشاهده نمی‌شود.»

اما در این میان واکنش مقامات دولتی به این شایعات متفاوت بود. بهروز جنت معاون غذای سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت در مصاحبه‌ای با روزنامه جوان در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۱ احتمال آلودگی برخی شیرها را رد نکرد و گفت:" این مشکل به صورت گسترده در تولیدات کارخانه‌های لبنی ما وجود ندارد، چراکه هم سازمان دامپزشکی بر سلامت شیرهایی که تحویل کارخانه می‌شود مهر تأیید می‌زند و هم مسئول فنی کارخانه این موضوع را کنترل می‌کند."

همچنین مجید حاجی فرجی رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت در مصاحبه‌ای در ۲ خرداد ۱۳۹۱ گفت: "در هر جایی امکان آن هست و باید مراقبت کرد که رخ ندهد و افراد سودجو نتوانند سازمان‌های مسئول را دور بزنند اما مسئله مهم‌تر این است که نباید کاری کنیم که سرانه مصرف شیر در کشور پایین بیاید.

بحث دامنه دار سبزی های آلوده و آبیاری فاضلاب

سال‌هاست بحث آلوده بودن سبزي‌هاي اطراف تهران به‌دليل آبياري با آب فاضلاب مطرح است. علاوه بر آن، باقيمانده سموم در محصولات كشاورزي نيز معضل ديگري است كه هرچند وقت يكبار از زبان مسئولان بيان مي‌شود. رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت وقت اعلام كرده بود:‌ «مصرف گوجه، سیب زمینی و پیاز آلوده مردم را مسموم مي‌كند. مردم در استفاده از سبزیجات می بایست نکات بهداشتی را رعایت کنند، اگر سبزیجات این قبیل مزارع که با فاضلاب آبیاری می شود، در هنگام شستشو ضدعفونی شود مشکلی برای مصرف کنندگان ایجاد نمی کند.»

این در حالی بود که كارشناسان اعلام کردند آبياري مزارع با آب‌هاي آلوده باعث مي‌شود كه ميزان سرب در محصولات كشاورزي بالا برود و در اين بین پياز بيشترين ميزان جذب سرب را در بين سبزيجات دارد؛ به‌طوريكه تا ۸۱ درصد سرب هوا، آب و سموم را جذب مي‌كند.

گویی در این زمینه نیز توجیه راه آسان تری نسبت به پیدا کردن راه حل مناسب برای آلودگی ها بود. چندی پیش هم رئیس اداره بهداشت آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت از آبیاری حدود 6 هزار هکتار از مزارع جنوب تهران با فاضلابها خبر داد و گفت: در برخی از مناطق کشور نیز همچنان از فاضلابها برای آبیاری مزارع استفاده می شود.

روغن تقلبی کنسرو تن ماهی و آبلیموهای تقلبی

پس از افشای وجود روغن پالم در شیر، دبیر سندیکای صنایع کنسرو از تقلبی بودن ۹۹ درصد از آبلیموهای موجود در بازار خبر داد.

محمد میررضوی در مراسم امضای تفاهم‌نامه همکاری‌های مشترک بین سازمان غذا و دارو و کانون انجمن‌های صنفی صنایع غذایی ایران توضیح داد: آبلیموهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنیم به جز موارد استثنایی که خودشان در منازل تولید می‌کنند ۹۹ درصد تقلبی بوده و آبلیموی طبیعی در بازار بسیار کم است که متاسفانه این وضعیت باعث شده سود سرشاری نصیب متقلبان شود.

وی با اشاره به اینکه بهترین کنسرو تن ماهی دنیا تولید کشور تایلند است، گفت: این کنسرو در داخل ترکیبی از آب و روغن قرار دارد و البته سازمان استاندارد هنوز استاندارد آن را تائید نکرده است. این کنسرو بسیار بهتر از کنسروهای کنونی است که در آن‌ها روغن مایع وجود دارد و متاسفانه برخی به اشتباه فکر می‌کنند روغن داخل کنسرو تن ماهی همان روغن ماهی بوده و آن را مصرف می‌کنند.

دبیر سندیکای صنایع کنسرو افزود: ترکیب آب و روغن در کنسرو تن ماهی اولا باعث می‌شود از دورریز حجم زیادی روغن بدون هیچ مصرف خاصی جلوگیری شود و ثانیا با کاهش نقطه جوش کنسرو در هنگام گرم کردن آن در مصرف انرژی نیز صرفه‌جویی خواهد شد.

میررضوی گفت: پیشنهاد ما این است که هرچه زودتر استاندارد مربوط به کنسرو تن ماهی اصلاح شده و استاندارد بهترین کنسرو تن ماهی دنیا مورد تائید قرار بگیرد چرا که این کار هم به نفع مصرف‌کنندگان خواهد بود و هم باعث کاهش مصرف انرژی و کاهش مصرف روغن در کشور خواهد شد.

آینده شیر آلوده به پالم

رییس دبیرخانه شورای سیاستگذاری سلامت با اشاره به این که تا سال گذشته میزان واردات روغن پالم ۵۰ درصد روغن‌های مصرفی را تشکیل می‌داده است، ادامه داد: از آنجایی که روغن پالم فاکتوری به نام اسید پالمتیک دارد و این اسید به عنوان یک فاکتور ایجاد کننده تصلب شرایین محسوب می‌شود و با توجه به این که روغن پالم میزان اسید چرب بالای ۵۰ درصد دارد، روغن مناسبی برای مصرف نیست.