انتخاب شهردار در شهرهای
مختلف جهان با سیستم‌های متفاوتی انجام می‌شود. در برخی موارد شهردار
مستقیم توسط رای مردم، در مواردی دیگر توسط رئیس شورای شهر و در کشورهایی
دیگر مانند ایران شهردار توسط اعضای شورای شهر انتخاب می‌شود.
به گزارش انتخاب، از سال ۱۳۳۴
که قانون شهرداری‌ها در دوره حکومت پیشین تصویب شد، انتخاب شهردار همیشه بر
عهده شورای شهر بوده است. طرح انتخاب شهرداران توسط مردم سال 89 مطرح شد و
در همان زمان نیز با مخالفت اعضای شورای شهر رو به رو شد چرا که بیم آن
می‌رورد که چنین طرحی درحالی که استقلال بیشتری به شهردار می‌دهد، به تضعیف
شورای شهر بینجامد. از طرف دیگر، موافقان معتقدند که انتخاب شهردار در
بلندمدت می‌تواند به دموکراتیزه شدن فرایندهای انتخاب منجر شود. درحال حاضر
نیز پیشنهاد انتخاب شهردار با رای مردم در شهرهای بالای 500 هزار در پیش
نویس قانون جدید مدیریت شهری منتظر تصمیم مجلس است تا در صورت تصویب
جایگزین قانون 1334 شود.
انتخاب رئیس دیوان توسط شورای شهر
نماینده شهرداران کشور در شورای سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، با تاکید
بر ضرورت بازنگری در قانون شهرداری‌ها گفت: امیدواریم با جایگزین شدن و
اصلاح و تقویت قانون قدیمی شهرداری‌ها شاهد تحول در مدیریت شهری به‌ویژه
کلانشهرها باشیم. صادق نجفی گفت: در پیش نویس جدید قانون مدیریت شهری که
بعد از تصویب مجلس شورای اسلامی قابلیت اجرایی خواهد‌داشت بر تقویت نقش
شهرداری‌ها و شوراها به عنوان مدیریت‌های محلی توجه ویژه‌ای شده است. او
درمورد قانون جدید گفت: در این قانون پیش‌بینی شده است در شهرهای بالای 500
هزار نفر جمعیت شهردار با رای مردم انتخاب شود و شوراهای اسلامی این شهرها
برای شهر یک رئیس دیوان انتخاب می‌کنند. نجفی با اشاره به لحاظ شدن مدیریت
یکپارچه شهری در این قانون اظهار داشت: برای رسیدن به مدیریت یکپارچه شهری
در این قانون تفویض اختیارات گسترده‌ای به شهرداران صورت گرفته است. او
اظهار کرد: اصولا باید دولت کارهای ملی و محلی را از یکدیگر تفکیک نماید و
کارهای محلی به مدیریت محلی سپرده شود تا از میزان بار عظیمی که بر دوش
دولت است برداشته شود. فارس‌نوشت؛ او با اشاره به متمرکز بودن قوانین و
مقررات اداری کشور گفت: بسیاری از موضوعات که الآن دولت وقت خود را صرف
رسیدگی و حل آن می‌کند می‌تواند به شوراها و شهرداری‌ها تفویض اختیار شده و
انصافا باید دغدغه شوراها و مدیریت‌های محلی باشد و نه دولت.
تعدد انتخابات مناسب نیست
در این زمینه یک عضو حقوقدان شورای شهر تهران در گفت و گو با آرمان
می‌گوید: اگر به شورای شهر به‌عنوان مدیریت یکپارچه شهری معتقد هستیم،
ایجاد تعدد در انتخابات مناسب نیست و موافق نیستم. علی صابری معتقد است:
انتخابات یکی از شاخص‌های دموکراسی است، با این حال هر چیزی از روال طبیعی
خود خارج شود و شکل افراط و تفریط به خود گیرد درست نیست. به گفته او، با
توجه به مسائلی که اکنون در حوزه قانون شوراها داریم وضعیت موجود نباید
تغییر کند. صابری ادامه می‌دهد: عملا یکی از کارهای شورای شهر انتخاب
شهردار است اگر قرار بر این باشد این وظیفه را بگیرند دیگر چیزی نمی ماند،
شورای شهر بر اساس تخصص هر فرد در هر حوزه‌ای مانند حقوق، موسیقی، حمل و
نقل، عمران و غیره توسط مردم انتخاب می‌شود و شهردار را انتخاب می‌کنند.
این عضو شورای شهر با اشاره به اینکه ممکن است مجموع و پکیج این قانون خوب
باشد، بیان می‌کند: این پیشنهاد با توجه به قانون فعلی ایراد دارد. صابری
در رابطه با تعیین رئیس دیوان توسط اعضای شورای شهر عنوان می‌کند: باید
مشخص شود که گستره و حوزه کاری رئیس دیوان چیست. به گفته او، باید این
پیشنهاد را در یک مجموعه دید و در غیر این صورت اتفاق خوبی نخواهد افتاد،
این درحالی است که ممکن است این قانون در روند تصویب دستکاری شود و بخشی از
آن تصویب و بخشی تصویب نشود. عبدالحسین مختاباد، عضو دیگر شورای شهر نیز
این پیشنهاد را دارای مضرات و معایب می‌داند و می‌افزاید: از این جنبه که
شورای شهر در حوزه‌های تخصصی از جانب مردم انتخاب می‌شود و سپس شهردار را
انتخاب می‌کند، انتخاب شهردار توسط مردم مناسب نیست، اما اصل انتخاب بر
اساس رای مردم مثبت است.
همچنین یک عضو دیگر شورای شهر تهران با اشاره به اینکه انتخاب شهردار توسط مردم اشتباه است، می‌گوید: با
توجه به اینکه چهار دوره از عمر نهاد شوراها می‌گذرد، شورا به بلوغ کافی
در زمینه کمک به دولت در اداره شهر و مدیریت و نظارت بر مدیریت شهری رسیده
است. محمد سالاری با اشاره به اینکه از جزئیات این پیشنهاد خبر ندارد
می‌افزاید: در این نوع پیشنهادات تحقق مدیریت یکپارچه شهری باید در اولویت
قرار گیرد. او ادامه می‌دهد: در حال حاضر که شهردار توسط شورای شهر انتخاب
می‌شود مشکل اساسی در زمینه تمکین شهرداری از مصوبات شورا را داریم، که در
صورت استقلال بیشتر شهرداری این مشکل بیشتر می‌شود. به‌گفته سالاری، باید
راهکارهای دیگری در این زمینه اتخاذ شود، از جمله اینکه هر کدام از
معاونت‌های شهرداری را شورای شهر انتخاب کند تا اگر مشکلی در راستای اجرای
قانون پیش آمد با آنها توان برخورد وجود داشته باشد. این عضو شورای شهر با
اشاره به اینکه در حال حاضر مکانیزم‌های مربوط به الزام شهردار به انجام
وظایف قانونی تنها به تذکر و استیضاح محدود می‌شود، بیان می‌کند: با انتخاب
شهردار توسط مردم بحث تخصص مغفول می‌ماند و به نهاد شورا و نظارت و عملکرد
شهری آسیب زده می‌شود. او همچنین تقویت شورا با واگذاری تصدی‌گری‌های شهری
از جمله مدیریت آب، برق، فاضلاب که به موجب قانون باید به شورا واگذار شود
را راه‌حل دیگری می‌داند.
افزایش توان نظارتی شورا بر شهرداری
در همین زمینه یک کارشناس شهری می‌گوید: اگر بخواهیم
بر شهرداری نظارت درست انجام شود، انتخاب شهردار نباید توسط مردم باشد.
به‌گفته محمدکریم آسایش، استقلال بیشتر شهرداری درست نیست و راه‌حل این است
که اختیارات شورا را افزایش دهند. او ادامه می‌دهد: درحال حاضر شورای شهر
وظایف محدودی دارد و در بسیاری از تخلفات شهرداری امکان اعمال نظر ندارد،
برای مثال در رابطه با پروژه ایران زمین و باغ جمشیدیه این شورای شهر نبود
که مجوز را لغو کرد، بلکه شورای‌عالی معماری بود. آسایش با اشاره به اینکه
گسستگی در مدیریت شهری سبب اقدامات مستقل شهرداری شده است، بیان می‌کند:
توان نظارتی شورای شهر باید افزایش یابد، در حال حاضر اختیار شورا از یک
سازمان مردم‌نهاد کمتر است چراکه سازمان‌های مردم‌نهاد حق شکایت از
دستگاه‌ها را دارند، اما شورا ندارد.
منبع: آرمان