همه متغیرهای موثر برای رسیدن به عدم توافق هسته ای

«متغیرهای غیرآشکار در مذاکرات هسته ای»عنوان یادداشت روز روزنامه خراسان به قلم امیرحسین یزدان پناه است که در آن می خوانید؛دربحبوحه مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 که به نقطه حساس و سرنوشت ساز خود در یک دهه اخیر رسیده بسیاری از محافل خبری تلاش می کنند تا به لیستی از اختلافات دوطرف دست پیدا کنند. در این میان آنچه کمتر به آن پرداخته شده این است که عامل یا عوامل اصلی ایجاد این اختلاف ها چیست؟ و این که فرضاً اگر اختلاف های موجود حل شوند، چه تضمینی وجود دارد که دوباره همان موارد یا اختلافات جدید روی میز مذاکره نیاید؟ درشرایطی که مذاکرات هسته ای در دور اول به توافق ژنو منتهی شد که به رغم برخی انتقاداتی که به آن وارد است، دستاوردهای بسیار مهمی برای جمهوری اسلامی در پی داشت و مذاکرات برای توافق جامع نیز با ایستادگی «بچه های انقلاب» در مقابل زیاده خواهی های طرف مقابل کار را به جایی رسانده که غرب تاکنون نتوانسته حتی یک کلمه از خواسته های غیرمعقول خود را به ایران دیکته کند، به نظر می رسد که درقبال نوع انتظاراتی که از این مذاکرات داریم، لازم است برخی «متغیرهای پنهان» اما بسیار تاثیرگذار را نیز در پیش بینی ها درنظر بگیریم تا در عین آن که دیپلمات های ما پای میز مذاکره وارد نبرد فشرده دیپلماتیک شده اند، انتظارات از نتیجه این نبرد دیپلماتیک با نگاهی به رویدادهای مشابه گذشته و نیز واقعیت های پیش رو در اذهان شکل بگیرد.

رسانه های غربی عمدتا معتقدند که در 4 مورد اختلاف های ایران و 1+5 جدی و چالش برانگیز است: «الف. ظرفیت (شامل دامنه و حجم) غنی سازی، ب. مطالعات ادعایی (PMD)، ج. برنامه تحقیق و توسعه صنعت هسته ای ایران(R&D) و د. جدول زمانی لغو تحریم ها.» از میان این 4 مورد، 3 مورد اول آن مستقیما به حوزه فناوری هسته ای مربوط می شود و این حوزه نیز مستقیما از نوع دیپلماسی آژانس در قبال ایران تاثیر می پذیرد. در مورد آخر یعنی «جدول زمانی لغو تحریم ها» نیز جدی بودن اختلافات برسر آن را باید در روابط بین آمریکا و ایران جست و جو کرد.

1- اختلافات مربوط به فناوری هسته ای و نقش آژانس

در دهه 1970 میلادی کره جنوبی به دنبال سلاح هسته ای بود. تلاش هایی هم برای ساخت بمب اتم انجام داد اما وقتی این تلاش ها جدی شد تحت فشار آمریکا این برنامه را کنار گذاشت و خیلی راحت اعلام کرد که «اقدامات در خصوص طراحی سلاح های هسته ای در این کشور بدون اطلاع دولت صورت گرفته و اینک به این اقدامات پایان داده شده است.» آمریکا و نهادهای بین المللی چون آژانس نیز «به راحتی» این ادعای کره جنوبی را پذیرفتند و این موضوع هرگز به بحران اتمی مشابه آن چه غرب برای برنامه هسته ای صلح آمیز ایران ساخته است تبدیل نشد. اما همین آژانس موضوع هسته ای ایران را به یک بحران و پرونده ای سیاسی تبدیل کرده و طی 10 سال گذشته بارها بر دامنه سوالات و خواسته های خود افزوده و حتی اعلام کرده درباره هیچ موضوعی حاضر نیست پرونده را ببندد و ممکن است بازهم درباره موضوعی که نتیجه آن حاصل شده، سوالات جدیدی مطرح کند.(1)

در نمونه ای آشکار و واضح، در سال 1386 ایران براساس مدالیته ای که با آژانس امضا کرده بود قرار شد به 6 سوال این نهاد پاسخ دهد تا اگر پاسخ ها قانع کننده بود، پرونده ایران روال عادی داشته باشد. ایران پاسخ همه این سوالات را داد و محمد البرادعی، مدیر کل اسبق آژانس نیز در سند 711 آژانس تاکید کرد که ایران به تمام ابهامات درباره فعالیت های هسته ای اش در چارچوب این تفاهم نامه و 6 سوال مطرح شده، پاسخ داده است. علی القاعده آژانس باید به تعهد خود عمل می کرد و پرونده ایران به سمت عادی شدن می رفت اما ناگهان آمریکا مدعی شد به لپ تاپی دست یافته که درباره فعالیت های ایران حاوی اطلاعاتی است و ایران باید به سوالات بیشتری پاسخ دهد! به این ترتیب آژانس که باید حامی کشورهای عضوش باشد عملا شرایطی علیه ایران فراهم کرد تا موضوعاتی صرفا علمی و تکنولوژیکی به موضوعاتی سیاسی با دورنمایی لاینحل تبدیل شود. آن هم با وجود این که حدود 12 درصد از بودجه سالانه این نهاد صرف بازرسی از ایران می شود.(2)

شورای حکام آژانس هم با این اندازه از بازرسی های شدید و بی وقفه نخستین بار پرونده ایران را به شورای امنیت برد و شرایط را برای اعمال نخستین تحریم ها به بهانه موضوع هسته ای علیه ایران فراهم کرد و موضوع را از آن چه بود هم پیچیده تر کرد. این را حتی خبرگزاری رویترز که بیشتر منابع خبری اش نزدیک به آژانس هستند نتوانست اذعان نکند و 3 ماه پیش در گزارشی با این عنوان که «رفتار آژانس معادله هسته ای با ایران را پیچیده می کند» به تحلیل نقش آژانس در این پیچیدگی ها پرداخت و با ذکر این نکته که در هیچ کدام از گزارش های آژانس «ایران به تولید سلاح های هسته ای متهم نشده» نوشت: آژانس برای «سیاسی کاری» و «تعصبات سیاسی» مستعد نشان داده است.(3)

حدود یک ماه پیش، وقتی زمزمه ها درباره حل شدن اختلافات راجع به رآکتور اراک که پاشنه آشیل مذاکرات بود کم کم جدی تر می شد و همکاری ایران با آژانس شدت یافته بود ناگهان یوکیا آمانو دبیرکل این نهاد اعلام کرد: «حل و فصل موضوعات مربوط به برنامه هسته ای ایران ممکن است مدت ها طول بکشد.» این حرف آمانو آنقدر نا به هنگام و غیر منتظره بود که نماینده ایران در آژانس نیز آن را در فضای فعلی همکاری ایران با آژانس «مایه تعجب» دانست. به همین دلیل است که برخی تحلیل گران بین الملل تاکید دارند با سازوکار فعلی آژانس که حدود نیمی از بودجه اش توسط آمریکا تامین می شود(4) و به شدت هم تحت تاثیر کشورهایی چون آمریکاست، نمی توان به حل و فصل اختلاف ها امیدوار بود و حتی با وجود حل اختلافات، مانند آن چه در جریان مدالیته سال 1386 رخ داد، باز هم چالش های بالقوه ای در این سازوکارهای سیاسی و متعصبانه ساخته و پرداخته خواهد شد.

2- اختلافات بنیادین میان آمریکا و ایران

اما درباره یکی دیگر از مهم ترین اختلافات ایران و 1+5 یعنی «جدول زمانی لغو تحریم ها» باید عامل اصلی بروز این اختلاف را نوع نگاه آمریکا و سیاست های این کشور دانست. جایی که پس از جنگ سرد و فروپاشی شوروی سابق، آمریکا اجازه نداده تا قدرت منطقه ای یا محلی دیگری قدرت این کشور در عرصه جهانی و ساختارهای قراردادی اش را به خطر بیندازد. آمریکا در برابر ایران تصمیم قاطعی دارد و نمی خواهد با برداشتن تحریم هایی که ادعا می کند ایران را پای میز مذاکره آورده در آینده برای وضع دوباره همین تحریم ها دچار مشکل شود. آن ها می دانند که لغو این تحریم ها ساختاری که برای اعمال فشار بر ایران فراهم کرده اند را از هم می پاشد و از طرفی نوع ایدئولوژی و استراتژی انقلاب اسلامی چیزی نیست که بتوان در حوزه موضوع هسته ای برایش محدودیت ایجاد کرد. به همین دلیل آمریکا در تقابل با انقلاب اسلامی باید ابزارهای فشار را برای موضوعات دیگر علیه ایران حفظ کند. همان نکته ای که 4 روز پیش اندیشکده واشینگتن درباره مذاکرات هسته ای به آن اشاره کرد: «یک توافق ضعیف با ایران شکست استراتژیک اما در پوشش یک موفقیت تاکتیکی است و هر نوع توافق با تهران باید اطمینان افراد مشکوک (به این کار-مشکوک به ایران) را جلب کند و در برابر تغییر رهبران ایران مقاوم باشد.»(5)

نگاه آمریکایی ها به قطعنامه های شورای امنیت نیز که همچون آژانس نهادی برآمده از استانداردها و مدیریت آمریکایی است هم بر دامنه مشکلات افزوده و باعث شده تا طی 3 روز مذاکرات اخیر در وین مقامات آمریکایی بارها از لزوم بحث درباره این قطعنامه ها و آن چه به آن ها مربوط می شود، به خصوص موضوع موشکی و... حرف به میان بیاورند. «دیپلماسی آژانس با ایران» و «تقابل استراتژیک آمریکا با انقلاب اسلامی» مهم ترین عوامل بروز اختلافات و متغیرهای غیرآشکار موثر بر مذاکرات هسته ای است و حل و فصل اختلافات میان ایران و 1+5 می تواند دورنمای توافق جامع را روشن تر کند اما مهم تر از این اختلافات عواملی است که آن ها را به وجود آورده باز هم می تواند با یک نقشه یا یک نمودار دیگر و ... اختلافات دیگری را پدید آورد.

منابع:

1 - فریدون عباسی رئیس سابق انرژی اتمی ایران در مصاحبه با ویژه نامه نوروزی خراسان

2 - مرکز سیاست گذاری فراحزبی (bipartisanpolicy.org)

3-http://blogs.reuters.com/great...2014/02/21/iaea -conduct - complicates -iran-nuclear-deal

4 - مرکز سیاست گذاری فراحزبی (bipartisanpolicy.org)

5 - اندیشکده واشینگتن (washingtoninstitute.org)